Cần có bước đi thận trọng thực thi thuế tối thiểu toàn cầu để không bị “bỏ lại phía sau”

Thuế tối thiểu toàn cầu là vấn đề mới và khó

Ngày 24/2, Tạp chí Nhà đầu tư tổ chức hội thảo khoa học “Giải pháp duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh của môi trường đầu tư trong bối cảnh thực thi thuế tối thiểu toàn cầu” nhằm cập nhật tiến độ thực thi thuế tối thiểu toàn cầu ở các nước, đề xuất chính sách, giải pháp đối với Việt Nam.

Phát biểu tại hội thảo, ông Lưu Đức Huy - Vụ trưởng Vụ Chính sách Thuế (Tổng cục Thuế) cho hay, năm 2021, Bộ trưởng Bộ Tài chính và Thống đốc Ngân hàng các nền kinh tế phát triển G20 đã thống nhất về nguyên tắc giải pháp 2 trụ cột nhằm giải quyết các vấn đề thuế phát sinh trong nền kinh tế kỹ thuật số.

Trong đó, trụ cột I quy định phân bổ thuế đối với hoạt động kỹ thuật số, trụ cột II quy định về thuế suất tối thiểu toàn cầu.

Trong tháng 10/2021, diễn đàn toàn cầu BEPS ban hành tuyên bố khung 2 trụ cột này với sự đồng thuận của 137 nước thành viên (hiện là 139 nước thành viên). Các nước trong G20 theo đó đồng thuận tuyên bố 2 trụ cột nhằm giải quyết thách thức phát sinh và kêu gọi diễn đàn xây dựng quy tắc mẫu, hiệp định đa phương thống nhất nhằm đảm bảo hiệp định mới có quy tắc mới đảm bảo hiệu lực toàn cầu từ năm 2023. Tuy nhiên, chỉ thị Liên minh châu Âu (EU) thông qua vào ngày 16/12/2022, sau khi bị trì hoãn do sự phản đối của Ba Lan, Hungary, hiệp định mới dự kiến thực hiện vào năm 2024.

Đồ họa: Văn Chung

Thuế tối thiểu toàn cầu có 2 quy tắc gồm: quy tắc thuế suất tối thiểu toàn cầu là 15%, quy tắc khoản thanh toán chịu thuế dưới mức tối thiểu và một quy tắc hiệp định thuế là 9%.

Việc tham gia quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu, Việt Nam chắc chắn bị ảnh hưởng từ Trụ cột II, theo đó Bộ Tài chính đã có nghiên cứu và báo cáo Thủ tướng Chính phủ về tình hình triển khai Trụ cột II về diễn đàn IF và Thủ tướng đã thành lập tổ công tác đặc biệt đề xuất thuế tối thiểu toàn cầu vào tháng 8/2022. Để triển khai, Bộ Tài chính cũng thành lập nhóm giúp việc, trong đó có thành phần là các đơn vị chức năng như Tổng cục Thuế, Vụ Chính sách thuế, Vụ Ngân sách Nhà nước, Vụ Hợp tác quốc tế, Cục Tài chính doanh nghiệp…

Cần chính sách ứng phó trong cả ngắn hạn và dài hạn

Ngày 15/12/2022, EU đã chính thức thông qua kế hoạch áp dụng thuế suất tối thiểu 15% từ năm 2024; Quốc hội Hàn Quốc cũng đã thông qua Đạo luật điều chỉnh Thuế trong đó sẽ áp dụng cơ chế thuế tối thiểu toàn cầu từ 2024; Chính phủ Nhật Bản cũng đã thông báo dự thảo cải cách thuế, tiến tới việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm tài chính 2024 và sẽ trình Quốc hội phê duyệt. Đây đều là những quốc gia có nguồn vốn đầu tư nước ngoài lớn vào Việt Nam. Việc chính thức áp dụng chính sách thuế tối thiểu toàn cầu sẽ có nhiều tác động tới các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam.

Theo các chuyên gia kinh tế, quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động gần như trực tiếp 2 lĩnh vực trong nền kinh tế là chính sách thuế và thu hút đầu tư nước ngoài.

Về thuế, trong trường hợp Việt Nam không có những hành động ngay hoặc chậm trễ trong việc triển khai thuế tối thiểu toàn cầu, Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội giành quyền đánh thuế. Vì khi đó các quốc gia đầu tư thuộc khối EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và các quốc gia khác sẽ thực hiện thu thuế bổ sung theo các nguyên tắc Trụ cột II, nhiều khả năng bắt đầu từ năm 2024. Ngoài ra, Việt Nam cũng có thể không thu được phần thuế bổ sung, nếu phát sinh, của các tập đoàn Việt Nam có đầu tư ra nước ngoài.

Theo các chuyên gia, để bảo vệ nguồn thu thuế, một số quốc gia và vùng lãnh thổ như: Hong Kong, Singapore, Malaysia đang cân nhắc và nhiều khả năng sẽ áp dụng cơ chế thuế tối thiểu nội địa đạt tiêu chuẩn (QDMTT) để giành quyền thu phần thuế bổ sung trước các quốc gia khác. QDMTT có thể hiểu đơn giản là một cơ chế nội địa trong đó việc tính toán lợi nhuận thặng dư ("excess profits") và thuế tối thiểu được áp dụng tương đương với các quy định tại Trụ cột II theo hướng dẫn của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD).

Để hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của QDMTT, tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các doanh nghiệp đa quốc gia, các nước đang nghiên cứu các cơ chế, chính sách ưu đãi theo chi phí nhằm hỗ trợ cho các doanh nghiệp đang áp dụng ưu đãi thuế chịu tác động từ Trụ cột II như: Ưu đãi thuế dựa trên cơ sở chi phí như khấu hao nhanh, trợ cấp đầu tư hoặc giảm trừ thuế (tax credits), đặc biệt là hình thức ưu đãi trợ cấp bằng tiền (cash grants). Đây cũng là những hình thức ưu đãi được các quốc gia phát triển ưa sử dụng hơn ưu đãi thuế.

Trong bối cảnh, các quốc gia đang gấp rút nghiên cứu, nội luật hóa các quy tắc Trụ cột II, Việt Nam được khuyến nghị cần các chính sách ứng phó trong cả ngắn hạn và dài hạn. Trong ngắn hạn, cần nhanh chóng áp dụng cơ chế thuế tối thiểu nội địa đạt tiêu chuẩn QDMTT để giành quyền thu thuế. Trong dài hạn, hệ thống thuế cùng với các ưu đãi thuế cũng cần được xem xét cải cách nhằm hạn chế tác động tiêu cực của Trụ cột II, đảm bảo thu hút đầu tư thực chất, hạn chế các hoạt động làm xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận.

Các chuyên gia khuyến nghị, Việt Nam nên sớm cân nhắc cải cách hệ thống ưu đãi thuế để phù hợp hơn trong tình hình mới, song song với việc tham khảo, lấy ý kiến tư vấn OECD, cũng như các chính sách đang được thực hiện bởi các quốc gia khác.

* TS. Cấn Văn Lực - Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV:

Cơ hội tăng nguồn thu, chống trốn thuế và chuyển giá

TS. Cấn Văn Lực

Khi có hiệu lực, thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động cả tích cực và tiêu cực đối với kinh tế Việt Nam. Theo đó, việc tham gia triển khai thuế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng cường hội nhập quốc tế của Việt Nam nói chung, cải cách hệ thống thuế theo hướng phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế nói riêng.

Việc tích cực tham gia, thực hiện các công cụ, khuôn khổ pháp lý của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) sẽ góp phần cải thiện hình ảnh của Việt Nam trong mắt các đối tác, nhà đầu tư nước ngoài. Điều này cũng sẽ góp phần hoàn thiện khung pháp lý về thuế của Việt Nam và thúc đẩy sửa đổi chính sách thu hút FDI của Việt Nam theo hướng giảm ưu đãi về thuế và tăng cường cạnh tranh bằng môi trường đầu tư, cơ sở hạ tầng, nhân lực...

Cùng với đó, thuế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng nguồn thu từ thuế, hạn chế các hiện tượng trốn, tránh thuế, chuyển giá…, của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam. Việt Nam có thể tận dụng nguồn thu tăng thêm từ việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (nếu có) để tăng cường đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện các yếu tố về môi trường đầu tư chi phối quyết định đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài (cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực...).

* Ông Thomas McClelland - Phó Tổng Giám đốc phụ trách Dịch vụ Tư Vấn Thuế, Deloitte Việt Nam:

Chậm trễ sẽ bỏ lỡ cơ hội giành quyền đánh thuế

Ông Thomas McClelland

Tác động của chính sách thuế tối thiểu toàn cầu đến Việt Nam là rất rõ ràng và cấp bách, thể hiện rõ nhất trong 2 lĩnh vực. Đầu tiên là về thuế, trong trường hợp Việt Nam không có những hành động ngay hoặc chậm trễ trong việc triển khai thuế tối thiểu toàn cầu, Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội giành quyền đánh thuế, vì khi đó các quốc gia đầu tư thuộc khối EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và các quốc gia khác sẽ thực hiện thu thuế bổ sung theo các nguyên tắc Trụ cột II, nhiều khả năng bắt đầu từ năm 2024.

Ngoài ra, Việt Nam cũng có thể không thu được phần thuế bổ sung, nếu phát sinh, của các tập đoàn Việt Nam có đầu tư ra nước ngoài. Tiếp theo, thuế tối thiểu toàn cầu cũng sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài của các chính sách ưu đãi thuế hiện tại của Việt Nam cho các tập đoàn đa quốc gia thuộc phạm vi áp dụng.

Nếu Việt Nam không có những cải cách hợp lý và kịp thời về chính sách ưu đãi thuế, trong trường hợp các đối thủ cạnh tranh là các quốc gia đang thu hút và nhận đầu tư nước ngoài cân nhắc các biện pháp và chính sách ưu đãi đầu tư thuận lợi để thích ứng với thuế tối thiểu toàn cầu, Việt Nam có thể bị bỏ lại phía sau trong việc thu hút đầu tư nước ngoài.

Trước mắt, Việt Nam có thể cân nhắc giải pháp trước mắt về việc áp dụng cơ chế thuế tối thiểu nội địa đạt tiêu chuẩn để giành quyền thu phần thuế bổ sung trước các quốc gia khác.

* Ông Hong Sun - Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam:

Cải thiện môi trường đầu tư, bảo vệ quyền đánh thuế

Ông Hong Sun

Hiện, Chính phủ Việt Nam đưa ra ưu đãi về thuế hấp dẫn, thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, khi thuế tối thiểu toàn cầu thực thi thì ưu đãi về thuế này không hấp dẫn nữa, hay nói cách khác sẽ vô hiệu hóa hiệu quả của nó. Chính vì vậy, Việt Nam cần cải thiện môi trường đầu tư, bảo vệ quyền đánh thuế của mình, điều này rất cấp thiết. Có một số giải pháp như ưu đãi dựa trên chi phí phù hợp với tình hình Việt Nam hiện tại, điểm mạnh của nó sẽ ngăn chặn chuyển giá, chuyển lợi nhuận, giúp khuyến khích đầu tư thực chất vào Việt Nam, đưa ra phương án đầu tư dài hạn tại Việt Nam.

Việt Nam cần tích cực ưu đãi mới như ưu đãi dựa trên chi phí đầu tư. Điều này giúp tăng tính hấp dẫn đầu tư tại Việt Nam, thu hút đại bàng vào Việt Nam, hiện hình thức ưu đãi dựa trên chi phí đầu tư đang được nhiều quốc gia áp dụng.

Văn Tuấn