'Rượu cũ' còn đầy sau tái cơ cấu ngân hàng

Diễn ra trong hai ngày 27 và 28/9, Diễn đàn Kinh tế Mùa Thu năm nay có một nội dung trọng tâm là đánh giá về quá trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng.

Diễn đàn trên diễn ra ngay trước thềm phiên trả lời chất vấn của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Bình tại Ủy ban Thường vụ Quốc hội (chiều ngày 29/9), tạo thêm những góc nhìn đa chiều về chủ đề đang nóng.

Mới chỉ lắp ráp cơ học

Có khá nhiều cụm từ “tích cực”, “thành công” trong các tham luận về chủ đề trên trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Mùa Thu 2014. Song cũng có những đánh giá trái chiều, như góc nhìn của PGS. TS. Ngô Trí Long.

Ghi nhận kết quả của quá trình tái cơ cấu, các ngân hàng sau hợp nhất, sáp nhập, mặc dù đã có sự tăng lên đáng kể về quy mô vốn và tài sản, nhưng PGS.TS. Ngô Trí Long cho rằng, các thương vụ sáp nhập, hợp nhất thời gian qua mới chỉ là sự sáp nhập, hợp nhất về mặt cơ học, chứ chưa có sự cải thiện đáng kể về mặt tài chính và quản trị.

“Chúng ta đều biết rằng tái cơ cấu chỉ có hiệu quả sau khi việc mua bán, sáp nhập tạo ra một sắc diện mới cho chủ thể cũ. Phần lớn các ngân hàng được tái cơ cấu vừa qua đã có sự thay đổi ban đầu, chủ trương tái cơ cấu các tổ chức tín dụng bước đầu có hiệu quả khi tổ chức mạnh mua tổ chức yếu. Song, phải thừa nhận một thực tế, tái cơ cấu mới chỉ dừng lại ở “bình mới rượu cũ”, chưa có sự thay đổi mạnh mẽ cả về chất lẫn lượng, cũng như phương thức hoạt động”, ông Long đưa ra đánh giá tổng quát.

“Rượu cũ” ở đây được nêu rõ là nợ xấu, nó ngày càng khó xác định và đến nay vẫn chưa có biện pháp xử lý cơ bản và bài toán giải quyết “nợ xấu” vẫn nan giải.

Ðề án tái cơ cấu hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015 đặt ra lộ trình đến năm 2015 hoàn thành cơ bản xử lý nợ xấu. Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều chuyên gia kinh tế, mục tiêu này khó có thể thực hiện được bởi cho đến nay, mặc dù tốc độ tăng nợ xấu có giảm nhưng quy mô nợ xấu còn rất lớn, rủi ro hệ thống vẫn còn và khủng hoảng thanh khoản vẫn có thể xảy ra bất cứ lúc nào do ảnh hưởng của nợ xấu.

Chuyên gia Ngô Trí Long lưu ý thêm: “Đáng chú ý, sau khi Ngân hàng Nhà nước ban hành Quyết định 780 cho phép các tổ chức tín dụng cơ cấu lại nợ theo hướng giãn, hoãn kỳ hạn nợ để tránh áp lực nợ bị “nhảy nhóm”, không ít đơn vị đã lạm dụng quá mức chính sách này để tránh áp lực về số liệu nợ xấu. Chính hành vi này dẫn đến nợ xấu không được phản ánh thực chất và không trích lập đủ mức cần thiết”.

Về tiến độ, tái cấu trúc hệ thống ngân hàng triển khai còn chậm, chưa thật sự hiệu quả cũng là đánh chung của một số chuyên gia tại diễn đàn nói trên. Thực tế, Thủ tướng Chính phủ đã nhiều lần nhắc nhở Ngân hàng Nhà nước quyết liệt và đẩy nhanh tái cơ cấu, thậm chí nếu cần thiết sẽ cho phá sản ngân hàng yếu kém.

Ngoài ra, sau khi tiến hành tái cơ cấu hơn hai năm qua, chuyên gia Ngô Trí Long còn điểm lại một loạt hạn chế như cơ cấu tổ chức và hoạt động của các ngân hàng chuyển biến chậm; bộ máy quản lý và quy trình hoạt động còn cồng kềnh; năng lực quản trị điều hành còn nhiều hạn chế ở các cấp điều hành, chưa đáp ứng tốt các chuẩn mực quốc tế…

Lúng túng với sở hữu chéo

Bên cạnh nợ xấu, sở hữu chéo cũng là “rượu” cũ còn đầy trong quá trình tái cơ cấu, được nhận định là còn nan giải và nổi cộm cho đến nay.

Theo TS. Long, hiện trạng mạng lưới sở hữu chéo ở Việt Nam vẫn đang hết sức phức tạp, đã tạo thành một "ma trận chằng chịt" đến mức báo động, dù các quy định khống chế tình trạng này không thiếu, mà rất ít thông tin được công khai.

“Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 đã có những quy định rõ ràng về vấn đề sở hữu cổ phần của các cá nhân và các tổ chức tín dụng. Tuy nhiên, để lách luật, các tổ chức tín dụng đã hoặc thông qua trung gian để mua cổ phần của các tổ chức tín dụng đã mua cổ phần của mình, hoặc cá nhân thì tìm cách núp bóng người khác để sở hữu cổ phần ngân hàng vượt quá con số quy định là 5% vốn điều lệ của tổ chức tín dụng như quy định”, ông Long nêu thực tế.

Vậy thời gian qua Ngân hàng Nhà nước đã xử lý thế nào? “Còn lúng túng và không đạt hiệu quả” là đánh giá có trong tham luận của GS. Trần Thọ Đạt và các cộng sự.

Theo phân tích của GS. Trần Thọ Đạt và các cộng sự, việc giải quyết sở hữu chéo trong các tổ chức tín dụng chậm trễ là một trong những cản trở lớn nhất đến quá trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng của Việt Nam hiện nay.

Đáng chú ý là tham luận của nhóm chuyên gia này đặt ra một tình huống: “Một số ý kiến cho rằng, giải pháp dựa vào thị trường để tái cấu trúc các ngân hàng yếu kém làm tăng tính nghiêm trọng và phức tạp của tình trạng sở hữu chéo. Theo nguyên tắc “tuyệt đối không dùng tiền của nhà nước để tái cấu trúc mà cần tiền thực của khu vực tư nhân”, nhưng nếu tiền thực của khu vực tư nhân không có, mà vẫn phải thực hiện mua bán, hợp nhất hay sáp nhập trên hình thức thì tiền ảo của khu vực tư nhân phải được sử dụng. Điều đó có nghĩa là tái cơ cấu các ngân hàng yếu kém sẽ làm gia tăng tính nghiêm trọng và phức tạp của tình trạng sở hữu chéo hiện nay, hay nói cách khác chúng ta đối mặt với thực tế đang dùng sở hữu chéo để tái cấu trúc ngân hàng”.

Dù không tập trung vào chủ đề tái cơ cấu hệ thống ngân hàng, song trong tham luận về tái cơ cấu nền kinh tế nói chung, chuyên gia kinh tế cao cấp - TS. Lê Đăng Doanh cũng tỏ ra ái ngại khi cho rằng: “Các vấn đề phức tạp về sở hữu chéo, chất lượng tín dụng, nhà đầu tư góp vốn vào ngân hàng để huy động số vốn cao hơn nhiều lần từ ngân hàng đó vi phạm các quy định pháp luật về tổ chức tín dụng vẫn chưa có lời giải”.

Cùng với những đánh giá trên, kết quả tái cơ cấu hệ thống ngân hàng trong hai năm qua sẽ có thêm một chiều thông tin nữa từ chính đầu mối triển khai. Đó là thông tin trả lời chất vấn về nội dung này của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Bình, dự kiến có trong chương trình họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chiều 29/9 này./.