Thị trường dịch vụ "mua trước trả sau": Cần hành lang pháp lý để kiểm soát

Dư địa phát triển lớn

Mua trước trả sau (buy now, pay later) là một hình thức thanh toán trả góp cho các sản phẩm và dịch vụ với giá trị vừa và nhỏ (thường là dưới 10 triệu đồng). Dịch vụ này cho phép khách hàng chia nhỏ khoản thanh toán theo kỳ (thường là hằng tháng) mà không cần sử dụng thẻ tín dụng, không cần chứng minh thu nhập hay tài khoản ngân hàng. Đặc biệt, nếu khách hàng thanh toán đúng hạn thì sẽ không phải trả tiền lãi (lãi suất 0%).

Nhu cầu tiêu dùng tăng trong khi nhiều người chưa tiếp cận được tín dụng mở ra cơ hội cho thị trường dịch vụ ‘‘mua trước trả sau’’. Ảnh minh họa

Với hình thức thanh toán này, hồ sơ của khách hàng thường được duyệt tự động và rất nhanh. Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng có chiều hướng tăng, trong khi một số lượng lớn người dân chưa có cơ hội tiếp cận tín dụng ở các tổ chức tín dụng truyền thống như ngân hàng, đồng thời các dịch vụ vay tiền cầm cố lại thường có lãi suất quá cao và dịch vụ khách hàng chưa tốt, dịch vụ ‘‘mua trước trả sau’’ đang nổi lên với nhiều ưu điểm.

Có thể dễ dàng nhận thấy, ‘‘mua trước trả sau’’ sẽ là lựa chọn hấp dẫn với một bộ phận dân số vì mang lại khả năng tiếp cận tín dụng cho những người không sở hữu thẻ tín dụng, hay không có điều kiện vay ngân hàng. Chẳng hạn, các bạn trẻ thuộc thế hệ Gen Z, trên 18 tuổi nhưng chưa đi làm và đang nhận tiền hỗ trợ từ gia đình hằng tháng, vẫn có thể tiếp cận dịch vụ mua trước trả sau này.

Hiện tại, cách phát triển của thị trường ‘‘mua trước trả sau’’ khiến nhiều người liên tưởng tới thị trường ví điện tử một vài năm trước. Điểm giống nhau là những công ty tiên phong như Momo ở mảng ví điện tử và Fundiin hay Kredivo ở lĩnh vực ‘‘mua trước trả sau’’ có nhiều lợi thế trong việc nắm giữ thị phần nhờ tham gia thị trường sớm.

Một điểm tương đồng khác là cả ‘‘mua trước trả sau’’ và ví điện tử đều là những ứng dụng (app), nên việc cạnh tranh cũng sẽ dựa trên việc ứng dụng nào mang lại trải nghiệm khách hàng tốt nhất, tiện lợi nhất và bao quát nhất.

Cần có hành lang pháp lý để kiểm soát

Hiện có hai yếu tố chính mà nhiều nhà cung cấp dịch vụ ‘‘mua trước trả sau’’ đang tập trung vào, đó là mở rộng mạng lưới nhà bán lẻ liên kết với dịch vụ ‘‘mua trước trả sau’’ và nâng cao năng lực tính toán khả năng trả nợ sao cho chính xác nhất.

Tiến sĩ Phạm Nguyễn Anh Huy: Cần có hành lang pháp lý kịp thời để kiểm soát thị trường cung cấp dịch vụ ''mua trước trả sau''. Ảnh: Dung Phạm

Theo Tiến sĩ Phạm Nguyễn Anh Huy - Giảng viên cấp cao ngành Tài chính, sáng lập viên của Trung tâm FinTech-Crypto RMIT, Đại học RMIT Việt Nam, 2 vấn đề tối quan trọng đối với các nhà cung cấp dịch vụ là quản trị rủi ro và bảo vệ người dùng.

Nhiều người tiêu dùng ở Việt Nam chưa có kiến thức tài chính đầy đủ, dẫn đến việc họ có thể chi tiêu quá mức và mất khả năng trả nợ, đặc biệt khi nhà cung cấp dịch vụ ‘‘mua trước trả sau’’ đánh giá sai khả năng trả nợ của khách hàng.

‘‘Nhà cung cấp dịch vụ mua trước trả sau vì thế cần có các công cụ quản trị rủi ro cụ thể và hiệu quả, đồng thời hạn chế việc khách hàng mua trước trả sau đồng thời nhiều sản phẩm. Nếu các công ty mua trước trả sau không quản trị rủi ro một cách hợp lý sẽ dẫn đến không thể kiếm được lợi nhuận và phá sản như trường hợp của Openpay ở Australia gần đây’’ - ông Huy khuyến nghị.

Vị chuyên gia tài chính này phân tích, khi phá sản xảy ra, nhiều nhà cung cấp dịch vụ và sản phẩm có thể sẽ không thu hồi được tiền cho các sản phẩm và dịch vụ mà họ đã cung cấp. Đồng thời, trong tình hình kinh tế khó khăn như hiện tại, nhà đầu tư có xu hướng chuyển đổi danh mục đầu tư khỏi các khoản đầu tư rủi ro và nhiều công ty công nghệ phải cắt giảm nhân sự.

Các công ty "mua trước trả sau" có thể sẽ phải chịu đựng một làn sóng thiếu thanh khoản và điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển.

Ngoài ra, hiện tại hành lang pháp lý về "mua trước trả sau" vẫn chưa rõ ràng. Trong khi đó, nếu thị trường dịch vụ "mua trước trả sau" phát triển rộng rãi mà không có sự kiểm soát chặt chẽ của Chính phủ, sẽ dễ dẫn đến tăng nợ xấu và ảnh hưởng nặng nề đến điểm tín dụng (do người tiêu dùng có xu hướng tiêu xài quá khả năng trả nợ), đồng thời cũng có thể sẽ gây ra ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế.

Đỗ Doãn