Đầu tư cho nghiên cứu cơ bản cần sự chung tay của Nhà nước và tư nhân. Ảnh: TL
Vốn đầu tư chủ yếu từ NSNN
Hiện nay, NSNN đầu tư cho nghiên cứu cơ bản thông qua Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ quốc gia (Nafosted). Nafosted được thành lập theo Nghị định số 122/2003/NĐ-CP của Chính phủ với chức năng tài trợ, cho vay để thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ (KH&CN) do tổ chức và cá nhân đề xuất.
Vốn cấp năm đầu của quỹ khi thành lập là 200 tỷ đồng từ ngân sách sự nghiệp khoa học. Hàng năm, quỹ được cấp bổ sung từ nguồn ngân sách ít nhất 200 tỷ đồng. Đối tượng được nhận tài trợ toàn phần, một phần hoặc cho vay không lấy lãi, lãi suất thấp bao gồm các nghiên cứu cơ bản, các nhiệm vụ khoa học và công nghệ đột xuất mới phát sinh có ý nghĩa quan trọng về khoa học và thực tiễn, các nhiệm vụ KH&CN có triển vọng nhưng nhiều rủi ro, các dự án sản xuất thử nghiệm.
Như vậy, Nafosted được hiểu là quỹ tiền tệ tập trung do Nhà nước thành lập, quản lý và sử dụng nhằm tài trợ, cấp kinh phí, cho vay, bảo lãnh cho vay vốn và hỗ trợ nâng cao năng lực KH&CN. Hơn 10 năm hoạt động, Nafosted đã tạo ra kênh tài chính đa dạng và năng động nhằm huy động thêm các nguồn lực tài chính trong xã hội, hỗ trợ NSNN trong thực hiện các mục tiêu phát triển KH&CN.
Bên cạnh đó, Nafosted còn trợ giúp Nhà nước trong việc khắc phục những hạn chế của cơ chế tài chính truyền thống cho hoạt động KH&CN và chuyển dần sang cơ chế tài chính mới cho hoạt động KH&CN phù hợp với cơ chế thị trường. Đồng thời, quỹ phát triển KH&CN từng bước khắc phục những tồn tại, bất cập trong đầu tư và cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN ở Việt Nam.
Tính đến hết năm 2017, quỹ đã thực hiện tài trợ, hỗ trợ cho gần 2.800 nhiệm vụ KH&CN; hỗ trợ 850 hoạt động nâng cao năng lực KH&CN quốc gia với tổng kinh phí phê duyệt khoảng 2.300 tỷ đồng và tổng kinh phí đã giải ngân khoảng 1.700 tỷ đồng. Số còn lại chưa giải ngân gồm kinh phí các đề tài đang ký hợp đồng và kinh phí cấp theo tiến độ các đề tài đang thực hiện.
Trong số các chương trình tài trợ, nghiên cứu cơ bản trong khoa học tự nhiên và kỹ thuật, khoa học xã hội và nhân văn chiếm tỷ trọng lớn nhất với 94% số nhiệm vụ KH&CN phê duyệt và 76% kinh phí đã giải ngân.
Năm 2018, Nafosted đã tiếp nhận 89 hồ sơ đề tài nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn năm 2018 đợt 2 và năm 2019 đợt 1. Các đề tài đợt 2/2017 và 1/2018 đã được ký hợp đồng, cấp kinh phí để thực hiện. Số kinh phí giải ngân năm 2018 khoảng hơn 293 tỷ đồng.
Cần cơ chế đặc thù để thu hút vốn
Theo ông Đỗ Tiến Dũng - Giám đốc Nafosted cho biết, hiện nay việc tăng quy mô tài trợ, hỗ trợ, đảm bảo phát triển nguồn nhân lực KH&CN trình độ cao, tăng số lượng và chất lượng công bố công trình khoa học còn nhiều khó khăn. Thực tế triển khai hoạt động của quỹ cho thấy, việc nâng cao chất lượng và mở rộng các chương trình tài trợ, hỗ trợ sau một thời gian sẽ gặp thách thức không nhỏ về nguồn lực KH&CN, bao gồm hạn chế về nguồn nhân lực, cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính.
Theo nhận định của Bộ Tài chính, việc hình thành quỹ KH&CN nhằm mục tiêu thu hút thêm nguồn lực đầu tư từ xã hội, tuy vậy, thời gian vừa qua, các quỹ này hoàn toàn hoạt động dựa vào nguồn vốn NSNN cấp, chưa trở thành nguồn lực để làm "vốn mồi" để thu hút được sự đầu tư từ khu vực xã hội cho hoạt động KH&CN.
Theo ý kiến của các nhà khoa học, Chính phủ cần phải đẩy mạnh cơ chế phối hợp giữa khu vực công và khu vực tư nhân trong hoạt động các quỹ phát triển KH&CN. Thực tế, các quỹ phát triển KH&CN ở các quốc gia phát triển hoạt động theo cơ chế phối hợp, hợp tác giữa khu vực công với khu vực tư nhân, trong đó nguồn vốn NSNN là “vốn mồi” để quỹ được hình thành và hoạt động, sau đó sẽ thu hút các khoản tài trợ của khu vực tư nhân để phát triển và mở rộng quỹ.
Bên cạnh đó, các quỹ phát triển KH&CN cần được đảm bảo cơ chế đặc thù cho việc hoạt động so với các quỹ tài chính ngoài NSNN khác; đặc biệt, trong cơ chế huy động vốn cho quỹ hoạt động, phát triển, mở rộng, nâng cao khả năng tài trợ cho các đề tài nghiên cứu có quy mô lớn và thời gian thực hiện dài hạn.
Thực tế một số nước ở Bắc Mỹ hay EU đã xây dựng được các quỹ phát triển KH&CN theo hướng này. Bên cạnh các nguồn huy động được từ khu vực tư nhân, nhà nước vẫn đầu tư một khoản lớn từ NSNN, gia tăng quy mô tài chính cho quỹ nhằm đảm bảo đủ nguồn lực để tài trợ cho các dự án nghiên cứu quan trọng, lớn và có giá trị cao./.
Bùi Tư
