Một thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày ra đời, Báo chí Cách mạng Việt Nam luôn giữ vững và phát huy vai trò tiên phong trên mặt trận tư tưởng. Trong bối cảnh các nền tảng truyền thông số phát triển mạnh mẽ, báo chí Việt Nam đã kịp thời chuyển đổi, bắt kịp xu hướng, tiếp tục thực hiện tốt chức trách xã hội của mình. Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, phóng viên Báo Tài chính – Đầu tư đã có cuộc trao đổi với ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam.

PV: Thưa ông, Báo chí Cách mạng Việt Nam đã có 100 năm đồng hành cùng đất nước. Ông đánh giá như thế nào về vai trò của báo chí trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội?

Ông Lê Quốc Minh: Báo chí Cách mạng Việt Nam đã trải qua một thế kỷ kiên cường, bền bỉ và đầy tự hào, luôn là lực lượng nòng cốt, tiên phong trên mặt trận tư tưởng – văn hóa của Đảng và nhân dân ta. Báo chí không chỉ góp phần to lớn vào các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, mà còn đóng vai trò rất quan trọng trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước qua các thời kỳ.

Có thể nói, mọi chuyển động lớn nhỏ của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội đều được báo chí ghi lại một cách chân thực, sinh động và kịp thời – từ những trang báo in, sóng phát thanh – truyền hình cho đến các nền tảng số ngày nay. Không chỉ phản ánh hiện thực, báo chí còn là công cụ lan tỏa hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới; là phương tiện khẳng định vị thế, bản lĩnh của dân tộc trong các tiến trình hội nhập.

Báo chí Cách mạng luôn là cầu nối tin cậy giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, giữa chính sách và cuộc sống, góp phần quan trọng trong việc định hướng dư luận, tạo sự đồng thuận xã hội, cổ vũ đổi mới sáng tạo, thúc đẩy phát triển bền vững.

Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi chúng ta đang bước vào thời đại bùng nổ thông tin với sự tác động sâu rộng của mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo và nhiều hình thức truyền thông mới, vai trò của báo chí chính thống càng trở nên thiết yếu. Trước những thách thức về tin giả, thông tin sai lệch, báo chí không chỉ phải giữ vững tính chiến đấu, tính định hướng mà còn phải đổi mới mạnh mẽ về nội dung, hình thức và tư duy làm báo để tiếp tục là lực lượng dẫn dắt niềm tin, xây dựng nền tảng đạo đức xã hội, đồng thời góp phần tạo nên sức mạnh mềm quốc gia trong kỷ nguyên số.

100 năm nhìn lại là một mốc son đáng tự hào, nhưng đồng thời cũng là lời nhắc nhở về trách nhiệm to lớn của đội ngũ người làm báo hôm nay – tiếp tục vững vàng bản lĩnh chính trị, không ngừng đổi mới và nâng cao chất lượng để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp cách mạng trong giai đoạn mới.

PV: Như ông đã đề cập, chúng ta đang sống trong thời kỳ bùng nổ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và mạng xã hội. Ông đánh giá như thế nào về những đổi mới của báo chí trong thời gian vừa qua?

Ông Lê Quốc Minh: Báo chí thế giới nói chung và báo chí Việt Nam nói riêng từng có thời kỳ là kênh thông tin gần như duy nhất, độc tôn. Muốn tiếp cận thông tin, người dân phải tìm đến báo chí chính thống. Tuy nhiên, khoảng hai thập niên trở lại đây, sự bùng nổ của Internet, mạng xã hội và các nền tảng số đã làm thay đổi căn bản cục diện truyền thông. Giờ đây, ai cũng có thể trở thành người đưa tin, chia sẻ quan điểm và tiếp cận vô vàn nguồn thông tin chỉ qua một thiết bị cầm tay.

Sự cạnh tranh giữa báo chí và mạng xã hội là hiện hữu, không chỉ về lượng độc giả mà còn về tốc độ, phạm vi lan tỏa và thậm chí là niềm tin công chúng. Báo in đã từng chịu áp lực lớn trước sự phát triển của phát thanh – truyền hình; giờ đây, toàn bộ các loại hình báo chí truyền thống đều phải thích ứng với một môi trường mới, nơi mà thông tin không còn là độc quyền.

PV: Cuộc cách mạng công nghệ đã tạo ra những thay đổi sâu sắc trong nhiều lĩnh vực, trong đó có báo chí. Theo ông, những khó khăn lớn nhất mà báo chí phải đối mặt hiện nay là gì?

Ông Lê Quốc Minh: Dù báo chí Việt Nam đã có nhiều nỗ lực đổi mới, bắt nhịp với xu thế công nghệ và hành vi tiêu dùng thông tin mới, nhưng những khó khăn hiện nay là rất rõ ràng và ngày càng gia tăng, cả về tài chính, công nghệ lẫn niềm tin công chúng.

Trước hết là vấn đề nguồn thu. Báo chí từng có một kênh sống chủ yếu từ quảng cáo. Nhưng hiện nay, mặc dù tổng chi quảng cáo toàn cầu vẫn tăng, phần lớn nguồn tiền đó lại chảy vào các nền tảng công nghệ lớn, đặc biệt là mạng xã hội, các công cụ tìm kiếm và thậm chí là lĩnh vực game, giải trí số – chứ không còn quay lại báo chí như trước đây. Sau đại dịch Covid-19, kinh tế toàn cầu suy giảm, doanh nghiệp thắt chặt ngân sách càng khiến doanh thu quảng cáo báo chí tiếp tục sụt giảm. Nhiều cơ quan báo chí trong nước chứng kiến doanh thu giảm 30%, thậm chí hơn, buộc phải thu hẹp quy mô, cắt giảm nhân sự hoặc ngưng một số ấn phẩm.

Thách thức thứ hai đến từ sự bùng nổ thông tin và vai trò ngày càng lớn của người dùng trong việc sản xuất và chia sẻ nội dung. Với một chiếc điện thoại kết nối internet, bất kỳ ai cũng có thể trở thành một “nhà báo công dân” – đăng tải, phát trực tiếp, tạo kênh thông tin riêng. Điều này từng được xem như dấu hiệu dân chủ hóa truyền thông, nhưng về lâu dài, nó đã tạo nên một “biển thông tin” hỗn tạp, trong đó không ít là sai lệch, phiến diện, tin giả, tin giật gân, thậm chí độc hại. Đã có những trường hợp chính báo chí chính thống vô tình trở thành nạn nhân khi khai thác lại thông tin trôi nổi trên mạng xã hội mà chưa được kiểm chứng đầy đủ.

Đặc biệt, với sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI), tốc độ tạo ra nội dung giả mạo, nội dung xuyên tạc ngày càng nhanh và tinh vi hơn. Điều này khiến cho công chúng hoang mang, mệt mỏi trước dòng chảy thông tin tiêu cực, dẫn tới một hiện tượng đáng lo ngại: nhiều người “đóng cầu dao” – tức là chủ động ngắt kết nối với toàn bộ các kênh truyền thông, kể cả báo chí chính thống. Khi công chúng mất niềm tin, báo chí không chỉ mất độc giả, mà còn mất đi vai trò định hướng – vốn là một sứ mệnh cốt lõi.

Thách thức ngày nay không còn là sự cạnh tranh giữa các cơ quan báo chí với nhau, mà là cuộc cạnh tranh giữa báo chí chính thống và toàn bộ không gian thông tin mở – nơi công nghệ, nền tảng xuyên biên giới và trí tuệ nhân tạo đang chiếm ưu thế.

Do đó, báo chí muốn tồn tại và phát triển phải giải quyết được ba bài toán cùng lúc: giữ vững bản lĩnh chính trị và đạo đức nghề nghiệp; nâng cao chất lượng nội dung để tạo sự khác biệt và ảnh hưởng thực chất; đồng thời chuyển đổi mô hình hoạt động theo hướng số hóa, tích hợp công nghệ và phát triển bền vững về tài chính.

PV: Trong bối cảnh hiện nay, theo ông, đâu là giải pháp quan trọng để các cơ quan báo chí có thể tồn tại và phát triển?

Ông Lê Quốc Minh: Cách mạng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật hay mạng xã hội… không chỉ tạo ra những thách thức chưa từng có đối với báo chí, mà còn mở ra những cơ hội rất lớn – nếu chúng ta biết tận dụng. Nhưng điều kiện tiên quyết là: các cơ quan báo chí buộc phải thay đổi. Không thể tiếp tục làm báo theo cách cũ trong một thế giới đã vận hành theo những nguyên lý mới.

Song song với đó, Hội Nhà báo sẽ tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo, diễn đàn báo chí toàn quốc với nội dung bám sát các vấn đề thời sự của nghề: từ quản trị tòa soạn hiện đại, định hướng chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ AI cho đến các mô hình đa dạng hóa nguồn thu trong điều kiện thị trường thay đổi nhanh chóng. Đây sẽ là cơ hội để các cơ quan báo chí cả nước cùng trao đổi kinh nghiệm, nhận diện vấn đề và tìm ra những phương án phát triển phù hợp với đặc thù riêng.

Hội Nhà báo Việt Nam xác định rõ vai trò không chỉ là tổ chức nghề nghiệp, mà còn là lực lượng nòng cốt trong việc góp phần xây dựng nền báo chí cách mạng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại – đúng với tinh thần chỉ đạo trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng.

PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!