Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn mới: Thách thức và cơ hội

Biểu đồ: HỒNG VÂN

Tới đây, với những mục tiêu, giải pháp mới được nêu trong Đề án cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2021 – 2025, với đà phục hồi của nền kinh tế hậu Covid-19, các doanh nghiệp nhà nước đứng trước cơ hội lớn để cơ cấu lại, đổi mới quản trị, nâng cao hiệu quả, thực sự đóng vai trò chủ đạo, dẫn dắt mở đường cho các thành phần kinh tế khác.

Bài 1: Vẫn còn tâm lý chần chừ, chờ đợi

Mặc dù cơ chế, chính sách đã được ban hành đầy đủ, tình hình cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước vẫn chậm trễ so với kế hoạch. Một nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng này vẫn là quan điểm, nhận thức của nhiều lãnh đạo các cơ quan đại diện chủ sở hữu, doanh nghiệp chưa đầy đủ, đúng đắn.

6 tháng, Chỉ 3 doanh nghiệp được phê duyệt phương án cổ phần hóa

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, trong 6 tháng đầu năm, đã nhận được báo cáo phê duyệt phương án cổ phần hóa 3 doanh nghiệp (DN) thuộc Tổng công ty Lương thực Miền Bắc và Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, với tổng giá trị DN là 252 tỷ đồng.

Lũy kế giai đoạn 2016 - tháng 6/2021, đã có 183 DN được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án cổ phần hóa, với tổng giá trị DN là 489.943 tỷ đồng, trong đó giá trị vốn nhà nước là 233.944 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong 183 DN đã cổ phần hóa chỉ có 39 DN cổ phần hóa thuộc danh mục 128 DN được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Như vậy, mới đạt 30% kế hoạch, số DN còn phải thực hiện cổ phần hóa theo kế hoạch 6 tháng còn lại năm 2021 là 89 DN.

Tương tự, tình hình thoái vốn cũng đạt thấp, lũy kế 6 tháng đầu năm 2021 đã thoái vốn với giá trị 286,6 tỷ đồng, thu về 2.165 tỷ đồng. Lũy kế tổng số thoái vốn từ năm 2016 – 2020 là 27.312 tỷ đồng, thu về 177.397 tỷ đồng, gấp 6,5 lần giá trị sổ sách. Số thu từ cổ phần hóa, thoái vốn về Quỹ Hỗ trợ sắp xếp và phát triển DN mới đạt rất thấp so với kế hoạch. 6 tháng đầu năm, số thu này đạt 276 tỷ đồng, trong khi dự toán năm 2021 giao là 40.000 tỷ đồng.

Như vậy, mặc dù các cơ chế, chính sách đã được ban hành đầy đủ, song tiến độ hoạt động cổ phần hóa, thoái vốn hầu như vẫn không có tiến triển. Theo các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này.

Về khách quan, phải nhìn nhận trước hết là tác động của dịch bệnh Covid-19 ảnh hưởng đến thị trường tài chính, chứng khoán trong nước và khu vực. Đợt dịch Covid-19 lần thứ 4 kéo dài từ tháng 4 tới nay đã làm cho các hoạt động chuẩn bị cho cổ phần hóa và tổ chức cho thoái vốn như xác định giá trị DN đấu thầu, thuê tư vấn, tổ chức các hội nghị với DN với các địa phương, các tập đoàn và tổng công ty phải hoãn, chậm lại, các kế hoạch roadshow không thực hiện được.

Cùng với đó, mặc dù thị trường chứng khoán khởi sắc, nhu cầu lớn hơn cung, một số DN bán vốn nhà nước mới cũng không thành công. Ví dụ như đợt IPO EVNGENCO2 chỉ bán chưa được 1%...

Ngoài ra, có thể thấy các DN thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại giai đoạn này hầu hết là các DN lớn, có tình hình tài chính phức tạp, sở hữu nhiều đất đai; hoặc là các DN hoạt động trong lĩnh vực công ích, gắn liền với các hoạt động của địa phương, đóng góp vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thực hiện các chiến lược, mục tiêu về an sinh xã hội của địa phương.

Tâm lý “dừng lại để chờ đợi”

Tuy nhiên, bên cạnh nguyên nhân khách quan thì cũng phải khẳng định những nguyên nhân chủ quan vẫn là chủ yếu. Theo Cục Tài chính DN - Bộ Tài chính, nhiều doanh nghiệp nhà nước (DNNN) chưa thực hiện đúng quy định của pháp luật quản lý tài sản công về sắp xếp lại, xử lý nhà, đất thuộc phạm vi quản lý. Đa số DNNN chưa chủ động triển khai các chính sách pháp luật về đất đai, đến khi phải thực hiện cổ phần hóa mới bắt đầu thực hiện sắp xếp lại, xử lý nhà, đất, từ đó ảnh hưởng đến tiến độ cổ phần hóa.

Các tồn tại, vướng mắc về tài chính trong quá trình quản lý điều hành DN cũng chưa được xử lý triệt để gây khó khăn, chậm trễ cho quá trình cổ phần hóa, thoái vốn. Các DN chưa thực hiện cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả hoạt động của DN nên kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh chưa cao, khó hấp dẫn nhà đầu tư khi thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn.

Đặc biệt, một nguyên nhân quan trọng là nhận thức của lãnh đạo các DN về việc thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn và công tác thực hiện niêm yết/đăng ký giao dịch trên thị trường chứng khoán còn chưa đúng, chưa đầy đủ.

“Phải nói thẳng là lãnh đạo các cơ quan đại diện chủ sở hữu là các bộ, cơ quan, UBND các tỉnh thành, lãnh đạo các tập đoàn tổng công ty, sang giai đoạn 2021 này đã có quan điểm, tâm lý dừng lại để chờ đợi. Nhiều người có quan điểm không muốn đẩy mạnh cổ phần hóa, thoái vốn để trông chờ, chờ đợi với quan điểm cho rằng sẽ xem xét lại chủ trương cổ phần hóa, có thực sự cần phải làm hay không. Nhất là khi dịch Covid-19 xảy ra, các DNNN phải đảm bảo các cân đối lớn của nền kinh tế, phải bảo đảm an sinh xã hội và họ lại đảm đương trong những ngành nghề quan trọng, nên có người cho rằng nên xem lại có cần cổ phần hóa những DNNN hay không?” - ông Đặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính DN chia sẻ.

Hoàng Yến

Hoàng Yến