Giải quyết nghèo kinh niên và khát vọng quốc gia thu nhập cao

Những thách thức ở chặng đường cuối giảm nghèo

Theo WB, trong thập kỷ qua, tỷ lệ nghèo tại Việt Nam đã giảm đầy ấn tượng. Từ năm 2010 đến năm 2020, tỷ lệ nghèo theo chuẩn quốc gia thu nhập trung bình thấp của WB (3,20 USD/ngày, ngang giá sức mua năm 2011) đã giảm từ 16,8% xuống còn 5% tại Việt Nam, nghĩa là 10 triệu người đã thoát khỏi đói nghèo.

WB công bố báo cáo về đói nghèo và bình đẳng tại Việt Nam. Ảnh: LV

Tỷ lệ nghèo ở một số nhóm nghèo kinh niên đã giảm gần một nửa trong giai đoạn từ 2010 đến 2020, bao gồm các nhóm đồng bào dân tộc thiểu số và hộ gia đình ở khu vực trung du và miền núi phía bắc. Người lao động đồng bào dân tộc thiểu số đang dịch chuyển nhanh sang làm việc ở các lĩnh vực sản xuất chế tạo chế biến, với tốc độ tương đương như dân tộc Kinh ở đầu thập kỷ.

Tuy đã có nhiều tiến triển về giảm nghèo đạt được trong giai đoạn từ 2010 - 2020, nhưng theo các chuyên gia WB, những thách thức ở chặng đường cuối về xử lý tình trạng nghèo tại Việt Nam vẫn còn đó.

Trong nửa sau của thập kỷ, tăng trưởng tiêu dùng của các hộ giàu đạt tốc độ nhanh hơn so với tăng trưởng tiêu dùng của các hộ nghèo, làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo. Tốc độ giảm nghèo ở Tây Bắc và Tây Nguyên của Việt Nam cũng chậm hơn.

Ngoài người nghèo, một tỷ lệ dân số đa dạng hơn đang có nguy cơ dễ tổn thương về kinh tế. Tốc độ thay đổi nhanh chóng do phát triển kinh tế đem lại dù sao cũng khiến cho một số người bị tụt lại và bị giảm cơ hội tham gia vào các lĩnh vực năng động nhất của nền kinh tế, đồng thời tạo ra một nhóm lớn người dân không còn nghèo, nhưng chưa thuộc về tầng lớp trung lưu. Cho dù rủi ro rơi vào cảnh nghèo cùng cực hiện ở mức thấp, nhưng quan ngại chính đáng của họ vẫn là được đảm bảo an ninh kinh tế ở mức cao hơn. Trong năm 2016, gần 40% người ở tầng lớp trung lưu bị tụt xuống nhóm kinh tế thấp hơn vào năm 2018.

Gần đây hơn, Covid-19 đã làm gián đoạn quá trình tạo việc làm và tăng thu nhập, có khả năng đẩy lùi tiến bộ trong giảm nghèo và gia tăng bất bình đẳng hơn nữa do thu nhập của phụ nữ, những người làm việc trong khu vực phi chính thức và các hộ gia đình nghèo nhất phục hồi chậm nhất từ ​​giữa năm 2020 đến tháng 3/2021.

Theo bà Carolyn Turk - Giám đốc Quốc gia WB tại Việt Nam, nghị trình giảm nghèo và bình đẳng của Việt Nam không chỉ là vấn đề nâng cao mức sống tối thiểu và giải quyết tình trạng nghèo kinh niên - tức “Chặng đường cuối” - mà Việt Nam đã làm rất tốt cho đến nay. “Chặng kế tiếp” hướng tới tạo ra những đường hướng kinh tế mới và bền vững cho người dân với khát vọng cao hơn. Đây là một con đường đầy thử thách và chưa có tiền lệ trong bối cảnh kinh tế và khí hậu toàn cầu đang thay đổi.

Chính sách tài khóa đóng vai trò quan trọng

Để Việt Nam đạt được mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, WB cho rằng, việc hình thành vốn con người mang tính công bằng và tăng năng suất lao động là chìa khóa quan trọng. Muốn đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình 6,7% hàng năm, điều kiện cần để Việt Nam đạt được vị thế quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, tăng trưởng năng suất trên mỗi lao động sẽ cần phải tăng từ 5,3% mức ghi nhận trong giai đoạn 2012 - 2018 (mức cao nhất trong ba thập kỷ qua) lên 6,6%.

Các chuyên gia WB cũng chỉ ra rằng, Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thách thức trong việc chuyển đổi sang việc làm với kỹ năng cao hơn nếu không tiếp tục cải cách giáo dục, phát triển kỹ năng và chuyển đổi thị trường lao động. Đặc điểm chính của thị trường lao động là các ngành nghề có kỹ năng cao lại có tốc độ tăng trưởng chậm, tỷ lệ phi chính thức cao và lực lượng lao động già hóa. Vì vậy, việc nâng cao chất lượng giáo dục đại học sẽ là một bước quan trọng có thể giúp Việt Nam hiện thực hóa đầy đủ tiềm năng tăng trưởng của mình.

Tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh của Việt Nam đã giúp nhiều người thoát khỏi đói nghèo, nhưng một bộ phận dân số đáng kể vẫn trong tình trạng dễ bị tổn thương về kinh tế. Cứ khoảng 5 người Việt Nam thì có một người sống dưới ngưỡng an ninh kinh tế là 5,50 USD/ngày và 1/10 người dễ bị tổn thương có nguy cơ đôi lúc bị rơi xuống dưới ngưỡng do các cú sốc gây ra. Mức độ bao phủ trợ giúp xã hội của Việt Nam thấp hơn nhiều nước láng giềng Đông Á, Thái Bình Dương và cần được hiện đại hóa để mang lại sự bảo vệ tốt hơn.

Tiếp đó, chính sách kinh tế nhằm duy trì tăng trưởng bền vững cần được bổ sung bằng những chiến lược phòng vệ để tránh các hộ gia đình bị tái nghèo. Các hộ gia đình đang có nguy cơ với các cú sốc khác nhau, có thể gây tốn kém, trong khi người nghèo có nguy cơ bị rơi vào bẫy nghèo. Covid-19 cho thấy hệ thống đảm bảo xã hội đang phải đối mặt với một số thách thức về khả năng tiếp cận những cá nhân và người lao động bị ảnh hưởng, nhưng nằm ngoài tầm nhìn của Chính phủ, chẳng hạn người lao động trong khu vực phi chính thức.

Chính sách tài khóa đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy Việt Nam tiến tới vị thế thu nhập cao một cách toàn diện. Qua so sánh tác động tài khóa giữa các quốc gia, WB cho rằng, chính sách tài khóa của Việt Nam đang ở mức trung bình trong số các quốc gia thu nhập trung bình thấp về hỗ trợ góp phần giảm bất bình đẳng. Theo WB, gói chính sách tài khóa phù hợp có thể giúp huy động vốn phục vụ nhu cầu đầu tư cho quốc gia và người lao động để nâng cao năng suất và thu nhập, chẳng hạn nhằm hiện đại hóa nông nghiệp, cải thiện về kỹ năng và chất lượng giáo dục, hạ tầng số vững chắc hơn và các dịch vụ liên quan.

Các chuyên gia WB cũng khuyến nghị việc mở rộng nguồn thu ngân sách, nghiên cứu các sắc thuế mới có thể hạn chế các hoạt động không mong muốn và tăng thu ngân sách, đồng thời loại bỏ các khoản trợ cấp kém hiệu quả. Tất cả đều có thể giúp tài trợ cho các khoản đầu tư công cần thiết để xóa bỏ đói nghèo và phát triển tầng lớp trung lưu an toàn về kinh tế./.

Hà My