Nhớ hương mùi già chiều 30 tết

Nhiều người đi chợ sắm Tết đều mua một loại cây hoa không phải mang về để cắm bình trang trí nhà cửa đón xuân mà là dùng để nấu nước tắm.

Phong tục ấy được gọi là “tắm tất niên” bằng cây Mùi già đã ra hoa kết trái nhằm tẩy trần những vướng bụi trong năm cũ để chào đón một năm mới mạnh khỏe, may mắn, an lành...

Cây Mùi - còn được biết đến với các tên gọi như: Mùi ta, Ngò, Ngò rí, Hồ tuy, Nguyên tuy, Hương tuy... - là loài cây thân thảo, thuộc họ hoa tán. Từ bao đời nay, loại rau gia vị ấy đã quá đỗi thân thuộc với người dân nước Việt mình. Bát canh măng miến, đĩa thịt xào, đĩa nộm đu đủ hay nộm hoa chuối... trong bữa cơm ngày thường cũng như mâm cỗ ngày tết mà không có vài cọng rau mùi rắc lên thì coi như kém ngon mất một nửa rồi.

Khoa học ngày nay đã chứng minh cây Mùi có nhiều loại sinh tố và khoáng chất rất tốt cho cơ thể con người cả khi dùng làm rau gia vị hoặc làm sản phẩm tắm. Thế mới biết, các cụ nhà ta từ ngày xưa đã “tinh vi” thật! Chẳng ai biết tục tắm tất niên bằng nước cây Mùi già có từ bao giờ, chỉ biết cứ mỗi độ chuẩn bị đón Tết Nguyên đán là những gánh, những chiếc xe đạp, xe máy đầy ắp Mùi già lại xuất hiện trong các phiên chợ tết ở làng quê và nhiều ngõ ngách nơi phố thị. Mùi già chỉ bán trong những buổi chợ cuối năm cho nên cứ thấy Mùi già là thấy tết.

Để có được những cây Mùi già ấy, các gia đình trồng rau thường bớt lại ở luống rau những cây Mùi to, khỏe để chúng ra hoa kết quả lấy hạt làm giống vụ sau hoặc dùng nấu nước tắm chiều 30 tết. Những cây Mùi còn bớt lại ấy vươn cao chừng nửa mét là bắt đầu trổ hoa. Những chấm hoa tí xíu màu trắng, tỏa hương kín đáo giữa thảm lá xanh mướt, mảnh mai. Mùi ra hoa rồi kết quả. Những quả Mùi xanh ngắt, tròn xoe, chỉ to bằng hạt đỗ xanh, treo khắp thân cây. Lúc ấy, nhìn những thân cây rau Mùi già khẳng khiu và mong manh như những cây tăm gầy đeo những chùm hạt căng mẩy, nhỏ nhắn tròn xoe đứng phất phơ trên những mảnh ruộng giữa cánh đồng lộng gió lạnh cuối năm khiến ai cũng thấy nao lòng... Đứng cạnh luống Mùi già, có khi chưa thấy hương thơm, nhưng cứ lấy tay chạm khẽ vào cây là mùi thơm sẽ dậy lên.

Bây giờ, ở ngoại thành Hà Nội vẫn có một làng giữ được nghề trồng cây Mùi già bán trong dịp Tết Nguyên đán. Đó là làng Hoạch An, huyện Thanh Oai. Mùi được gieo bằng hạt trên luống đất tơi mềm vào cuối tháng 9 âm lịch, Sau chừng 2 tháng, cây Mùi cao độ hai gang tay là bắt đầu ra hoa rồi kết trái. Đó là lúc những cây Mùi bắt đầu già, thân chuyển dần từ xanh sang tía rồi nâu sẫm và đến độ thu hoạch. Mùi già được thu hoạch rộ từ ngày 27 đến ngày 30 tết phục vụ nhu cầu tắm tất niên của người dân.

Cây Mùi già mua về phải rửa sạch bụi đất nhưng chú ý không để rập nát lá, rồi cho vào nồi nước đun sôi. Thế là có nồi nước tắm tất niên. Chỉ cần 2 bó Mùi già nho nhỏ thì khi nồi nước sôi đã bốc hương thơm lừng, ấm áp, tinh khiết, nhẹ nhàng lan tỏa khắp nhà. Theo quan niệm dân gian, khi tắm thứ nước nấu bằng Mùi già này, mọi vận đen đủi, buồn phiền lo lắng trong năm cũ được gột bỏ, chỉ còn lại trong ta một cảm giác sảng khoái để đón một năm mới với nhiều niềm vui, hạnh phúc và may mắn hơn.

Xà phòng tắm Mùi Tết có thể bảo quản được lâu, thuận tiện cho người tiêu dùng.

Nhằm đáp ứng yêu cầu cuộc sống hiện đại và giúp mọi người đỡ phải đun nồi nước tắm lỉnh kỉnh, mấy năm gần đây, ở huyện Gia Lâm, Hà Nội đã có một hợp tác xã chuyên thu mua cây Mùi già của bà con nông dân mấy xã trong huyện trồng về chưng cất thành tinh dầu Mùi già để có thể bảo quản được lâu, thuận tiện cho người tiêu dùng.

Mới đây, ở huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình cũng có một hợp tác xã đã chưng cất tinh dầu để sản xuất ra những bánh xà phòng tắm từ cây Mùi già mang tên Mùi tết. Quả thật, mỗi giọt tinh dầu, mỗi bánh xà phòng tắm Mùi tết ấy là kết tinh hương thơm của cây Mùi già thanh tao mà ấm áp báo hiệu tết đã đến rất gần, khiến bao thế hệ, bao đời người không quên…

Có thể nói, dù cuộc sống hiện đại bây giờ mỗi ngày một khác; dù con người phải bận rộn lo toan trong nhịp sống hối hả hôm nay mà quên đi những nét đẹp giản dị xưa cũ; dù bây giờ đã có bao nhiêu thứ nước hoa hảo hạng hay sữa tắm cầu kỳ thì chắc chắn vẫn còn rất nhiều người không quên được hương Mùi già của nồi nước tắm tất niên! Trong vô vàn mùi hương của tết, hương Mùi già chiều 30 tết vẫn mang đến một cảm giác bình yên, ấm áp đến lạ kỳ!./.

Những ngày sắp sang xuân Tân Sửu 2021

Nguyễn Hữu Mão

Nguyễn Hữu Mão