Nhận diện rủi ro trong kiểm soát chi ngân sách

Công tác thanh tra, kiểm tra luôn được Kho bạc Nhà nước chú trọng để nhận diện những rủi ro trong kiểm soát chi ngân sách

Nhờ tích cực cải cách hành chính trong kiểm soát chi nên các thủ tục, hồ sơ thanh toán vốn ngân sách tại Kho bạc Nhà nước đã đơn giản, rõ ràng hơn. Tuy nhiên, do quy mô chi tiêu của các đơn vị sử dụng ngân sách ngày càng lớn, nội dung chi nhiều, trong khi hệ thống pháp luật về quản lý tài chính ngân sách còn bất cập đã đưa đến nhiều rủi ro trong công tác kiểm soát chi. Kho bạc Nhà nước đã đưa ra những nhận diện, cảnh báo giúp cho công tác kiểm soát chi ngân sách vừa hiệu quả vừa hạn chế tối đa các rủi ro có thể xảy ra.

Những nguy cơ rủi ro

Theo thống kê từ Kho bạc Nhà nước (KBNN), rủi ro thường tập trung ở các hoạt động nghiệp vụ, gồm: rủi ro từ việc áp dụng các văn bản pháp luật; rủi ro từ các quy trình nghiệp vụ; rủi ro từ các ứng dụng công nghệ thông tin…

Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ

Giải pháp quan trọng mà Kho bạc Nhà nước (KBNN) đang hướng tới đó là xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ để kiểm soát các yếu tố rủi ro bên trong của hệ thống. Theo đó, KBNN đang tăng cường năng lực kiểm tra, giám sát cho đội ngũ công chức thanh tra, kiểm tra, đặc biệt là việc giám sát từ xa thông qua báo cáo kế toán và báo cáo số liệu từ chương trình thanh toán, hệ thống Dịch vụ công trực tuyến và các ứng dụng khác. Đồng thời trang bị các phương tiện, công cụ phần mềm cần thiết cho đội ngũ công chức thanh tra, kiểm tra cấp tỉnh.

Đơn cử như việc áp dụng các văn bản quy phạm pháp luật. Hiện nay, các đơn vị KBNN đang áp dụng các văn bản pháp quy do các cấp có thẩm quyền ban hành (quy định, hướng dẫn chế độ, chính sách về quản lý tài chính, ngân sách nói chung và hoạt động nghiệp vụ KBNN nói riêng) để thực hiện kiểm soát, thanh toán vốn cho các đơn vị thụ hưởng. Tuy nhiên, các văn bản do nhiều cơ quan ban hành, kéo dài qua nhiều năm; hiệu lực thi hành của các điều, khoản thay thế, bổ sung có nội dung liên quan đến nhiều văn bản khác nhau… Thậm chí, việc hướng dẫn thực hiện đôi khi chưa rõ ràng đã đưa đến nhiều cách hiểu khác nhau, dẫn đến việc áp dụng cũng khác nhau giữa các địa phương và rủi ro xảy ra là điều khó tránh khỏi.

Đáng chú ý, có một số quy trình trong thực hiện kiểm soát chi hiện đã không còn phù hợp với thực tế cũng như với quy định của pháp luật hiện hành như: quy trình giao dịch một cửa trong kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) qua KBNN; quy trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư và vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư trong nước qua hệ thống KBNN… Các quy trình này hiện không còn phù hợp với Nghị định số 11/2020/NĐ-CP (NĐ 11) của Chính phủ quy định về thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực KBNN. Có những hồ sơ quy định trong quy trình của KBNN, đơn vị sử dụng ngân sách (SDNS) phải gửi đến KBNN để kiểm soát chi, ví dụ như: bảo lãnh thực hiện hợp đồng; bảo lãnh bảo hành… nhưng lại không có trong các thủ tục hành chính trong lĩnh vực KBNN theo NĐ 11. Điều này đã gây ra rất nhiều cách hiểu, cách giải quyết khác nhau, không thống nhất trong các đơn vị KBNN cơ sở, tiềm ẩn những nguy cơ rủi ro trong hoạt động nghiệp vụ và khó khăn cho công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát.

Từ tháng 11/2020 đến nay, các hồ sơ, chứng từ chi NSNN (trừ chứng từ của khối an ninh, quốc phòng) được thực hiện trên hệ thống Dịch vụ công trực tuyến (DVCTT) của KBNN. Cải cách này đã được các đơn vị SDNS hào hứng đón nhận vì đã giúp họ không phải mất thời gian di chuyển nhiều đến kho bạc để nộp hồ sơ, chứng từ thanh toán vốn. Thay vào đó, các công việc này đều được xử lý trên môi trường mạng giúp cho việc thanh toán vốn nhanh chóng, dễ dàng.

Tuy nhiên, cũng vì thực hiện trên môi trường mạng nên các rủi ro rất dễ xảy ra khi các đơn vị SDNS không thực hiện nghiêm việc quản lý chứng thư số, chữ ký số và tài khoản chương trình. Do đó, đã có nhiều chủ tài khoản (thường là thủ trưởng đơn vị SDNS) vì lý do bận công việc, không có thời gian nên giao luôn mã pin, chứng thư số, chữ ký số cho kế toán trưởng hoặc là người đại diện (không được phép ủy quyền). Hơn nữa, nhiều chủ tài khoản không quen sử dụng máy tính nên giao toàn bộ chứng thư số, mã pin cho người khác không đúng quy định, hoặc nhờ người khác sử dụng chứng thư số của mình ký hộ giao dịch thanh toán trong hoạt động tài chính. Đây chính là sơ hở trong việc quản lý NSNN dễ dẫn đến thất thoát.

Cần có đội ngũ công chức chuyên sâu nghiệp vụ

Từ một số các rủi ro cơ bản được nhận diện, KBNN đã có nhiều văn bản cảnh báo rủi ro trong hoạt động hạch toán, thanh toán, kiểm soát chi ngân sách… đối với các KBNN địa phương. Các văn bản đã cảnh báo những nguy cơ và cách phòng ngừa đối với công chức KBNN cơ sở. Tuy nhiên, trước những thay đổi như vũ bão của công nghệ thông tin thì những rủi ro xảy ra ngày càng tinh vi và phức tạp hơn.

Do đó, để phòng ngừa các rủi ro có thể phát sinh liên quan đến KBNN khi các đối tượng cố tình lợi dụng, chiếm đoạt tiền, tài sản nhà nước, KBNN đang đưa ra giải pháp đào tạo đội ngũ công chức làm công tác kiểm soát chi tinh thông, nắm chắc các nguyên tắc và điều kiện chi NSNN theo các quy định hiện hành. Ngoài ra, các công chức này cũng phải thường xuyên nghiên cứu cơ chế, chính sách tài chính có liên quan đến công tác kiểm soát chi, các quy định của Chính phủ, Bộ Tài chính và các hướng dẫn của Bộ Tài chính, KBNN và quy định của pháp luật hiện hành có liên quan.

KBNN cũng yêu cầu các đơn vị KBNN cần tăng cường trao đổi, cập nhật cơ chế, chính sách, quy định, quy trình liên quan đến kiểm soát chi NSNN cho kế toán, chủ tài khoản của các đơn vị SDNS. Đồng thời, các đơn vị KBNN cần đưa ra những cảnh báo và yêu cầu đơn vị SDNS, cơ quan có thẩm quyền liên quan thực hiện kiểm tra, giám sát quá trình chi tiêu để phát hiện và ngăn chặn kịp thời những tiêu cực trong đơn vị.

Về phía mình, KBNN đang tiếp tục hoàn thiện quy trình kiểm soát chi nói chung và chi thường xuyên nói riêng, làm rõ hơn, cụ thể hơn về trách nhiệm của kho bạc trong các nội dung kiểm soát chi. Đặc biệt, KBNN đang đưa ra kế hoạch đổi mới mô hình giao dịch, hình thức thanh toán để đảm bảo cho các công chức kiểm soát chi có điều kiện, thời gian kiểm tra các khoản chi một cách chặt chẽ, đầy đủ, kỹ càng nhất; ban hành cơ chế, quy trình, tổ chức bộ máy quản lý và kiểm soát rủi ro trong công tác kiểm soát chi NSNN nhằm hỗ trợ một cách đắc lực và hiệu quả cho công tác kiểm tra, kiểm soát nguồn vốn NSNN.

Ngoài ra, KBNN đang tiếp tục nghiên cứu ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kiểm soát chi, hỗ trợ tối đa cho công chức kiểm soát chi, vừa giảm thiểu áp lực cho công chức vừa nâng cao hiệu quả của công việc. Đồng thời, KBNN nâng cấp hệ thống DVCTT để thực hiện việc đối chiếu dự toán, tiền gửi, không thực hiện giao dịch trực tiếp như hiện nay và liên thông dữ liệu giữa các chương trình DVCTT, Tabmis (Hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc), chương trình thanh toán…

Theo KBNN, ngoài những giải pháp như trên thì giải pháp quan trọng mà KBNN đang hướng tới đó là xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ để kiểm soát các yếu tố rủi ro bên trong của hệ thống. Theo đó, KBNN đang tăng cường năng lực kiểm tra, giám sát cho đội ngũ công chức thanh tra, kiểm tra, đặc biệt là việc giám sát từ xa thông qua báo cáo kế toán và báo cáo số liệu từ chương trình thanh toán, hệ thống DVCTT và các ứng dụng khác. Đồng thời trang bị các phương tiện, công cụ phần mềm cần thiết cho đội ngũ công chức thanh tra, kiểm tra cấp tỉnh.

Vân Hà

Vân Hà