Tăng trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất để đạt được mục tiêu phát triển bền vững

Không còn là khuyến khích và tự nguyện

EPR đã được quy định tại Ðiều 54 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và được quy định chi tiết thi hành tại Nghị định số 08/2022/NÐ-CP ngày 10/1/2022 của Chính phủ. Theo lộ trình, các nhà sản xuất, nhập khẩu phải thực hiện trách nhiệm tái chế săm lốp, pin, ắc-quy, dầu nhớt, các sản phẩm có bao bì bắt đầu từ ngày 1/1/2024.

Nhà sản xuất nhập khẩu sản phẩm điện, điện tử phải thực hiện trách nhiệm tái chế từ ngày 1/1/2025 và nhà sản xuất nhập khẩu phương tiện giao thông (ô tô, xe máy) phải thực hiện trách nhiệm tái chế từ ngày 1/1/2027.

Ngoài ra, nhà sản xuất, nhập khẩu sáu nhóm sản phẩm, bao bì chứa chất độc hại, khó có khả năng tái chế, gây khó khăn cho thu gom, xử lý chất thải cũng phải có trách nhiệm đóng góp tài chính hỗ trợ, xử lý chất thải từ ngày 1/1/2024.

Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, doanh nghiệp có hai trách nhiệm chính khi thực thi Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) gồm: trách nhiệm tái chế và trách nhiệm xử lý.

Không còn là khuyến khích và tự nguyện, việc phải có trách nhiệm đối với những sản phẩm thải bỏ sau khi tiêu dùng của các nhà sản xuất đã được luật hóa và quy định cụ thể tại Luật Bảo vệ môi trường 2020. Điều này vừa là cơ hội vừa là thách thức đối với nhà sản xuất và nhập khẩu bao bì, nhựa và các vật liệu khó phân hủy.

Theo đó, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) năm 2020 xác định: Tỷ lệ tái chế bắt buộc là tỷ lệ khối lượng sản phẩm, bao bì tối thiểu phải được tái chế theo quy cách tái chế bắt buộc trên tổng khối lượng sản phẩm, bao bì sản xuất và đưa ra thị trường, khối lượng nhập khẩu sản phẩm, bao bì trong năm thực hiện trách nhiệm.

Tỷ lệ tái chế bắt buộc trong 3 năm đầu tiên được quy định tại Nghị định số 08/2022/NĐ-CP và được điều chỉnh 3 năm một lần theo hướng tăng dần. Tỷ lệ tái chế bắt buộc cao nhất được áp dụng đối với bao bì nhôm, chai nhựa PET ở mức 22% và thấp nhất là phương tiện giao thông ở mức 0,5%. Tỷ lệ này chỉ bằng 1/3 tỷ lệ tái chế của các quốc gia ở châu Âu từ những năm 80 và 90 của thế kỷ XX, đối với phương tiện giao thông thì chỉ bằng 1/5 của châu Âu thời điểm mới bắt đầu áp dụng EPR.

Cũng theo Luật BVMT, quy định phương pháp thực hiện trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất, áp dụng triệt để các nguyên tắc thị trường. Theo đó, quy định tại khoản 2 Điều 54 của Luật BVMT năm 2020, nhà sản xuất, nhập khẩu được lựa chọn hình thức (tự) tổ chức tái chế sản phẩm, bao bì hoặc hình thức đóng góp tài chính vào Quỹ BVMT Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì.

Trong trường hợp nhà sản xuất, nhập khẩu thấy việc tổ chức tái chế không có lợi hoặc chưa có điều kiện thực hiện thì có quyền lựa chọn hình thức đóng góp tài chính vào Quỹ BVMT Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì. Khi đóng góp vào Quỹ BVMT Việt Nam thì nhà sản xuất hoàn thành nghĩa vụ tái chế của mình.

Quỹ BVMT Việt Nam sử dụng kinh phí này để hỗ trợ hoạt động thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý sản phẩm bao bì và chi phí quản lý hành chính hỗ trợ thực hiện trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất, nhập khẩu. Mức đóng góp tài chính phụ thuộc vào tỷ lệ tái chế bắt buộc, lượng sản phẩm, bao bì đưa ra thị trường và định mức chi phí tái chế.

Thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế

Theo Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) Vũ Minh Lý, EPR là công cụ kinh tế tuân theo nguyên tắc thị trường và là cách tiếp cận chính sách mới nhằm tìm kiếm giải pháp tài chính để xử lý vấn đề chất thải.

Ðồng thời, thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế, đem lại cơ hội kinh tế, việc làm cho xã hội và giúp chính phủ các nước đạt được các mục tiêu về môi trường. Tại Việt Nam, ý tưởng về EPR đã được thể chế hóa tại Luật BVMT năm 2005.

Nhà sản xuất phải có trách nhiệm đối với những sản phẩm thải bỏ sau khi tiêu dùng

Tuy nhiên, 18 năm qua, quy định EPR chưa được thực thi hiệu quả do nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu do trước đây mô hình này hoàn toàn tự nguyện. Việc áp dụng tự nguyện mà không bắt buộc làm cho mô hình EPR trước đây không phát huy được tác dụng mong muốn; không tạo ra cơ chế tài chính bền vững cho việc thu hồi, xử lý sản phẩm, bao bì sau sử dụng; không có tác động đến quá trình sử dụng nguyên liệu, thiết kế sản phẩm để thu hồi, kéo dài vòng đời sản phẩm...

Trước xu hướng tất yếu của sự phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn, thì việc bắt buộc áp dụng EPR là cần thiết để đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Trước đây, luật chỉ quy định trách nhiệm thu hồi và xử lý các sản phẩm thải bỏ của nhà sản xuất, nhà nhập khẩu thì nay theo Luật BVMT năm 2020, nội dung này đã được thay đổi cách tiếp cận. Trong đó, nhà sản xuất, nhập khẩu có trách nhiệm tái chế sản phẩm bao bì đối với sáu nhóm sản phẩm, bao bì có giá trị tái chế và thu gom, xử lý chất thải đối với sáu nhóm sản phẩm, bao bì chứa chất độc hại, khó có khả năng tái chế, gây khó khăn cho thu gom, xử lý chất thải./.