Theo phản ánh của một số đại biểu Quốc hội, rất nhiều cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập đang gặp vướng mắc về việc sử dụng kinh phí chi thường xuyên để chi cho các khoản có tính chất đầu tư.

Nguyên nhân được chỉ ra là do những quy định không rõ ràng trong sử dụng tài chính công giữa Luật Ngân sách nhà nước (NSNN) và Luật Đầu tư công (ĐTC).

Cụ thể, Luật NSNN cho phép dùng nguồn chi thường xuyên để mua sắm trang thiết bị phục vụ bộ máy, trong đó có cả nội dung sửa chữa, cải tạo, nâng cấp trụ sở.

Nhưng Luật ĐTC lại quy định các khoản chi xây mới, sửa chữa… phải dùng nguồn chi đầu tư công và phải có trong danh mục kế hoạch đầu tư công trung hạn. Và theo đó, việc “có tiền mà cơ sở vật chất hỏng không sửa được” là tình cảnh chung của nhiều cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập thời gian qua.

Cũng theo phản ánh từ các cơ quan, đơn vị, công việc này phát sinh thường xuyên, không lường trước được, không kế hoạch hóa để bố trí từ vốn ĐTC trung hạn theo giai đoạn 5 năm. Hơn nữa, nếu các công việc này đều yêu cầu phải bố trí từ vốn ĐTC sẽ không kịp thời. Bên cạnh đó là sự băn khoăn về cơ sở pháp lý, về sự áp dụng quy định pháp luật của Luật ĐTC, Luật NSNN.

Để tháo gỡ các vướng mắc, trong năm 2023, Bộ Tài chính đã báo cáo Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép thí điểm việc sử dụng kinh phí chi thường xuyên của NSNN để cải tạo, nâng cấp, mở rộng, xây dựng mới các hạng mục trong các cơ sở, công trình đã có.

Đồng thời, Bộ Tài chính đã báo cáo Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) giải thích quy định của Khoản 1 Điều 6 Luật ĐTC liên quan đến nhiệm vụ nâng cấp, cải tạo, mở rộng, mua sắm, sửa chữa tài sản công để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, nhất là cách hiểu khác nhau về quy định tại Khoản 1 Điều 6 Luật ĐTC.

Trên cơ sở đề xuất của Bộ Tài chính, Chính phủ đã thống nhất trình xin ý kiến UBTVQH giải thích làm rõ các quy định của pháp luật về sử dụng kinh phí NSNN nhiệm vụ xây dựng, nâng cấp, cải tạo, mở rộng, mua sắm, sửa chữa tài sản công. Căn cứ nội dung trình của Chính phủ, UBTVQH đã có Thông báo số 3307/TB-TTKQH về kết luận của UBTVQH giải thích quy định tại Khoản 1 Điều 6 Luật ĐTC.

Thông báo nêu rõ, Điều 6 của Luật ĐTC quy định việc phân loại dự án ĐTC theo tính chất của dự án (khoản 1) và theo mức độ quan trọng, quy mô của dự án (khoản 2) để làm căn cứ áp dụng các quy định pháp luật trong việc xác định trình tự, thủ tục, thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư, tổ chức thực hiện.

Điều 6 Luật ĐTC không quy định nhiệm vụ, khoản chi nào phải dùng vốn ĐTC, cũng như không quy định chỉ sử dụng vốn ĐTC để thực hiện các dự án đầu tư xây dựng, cải tạo, nâng cấp, mở rộng dự án đã đầu tư xây dựng; mua sắm tài sản; mua, sửa chữa, nâng cấp trang thiết bị, máy móc.

Do đó, UBTVQH khẳng định, Luật ĐTC, Luật NSNN và các luật có liên quan khác không có quy định nào cấm sử dụng chi thường xuyên để thực hiện các dự án đầu tư xây dựng, cải tạo, nâng cấp, mở rộng dự án đã đầu tư xây dựng; mua sắm tài sản; mua, sửa chữa, nâng cấp trang thiết bị, máy móc.

Kết luận của UBTVQH đã thống nhất nhận thức trong toàn bộ hệ thống chính trị về vấn đề này. Tuy vậy, để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong thực tế hiện nay, UBTVQH giao Chính phủ khẩn trương ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết nội dung này.

Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về việc hoàn thiện pháp luật; trên cơ sở thực tiễn phát sinh và qua rà soát hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan, Bộ Tài chính đã kịp thời báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xin ý kiến UBTVQH về việc cần thiết phải có quy định hướng dẫn để tháo gỡ các vướng mắc nêu trên.

Căn cứ ý kiến chỉ đạo của các cấp có thẩm quyền và sự nhất trí rất cao của các bộ, cơ quan và địa phương được cơ quan soạn thảo xin ý kiến, Bộ Tài chính đã trình Chính phủ dự thảo Nghị định quy định việc lập dự toán, quản lý, sử dụng chi thường xuyên NSNN để mua sắm tài sản, trang thiết bị; cải tạo, nâng cấp, mở rộng, xây dựng mới hạng mục công trình trong các dự án đã đầu tư xây dựng.

Ngày 24/10/2024, thay mặt Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc đã ký ban hành Nghị định số 138/2024/NĐ-CP (Nghị định 138) quy định việc lập dự toán, quản lý, sử dụng chi phí thường xuyên ngân sách nhà nước để mua sắm tài sản, trang thiết bị, cải tạo, nâng cấp, mở rộng, xây dựng mới hạng mục công trình trong các dự án đã đầu tư xây dựng.

Nghị định 138 cho phép các bộ ngành và địa phương sử dụng ngân sách chi thường xuyên hàng năm để xây dựng mới, cải tạo và nâng cấp trụ sở, cũng như mua sắm trang thiết bị phục vụ hoạt động. Sự ra đời của Nghị định đã chấm dứt cách hiểu trước đây khi cho rằng, toàn bộ các hoạt động này đều phải dùng nguồn vốn đầu tư công và phải có trong kế hoạch đầu tư công trung hạn 5 năm.

Nghị định 138 đã đưa ra những quy định hết sức cụ thể giúp cho việc quản lý, sử dụng ngân sách thuận lợi và hiệu quả hơn. Từ đây, các cơ quan, đơn vị sẽ không còn phải “loay hoay” tìm cách “tiêu tiền” cho các công việc sửa chữa, nâng cấp, cải tạo tại đơn vị mình giữa hàng loạt các quy định chặt chẽ của việc sử dụng tiền của Nhà nước.

Theo đó, Nghị định 138 quy định, việc bố trí kinh phí chi thường xuyên NSNN để thực hiện các nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị; cải tạo, nâng cấp, mở rộng, xây dựng mới hạng mục công trình trong các dự án đã đầu tư xây dựng được thực hiện theo nguyên tắc không trùng lắp với các nhiệm vụ có cùng nội dung của đơn vị đã được bố trí trong kế hoạch đầu tư công trung hạn theo quy định của pháp luật về đầu tư công.

Đồng thời, các nhiệm vụ này phải được thực hiện ngay trong năm ngân sách để đảm bảo hoạt động thường xuyên của cơ quan, đơn vị và phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt nhiệm vụ và dự toán kinh phí thực hiện theo quy định của pháp luật.

Các cơ quan, đơn vị chịu trách nhiệm rà soát, đề xuất đảm bảo đúng nguyên tắc và chịu trách nhiệm toàn diện về hồ sơ đề nghị bố trí kinh phí chi thường xuyên thực hiện các nhiệm vụ theo quy định tại Nghị định này.

Việc lập dự toán, phân bổ dự toán, quản lý sử dụng về quyết toán kinh phí chi thường xuyên thực hiện nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị, cải tạo, nâng cấp, mở rộng, xây dựng mới hạng mục công trình trong các dự án đã đầu tư xây dựng được thực hiện theo quy định của pháp luật về NSNN, pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công, pháp luật về xây dựng và pháp luật có liên quan.

Đối với nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị phải căn cứ quy định về tiêu chuẩn, định mức sử dụng máy móc, trang thiết bị phục vụ hoạt động của cơ quan, đơn vị theo quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công và pháp luật của ngành, lĩnh vực có liên quan, nhiệm vụ được cấp có thẩm quyền phê duyệt, kế hoạch được phê duyệt để lập dự toán trình cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định. Việc phân bổ dự toán kinh phí chi thường xuyên thực hiện nhiệm vụ không được vượt quá tổng dự toán chi thường xuyên được giao của cơ quan, đơn vị trong năm ngân sách.

Một điểm mới tích cực của Nghị định 138 chính là việc phân quyền hay đúng hơn là việc quy định rõ cấp thẩm quyền quyết định các mức đầu tư.

Cụ thể, đối với nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị có tổng dự toán kinh phí thực hiện dưới 45 tỷ đồng/nhiệm vụ sẽ do bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương (bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan trung ương) quyết định hoặc quy định thẩm quyền quyết định phê duyệt nhiệm vụ và dự toán kinh phí mua sắm.

Đối với nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị có tổng dự toán kinh phí thực hiện từ 45 tỷ đồng đến dưới 120 tỷ đồng/nhiệm vụ sẽ do bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan trung ương quyết định phê duyệt nhiệm vụ và dự toán kinh phí mua sắm.

Đối với nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị có tổng dự toán kinh phí thực hiện từ 120 tỷ đồng/nhiệm vụ trở lên cũng được quy định cụ thể, chi tiết.

Theo đó, đối với trường hợp không thể sắp xếp, bố trí hoặc điều chỉnh trong kế hoạch đầu tư công trung hạn đã được giao, các bộ, cơ quan trung ương chịu trách nhiệm đề xuất nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị sử dụng kinh phí chi thường xuyên, lấy ý kiến của các bộ quản lý ngành, lĩnh vực có liên quan về sự cần thiết, mục tiêu, phạm vi, quy mô của nhiệm vụ, đảm bảo phù hợp với quy định pháp luật và phù hợp với nguyên tắc quy định tại khoản 1 Điều 4 Nghị định này; trên cơ sở đó tổng hợp, chịu trách nhiệm toàn diện xác định sự cần thiết, mục tiêu và dự toán kinh phí của nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị để gửi Bộ Tài chính tổng hợp.

Đối với nhiệm vụ mua sắm tài sản, trang thiết bị sử dụng nguồn chi thường xuyên lĩnh vực khoa học và công nghệ; bảo vệ môi trường,sau khi lấy ý kiến của các bộ quản lý ngành, lĩnh vực có liên quan, các bộ, cơ quan trung ương tổng hợp gửi Bộ Khoa học và Công nghệ (đối với lĩnh vực khoa học và công nghệ), Bộ Tài nguyên và Môi trường (đối với lĩnh vực bảo vệ môi trường) để rà soát, tổng hợp, gửi Bộ Tài chính theo quy định của pháp luật về khoa học và công nghệ và bảo vệ môi trường.

Trên cơ sở quyết định phê duyệt chủ trương thực hiện nhiệm vụ của Thủ tướng Chính phủ, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan trung ương quyết định phê duyệt nhiệm vụ và dự toán kinh phí mua sắm hàng năm.