Cơ chế giá điện - Không thể để người dân bù chéo tiền điện cho doanh nghiệp

Cách tính tiền điện sinh hoạt đã thực sự thị trường?

Nhìn nhận về dự thảo sửa đổi Quyết định 24/2017/QĐ-TTg, các chuyên gia kinh tế đều có chung đồng thuận, về cơ chế điều chỉnh giá điện bình quân là cần thiết và phù hợp với tình hình thực tế của thị trường. Tuy nhiên vấn đề đặt ra ở đây là người dân có thực sự hưởng lợi với cách tính điện sinh hoạt rút ngắn từ 6 xuống còn 5 bậc như trong dự thảo so với trước đây?

Cách tính tiền điện sinh hoạt rút ngắn từ 6 xuống còn 5 bậc đã thực sự là thị trường? Ảnh: minh họa

Cụ thể, tại dự thảo quyết định của Thủ tướng về cơ cấu giá bán lẻ điện gửi Bộ Tư pháp thẩm định, Bộ Công thương giữ cách tính tiền điện sinh hoạt rút ngắn từ 6 bậc xuống còn 5 bậc. Bậc rẻ nhất tính cho hộ gia đình dùng dưới 100 kWh thay vì 50 kWh như hiện hành, còn bậc cao nhất từ 701 kWh trở lên.

Theo Bộ Công thương, giá điện các bậc thang 1 - 5 được tính theo lũy tiến, bằng 90 - 180% giá bán lẻ điện bình quân 2.006,79 đồng một kWh (mức điều chỉnh từ ngày 9/11). Như vậy, giá thấp nhất (bậc 1) khoảng 1.806 đồng một kWh và cao nhất (bậc 5) là 3.612 đồng một kWh (chưa gồm thuế VAT).

Giá điện cho 100 kWh đầu tiên được giữ nguyên để hỗ trợ người nghèo, hộ gia đình chính sách (gần 33,5% tổng số hộ dùng điện). Chênh lệch giảm doanh thu tiền điện của số hộ này sẽ được bù từ hộ dùng 401 - 700 kWh và trên 700 kWh. Tức là, giá điện các bậc cao (từ 400 kWh trở lên) được thiết kế nhằm bù trừ doanh thu cho các bậc thấp, theo Bộ Công thương lý giải. Các chính sách hỗ trợ tiền điện với hộ nghèo, hộ chính sách xã hội vẫn được duy trì, với mức hỗ trợ tiền điện tương đương mức sử dụng là 30 kWh.

Bộ Công thương cho rằng, cách tính giá lũy tiến nhằm khuyến khích tiết kiệm điện, hạn chế một phần tiền điện phải trả tăng cao trong những tháng đổi mùa, chênh lệch giữa bậc 1 - 5 là 2 lần phù hợp với xu thế chung của thế giới.

Góp ý dự thảo quyết định, theo TS. Ngô Đức Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công thương), cách tính nêu trên chưa đúng nguyên lý của thị trường điện cạnh tranh. Ông Đức Lâm cho rằng, việc bù chéo giá điện giữa các hộ sử dụng nhiều và hộ sử dụng ít là không phù hợp. "Người dùng ít điện, các hộ nghèo đã có chính sách hỗ trợ giá điện, chứ không thể lấy tiền của các hộ dùng nhiều bù cho các hộ dùng ít điện" - ông Lâm nói.

“Đề xuất bỏ biểu giá bậc thang, áp dụng cách tính điện một giá, theo thị trường cạnh tranh. Theo đúng nghĩa, người dùng nhiều phải được giảm giá, đó mới là thị trường cạnh tranh, giống như bất cứ hàng hóa khác. Hơn nữa các tính luỹ tiến chưa được chứng minh sẽ giúp tiết kiệm điện" - ông Đức Lâm phân tích.

Quan ngại về việc người dân phải bù chéo giá điện

Vấn đề được các chuyên gia kinh tế quan tâm góp ý dự thảo quyết định của Thủ tướng về cơ cấu giá bán lẻ điện đó là bao giờ hết cảnh người dân phải bù chéo tiền điện sản xuất cho doanh nghiệp.

TS. Ngô Đức Lâm tỏ ra băn khoăn, cơ chế giá điện trong dự thảo vẫn chưa thay đổi, người tiêu dùng vẫn đang trả tiền điện bù cho sản xuất theo biểu giá mới.

Cải cách cơ chế giá điện- Không thể để người dân bù chéo tiền điện cho doanh nghiệp. Ảnh: minh hoạ

Tại dự thảo, Bộ Công thương đề xuất gộp và bổ sung cấp điện áp cho nhóm khách hàng sản xuất, kinh doanh. Việc tính giá điện cho nhóm này sẽ không bao gồm chi phí của khâu phân phối, bán lẻ điện. Vì vậy, giá điện giờ bình thường sẽ bằng 78 - 90% giá bán lẻ điện bình quân; giờ thấp điểm sẽ bằng 52 - 67% giá bán lẻ điện bình quân và giờ cao điểm sẽ bằng 139 - 165% giá bán lẻ điện bình quân.

Ngoài ra, nhóm cơ sở lưu trú du lịch được đề xuất áp giá điện của sản xuất, mức thấp hơn hiện tại. Thay đổi này nhằm khuyến khích cho ngành du lịch phát triển, tăng thu ngân sách và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Tuy nhiên, phần doanh thu bị thiếu hụt này sẽ phải được bù đắp, nên cơ quan soạn thảo đang xem xét đề xuất bù từ giá bán điện cho giờ thấp điểm của nhóm khách hàng sản xuất.

Theo PGS.TS. Ngô Trí Long - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), việc giá điện sản xuất thấp hơn giá điện sinh hoạt vẫn tồn tại, người tiêu dùng vẫn đang trả tiền điện bù cho sản xuất theo biểu giá mới. Trong khi đó, Việt Nam đang kêu gọi thu hút đầu tư xanh, công nghệ tiên tiến, ít tiêu hao năng lượng…

“Cần xem xét hiện tượng cơ cấu biểu giá điện còn duy trì bù chéo giữa khách hàng sản xuất với khách hàng sinh hoạt, thương mại. Tránh tình trạng người dân sử dụng điện phải bù chéo cho sản xuất nhưng lại sử dụng công nghệ lạc hậu…” - ông Ngô Trí Long nhấn mạnh.

Trao đổi với phóng viên TBTCVN, chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú cho rằng, Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 nêu: xóa bỏ mọi rào cản để bảo đảm giá năng lượng minh bạch do thị trường quyết định; không thực hiện bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng, giữa các vùng, miền; Nhà nước điều tiết hợp lý, thông qua các công cụ thị trường (thuế, phí, các quỹ…) và chính sách an sinh xã hội phù hợp.

Chiếu theo đó, cơ cấu biểu giá bán lẻ điện theo dự thảo này chưa bảo đảm phù hợp với Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị. "Cần có thêm doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các khâu truyền tải, phân phối điện… để giảm tính độc quyền. Nên xem xét lại mức tiêu thụ điện tối thiểu, phổ biến ở mức nào, để có mức giá phù hợp; rà soát lại chi phí của ngành tại các khâu đã hợp lý chưa. Năm 2023, EVN báo lỗ hàng chục ngàn tỷ đồng,… "Trong khi đó, đa số hộ dùng trên 400 kWh, với mức dùng đó chỉ trung bình nhưng giá điện phải trả tính bằng 162% giá bình quân là quá cao" - ông Vũ Vinh Phú dẫn chứng.