Gỡ rào cản phi thuế quan, khơi thông thương mại đầu tư ASEAN

Toàn cảnh phiên thảo luận Hội thảo “Gỡ bỏ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN”. Ảnh: Chí Cường

Hướng tới một ASEAN thịnh vượng

Sáng 27/6, Báo Tài chính - Đầu tư, Bộ Tài chính phối hợp cùng Đại sứ quán New Zealand tại Việt Nam tổ chức Hội thảo “Gỡ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN”.

Phát biểu tại hội thảo, ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng biên tập Báo Tài chính - Đầu tư, cho biết, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 46 vừa diễn ra tại Kuala Lumpur cách đây tròn một tháng, các nhà lãnh đạo ASEAN đã khẳng định lại định hướng chiến lược đến năm 2045, tập trung vào việc nâng cao khả năng liên kết kinh tế, thúc đẩy số hóa thủ tục hải quan và thương mại, giảm thiểu các rào cản phi thuế quan không cần thiết.

Theo đó, nhiều sáng kiến quan trọng được đưa ra như: Thúc đẩy việc hài hòa tiêu chuẩn, tăng tốc triển khai Hệ thống Cửa khẩu một cửa ASEAN; Chuẩn bị nâng cấp Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEANvào cuối năm nay; Cam kết không để các hiệp định song phương ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích chung của cộng đồng ASEAN.

Đây là cơ hội nhưng cũng là thách thức lớn đối với các quốc gia thành viên ASEAN, trong đó có Việt Nam - một đất nước đang tích cực hội nhập và là một trong những nền kinh tế có độ mở cao nhất trong khu vực. Trong suốt thời gian qua, trong tiến trình hội nhập khu vực, ASEAN đã đạt được những bước tiến quan trọng. Tỷ lệ thuế quan nội khối đã được cắt giảm xuống dưới 1%. Tuy nhiên, các rào cản phi thuế quan (non-tariff barriers - NTBs) vẫn đang là thách thức đối với cộng đồng doanh nghiệp trong khu vực.

Phó Tổng Biên tập Lê Trọng Minh cho rằng, gỡ rào cản phi thuế quan - nếu làm đúng cách - chính là hành động kiến tạo một ASEAN thịnh vượng, bao trùm và cạnh tranh bền vững.

Từ thực tiễn đặt ra, Báo Tài chính - Đầu tư tổ chức hội thảo để đại diện các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo cộng đồng doanh nghiệp chia sẻ về những kinh nghiệm bổ ích trong quá trình xử lý những vấn đề vướng mắc liên quan đến các NTBs. Đồng thời, cung cấp thêm thông tin, kiến thức và đẩy mạnh sự phối kết hợp cho các bên đang cùng gặp những vấn đề tương tự để giữ khả năng cạnh tranh trong một bối cảnh thương mại toàn cầu đang biến động mạnh, và rút ra những khuyến nghị cho việc xây dựng các kế hoạch, chiến lược thương mại và đầu tư hiệu quả, từ đó góp phần thúc đẩy dòng thương mại đầu tư trong và vào ASEAN.

58% thương mại ở ASEAN ảnh hưởng bởi rào cản phi thuế quan

Phát biểu tại hội thảo, bà Caroline Beresford - Đại sứ New Zealand tại Việt Nam - cho biết, trên thực tế, hiện có tới hơn 2 triệu biện pháp phi thuế quan đang có hiệu lực, tác động tới 78% giá trị thương mại thế giới và việc áp dụng các biện pháp này đã gây tổn thất tới 2,4 nghìn tỷ đô la New Zealand trong năm 2019.

“Mặc dù hiện không có số liệu cập nhật cho tới hiện nay, các doanh nghiệp New Zealand đã luôn chia sẻ với chúng tôi về các biện pháp phi thuế quan cũng như tác động của chúng tới công việc kinh doanh”, bà Beresford nói.

Đối với ASEAN, dự kiến tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 47, sẽ diễn ra vào tháng 11/2025 tại Malaysia, Nghị định thư thứ hai nâng cấp Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN sẽ được ký kết, tạo điều kiện thuận lợi cho dòng chảy thương mại nội khối thông qua việc thúc đẩy các cơ chế, thủ tục và thông lệ minh bạch, cũng như giảm thiểu tác động tiêu cực của các yếu tố rào cản trong NTBs.

Thương mại nội khối ASEAN hiện chỉ chiếm 21,2% tổng thương mại của khu vực vào năm ngoái, thấp hơn nhiều so với EU, nơi có mức thương mại nội khối là 60%.

Trong bối cảnh nhiều biến động thương mại và thuế quan toàn cầu hiên nay, ASEAN nói chung đang nhấn mạnh vai trò của thương mại như một động lực tăng trưởng và những rủi ro từ các chính sách thương mại không chắc chắn. Các bộ trưởng kinh tế ASEAN nhấn mạnh đến nhu cầu xóa bỏ NTBs để thúc đẩy dòng chảy thương mại nội khối.

Chia sẻ tại hội thảo, bà Phương Nguyễn - Trưởng chi nhánh tại Hà Nội - Công ty Luật KPMG cho rằng, tác động của các rào cản phi thuế quan đến doanh nghiệp và dòng chảy thương mại là không hề nhỏ. Dẫn theo báo cáo APTIR 2019, đại diện KPMG cho biết, khoảng 58% thương mại khu vực châu Á - Thái Bình Dương chịu ảnh hưởng bởi NTBs.

Ở chiều ngược lại, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam cũng gặp rào cản khi chứng nhận sản phẩm của Việt Nam không được đối tác công nhận, phải kiểm tra lại từ đầu, gây tốn kém và chậm trễ. Sự khác biệt lớn về tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật, hay yêu cầu xuất xứ..., cũng khiến nhiều lô hàng bị ách tắc.

Theo số liệu của Cục Thống kê, trong 5 tháng đầu năm 2025, thương mại song phương của Việt Nam với các quốc gia trong khu vực đạt 38,1 tỷ USD, trong đó xuất khẩu của Việt Nam là 15,8 tỷ USD và nhập khẩu là 22,3 tỷ USD. ASEAN hiện là đối tác thương mại lớn thứ ba của Việt Nam.

Tháo gỡ rào cản phi thuế quan cần được đặt ở vị trí trung tâm

Theo đánh giá của bà Caroline Beresford, thời gian qua, Chính phủ các nước trong khu vực, trong đó có Việt Nam và New Zealand, đã có những bước tiến đáng kể trong việc giảm thiểu NTBs. Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn nhiều việc cần làm - và chỉ có thể làm được với nỗ lực tập thể từ tất cả các bên. Trong đó, tiếng nói của cộng đồng doanh nghiệp đóng vai trò thiết yếu. Việc chia sẻ kinh nghiệm thực tế sẽ giúp xác định những khoảng trống chính sách cần điều chỉnh. Truyền thông sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và truyền tải các nội dung mang tính xây dựng.

Bà Caroline Beresford cho rằng, việc tháo gỡ NTBs cần được đặt ở vị trí trung tâm. Đặc biệt, NTBs cần thường xuyên được đề cập trong các đàm phán thương mại, các diễn đàn khu vực và được quy định trong nhiều hiệp định quốc tế. Theo đó, New Zealand, cũng như Việt Nam và các đối tác ASEAN khác, chủ động và hướng đến giải pháp trong việc xử lý các rào cản phi thuế quan (NTBs).

Nêu quan điểm về vấn đề này, bà Phương Nguyễn cho rằng, nên khuyến khích sử dụng Cổng thông tin thương mại ASEAN để cập nhật và chia sẻ chính sách, từ đó, tăng cường minh bạch hóa thông tin. Cùng đó, cần áp dụng các nguyên tắc rõ ràng, hợp lý, minh bạch và không phân biệt đối xử khi ban hành NTBs mới.

“Không thể loại bỏ hoàn toàn rào cản phi thuế quan, nhưng các giải pháp thích ứng sẽ giúp các nhà xuất khẩu ASEAN sẵn sàng tuân thủ các NTB nước ngoài” - bà Phương Nguyễn cũng nhấn mạnh.

Dưới góc nhìn của một hãng luật quốc tế tư vấn cho cả doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), ông Đoàn Vũ Hoài Nam - Cộng sự cấp cao, Công ty Luật TNHH ASL cho rằng, các rào cản phi thuế quan không còn chỉ là gánh nặng hành chính, mà đã trở thành yếu tố chiến lược chi phối cách thức doanh nghiệp tổ chức đầu tư, thiết kế chuỗi cung ứng và mở rộng hoạt động.

“Trong bối cảnh địa chính trị ngày càng khó lường, việc chuẩn bị sẵn sàng về pháp lý trở thành nhu cầu chiến lược. Doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp nước ngoài không thể chỉ phản ứng bị động trước rủi ro pháp lý mà cần xây dựng tầm nhìn chủ động. Việc lập bản đồ pháp lý và quy định tại từng quốc gia là cơ sở quan trọng để xây dựng kế hoạch thâm nhập thị trường - bao gồm quy định về lao động, môi trường và dữ liệu” - ông Đoàn Vũ Hoài Nam nhấn mạnh.