Cơ hội đẩy mạnh cải thiện môi trường đầu tư, tăng thu ngân sách

PV: Thưa ông, ông đánh giá thế nào về chính sách thuế tối thiểu toàn cầu sẽ được nhiều nước áp dụng vào năm tới đây?

TS. Phan Đức Hiếu

TS. Phan Đức Hiếu: Thuế suất tối thiểu toàn cầu nằm trong Chương trình hành động chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển dịch lợi nhuận (BEPS), có sự tham gia của 141 quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam. Theo đó, các công ty lớn có doanh thu hợp nhất toàn cầu hàng năm từ 750 triệu EUR (19.500 tỷ đồng) trong ít nhất hai năm của giai đoạn 4 năm liền kề trước năm soát xét sẽ bị áp dụng mức thuế suất tối thiểu 15%. Nếu đang chịu mức thuế thấp hơn 15% ở quốc gia mà họ đầu tư, các doanh nghiệp này sẽ phải nộp phần "thiếu hụt" còn lại so với mức thuế 15% cho quốc gia nơi họ có trụ sở chính.

Dự kiến từ đầu năm 2024, một số quốc gia sẽ áp dụng thuế suất tối thiểu toàn cầu. Chính sách thuế này dự kiến sẽ có tác động đến hoạt động đầu tư, đặc biệt là đầu tư nước ngoài ở nhiều quốc gia. Tuy nhiên, mức độ tác động của chính sách này đến các quốc gia khác nhau là khác nhau. Tại một quốc gia, các nhà đầu tư khác nhau chịu tác động khác nhau tùy vào mức độ ưu đãi thuế và quy mô doanh thu hợp nhất toàn cầu.

PV: Đối với Việt Nam, chính sách này tác động thế nào đến thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), thưa ông?

TS. Phan Đức Hiếu: Hiện nay, ưu đãi thuế của Việt Nam cho đầu tư gồm phổ biến là miễn, giảm thuế đối với đầu tư mới, đầu tư mở rộng theo thời gian: miễn 4 năm, giảm 9 năm; miễn 2 năm, giảm 4 năm. Một số tính toán cho thấy trong khi thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp phổ thông là 20% thì thuế thực tế với các doanh nghiệp FDI trong kỳ ưu đãi trung bình là 12,3%, trong đó một số tập đoàn lớn chỉ ở mức vài phần trăm. Khi thuế suất tối thiểu toàn cầu được áp dụng thì có thể một số tập đoàn lớn sẽ phải nộp thêm một phần thuế bổ sung ở nước khác nơi họ có trụ sở chính. Như vậy, lợi ích trước đây là phần ưu đãi thuế họ được hưởng thì nay sẽ không còn nữa hoặc giảm đáng kể. Chính sách ưu đãi đầu tư sẽ bị giảm hiệu lực trong nhiều trường hợp.

Áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu tránh việc số thuế ưu đãi trong nước bị mang sang nộp ở nước khác.

Chính sách thuế này khi được áp dụng sẽ tác động trước hết đến doanh nghiệp FDI đầu tư lớn; tác động đến thu hút các dự án đầu tư mới. Tuy nhiên, điểm đáng lưu ý là nó cũng tác động cả đến dự án FDI đang trong thời kỳ hưởng chính sách ưu đãi, cũng như ảnh hưởng đến quyết định mở rộng đầu tư của nhà đầu tư đang hoạt động. Mặc dù chịu ảnh hưởng chủ yếu là những nhà đầu tư lớn, nhưng ở chừng mực nào đó, rất có thể có những nhà đầu tư nhỏ nhưng nằm trong chuỗi sản xuất kinh doanh, là một phần trong hoạt động kinh doanh của một tập đoàn đa quốc gia bị chịu thuế suất thuế tối thiểu, sẽ bị liên đới.

Tất nhiên, ngoài tác động tiêu cực, thì chính sách thuế này cũng giúp chúng ta cơ hội tăng thu ngân sách và hạn chế trốn tránh thuế, hạn chế tình trạng các quốc gia cạnh tranh thu hút đầu tư theo cách “đưa nhau xuống đáy”.

PV: Theo ông, nên làm gì để ứng phó với tác động của chính sách thuế này?

TS. Phan Đức Hiếu: Trước hết, về cơ hội, các quốc gia được khuyên rằng nên áp dụng chính sách thuế này để tăng thu ngân sách và tránh việc ưu đãi của mình bị mang sang nộp ở quốc gia khác.

Còn về giải pháp thu hút đầu tư thay thế thì tôi cho rằng cả về trước mắt và lâu dài, quan trọng nhất là phải thu hút đầu tư bằng môi trường kinh doanh thuận lợi, giảm gánh nặng chi phí về thủ tục hành chính, tuân thủ pháp luật, môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch hơn, ít rủi ro hơn… Như vậy, Chính phủ trước hết cần đẩy mạnh cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, coi đây là biện pháp thu hút đầu tư quan trọng nhất, hiệu quả nhất để ứng phó với thách thức từ chính sách thuế này.

Ngoài ra, cần lưu ý rằng, những biện pháp ưu đãi vẫn có thể được áp dụng đối với nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư vừa, nhỏ. Trường hợp cần thiết tìm kiếm chính sách ưu đãi thuế thì cân nhắc các chính sách ưu đãi về khấu trừ chi phí, như vậy có thể đạt được mục tiêu kép là vừa hạn chế được tác động của chính sách thuế suất tối thiểu toàn cầu, vừa giúp thu hút đầu tư có chọn lọc.

PV: Thời gian từ nay đến lúc chính sách được áp dụng không còn nhiều, vậy lúc này những việc cần làm trước mắt là gì, thưa ông?

TS. Phan Đức Hiếu: Lúc này, Việt Nam cần nhanh chóng đánh giá xác định mức độ bị tác động. Cụ thể là nhanh chóng rà soát toàn bộ quy định hiện hành về chính sách ưu đãi và từ đó cần xác định chính xác phạm vi và mức độ bị tác động theo ngành, lĩnh vực, đối tượng, tác động tích cực - tiêu cực, cơ hội, thách thức. Chỉ khi chúng ta xác định đầy đủ bức tranh tác động thì mới có thể có giải pháp phù hợp.

PV: Xin cảm ơn ông!

Dương An