Bài 1: Gian nan với "bài toán" chống thất thu thuế thời công nghệ số

Thương mại điện tử đang phát triển như vũ bão

Ông Trần Văn Trọng - Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) đánh giá, đại dịch Covid-19 bùng phát đã ảnh hưởng nghiêm trọng tới mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Trong khó khăn chung của nền kinh tế, lĩnh vực thương mại điện tử tiếp tục duy trì được đà phát triển nhanh và ổn định. Năm 2021 lĩnh vực này đạt tốc độ tăng trưởng trên 20% và đạt quy mô trên 16 tỷ USD. Tốc độ này sẽ cao hơn nhiều trong năm 2022 nhờ kiểm soát tốt đại dịch Covid-19.

Khảo sát nhanh của VECOM từ tháng 6 tới tháng 9 năm 2021 cho thấy, gần 60 doanh nghiệp tiêu biểu liên quan tới thương mại điện tử thuộc 5 lĩnh vực, bao gồm bán lẻ trực tuyến, logistics và hoàn tất đơn hàng, thanh toán, tiếp thị số, giải pháp kinh doanh số.

Các nền tảng thương mại điện tử tạo ra doanh thu khủng. Ảnh: TL

Bên cạnh đó, kết quả khảo sát 4 sàn thương mại điện tử thuộc nhóm dẫn đầu Việt Nam cũng cho thấy, số lượng đơn hàng phát sinh trên sàn giai đoạn từ tháng 6 đến tháng 9/2021 đều tăng mạnh so với cùng kỳ năm 2020, với tỷ lệ tăng trưởng trong khoảng từ 8% tới 50%. Thậm chí các đơn hàng tăng từ 8% đến 10% so với kế hoạch từ đầu năm.

Đại diện VECOM cho rằng, kết quả trên tương đồng với xu hướng kinh doanh của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ chuyển phát. Theo kết quả khảo sát 9 doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực chuyển phát, hầu hết các đơn vị đều có mức tăng trưởng đơn hàng ngang bằng, hoặc cao hơn so với cùng kỳ năm 2020, với mức tăng trưởng trung bình khoảng 12%.

Những con số trên cho thấy, thương mại điện tử đang phát triển như vũ bão. Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế đánh giá, so sánh số thuế hơn 5.000 tỷ đồng của các tổ chức, cá nhân nộp ngân sách nhà nước với doanh thu khủng từ các nền tảng kinh doanh xuyên biên giới tại Việt Nam có thể thấy, đóng góp của lĩnh vực tiềm năng này vào ngân sách nhà nước chưa tương xứng, gây thất thu ngân sách nhà nước. Hơn thế nữa, điều này đang gây mất bình đẳng giữa những người kinh doanh.

Số thuế nộp ngân sách chưa tương xứng với tiềm năng phát triển

Thống kê của Tổng cục Thuế cho thấy, hiện tại Việt Nam có 139 đơn vị chủ sở hữu sàn giao dịch thương mại điện tử. Trong đó, có 41 sàn thương mại điện tử bán hàng, 98 sàn thương mại điện tử cung cấp dịch vụ và 3 công ty đối tác của các nhà cung cấp nước ngoài được thay nhà cung cấp nước ngoài trả tiền cho các tổ chức, cá nhân có quan hệ giao dịch với các nhà cung cấp nước ngoài; tương ứng với số lượng khách hàng trung bình truy cập các sàn khoảng 3,5 triệu lượt/ngày.

Nhờ các biện pháp siết chặt quản lý thuế, tính từ năm 2018 đến đầu tháng 5/2022, các đơn vị này đã khai, nộp thuế với tổng số tiền hơn 5.111 tỷ đồng. Trong đó, một số tập đoàn lớn như Facebook đã đóng thuế 1.965 tỷ đồng; Google đóng thuế 1.902 tỷ đồng; Microsoft đóng thuế 651 tỷ đồng.

Đặc biệt, đối với các tổ chức, cá nhân Việt Nam có thu nhập từ cung cấp dịch vụ số xuyên biên giới, hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, lũy kế đến cuối tháng 5/2022, cơ quan thuế đã thu được từ xử lý vi phạm, chống thất thu là khoảng 735 tỷ đồng.

Để quản lý hoạt động kinh doanh trên nền tảng số, Quốc hội, Chính phủ đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để quản lý các hoạt động giao dịch điện tử đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh trên nền tảng số. Cơ quan thuế các cấp đã rốt ráo vào cuộc, phối hợp với các ngành liên quan chống thất thu thuế hoạt động kinh doanh này. Tuy nhiên, những đặc trưng của nền kinh tế số và tình hình phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử tại Việt Nam đã và đang đặt ra nhiều thách thức đối với công tác quản lý thuế.

Bà Nguyễn Thị Lan Anh - Vụ trưởng Vụ quản lý thuế doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh và cá nhân (Tổng cục Thuế) cho hay, khó khăn lớn nhất phải kể đến là khả năng quản lý đối tượng người nộp thuế. Bởi trong điều kiện nền kinh số, các tổ chức, cá nhân có thể tiến hành hoạt động kinh doanh xuyên biên giới mà không thuộc đối tượng đánh thuế của bất kỳ quốc gia nào theo nguyên tắc quản lý thuế truyền thống. Các quốc gia đều căn cứ trên sự hiện diện vật chất của người nộp thuế, trong khi doanh nghiệp, cá nhân có thể phân bổ thu nhập về địa điểm có lợi nhất về thuế theo quy định của từng nước.

Khó khăn tiếp đến là không xác định được căn cứ tính thuế. Bà Lan Anh cho rằng, trên môi trường số, các hoạt động kinh doanh có thể thực hiện thông qua website hiện diện ở một khu vực thị trường nào đó mà không cần sự hiện diện vật chất của người nộp thuế tại đó. Điển hình cho hoạt động này là quảng cáo trực tuyến và các hoạt động tương tác thông qua nền tảng các mạng xã hội. Ngoài ra, trong nền kinh tế số rất khó phân biệt một số loại thu nhập, đặc biệt là bản quyền, phí dịch vụ và lợi nhuận kinh doanh…, do đó rất khó để xác định số tiền chi trả cho bản quyền, phí dịch vụ hay lợi nhận kinh doanh.

“Mặc dù ngành Thuế đang sử dụng nhiều biện pháp để rà soát, truy vết thông tin, quản lý và truy thu thuế, số thu từ hoạt động thương mại điện tử dần tăng cao, tuy nhiên số thu thực sự chưa tương xứng với tiềm năng phát triển” - bà Lan Anh nhấn mạnh./.

Văn Tuấn