Tăng trưởng xanh: Chiến lược then chốt để phát triển nhanh và bền vững

Tình trạng khai thác tài nguyên cạn kiệt đang đi ngược với triết lý của tăng trưởng xanh. Ảnh minh họa

Tăng trưởng đang chưa xanh

Từ năm 2012, Việt Nam đã có Chiến lược tăng trưởng xanh quốc gia với 3 nhiệm vụ quan trọng là: giảm khí nhà kính, xanh hóa sản xuất và xanh hóa tiêu dùng. Giai đoạn sau đó, Chiến lược tăng trưởng xanh quốc gia của Việt Nam đề ra 4 trụ cột, 18 chủ đề, 57 nhóm nhiệm vụ và 134 nhiệm vụ, hoạt động cụ thể, gắn với xanh hóa sản xuất, công nghệ xanh, giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP, xanh hóa lối sống và tiêu dùng bền vững, đặc biệt là gắn với chuyển đổi xanh trên nguyên tắc bình đẳng, bao trùm và nâng cao năng lực chống chịu.

Tuy nhiên, thực trạng tăng trưởng xanh của Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Theo PGS.TS. Bùi Quang Tuấn - Phó Chủ tịch Hội khoa học Kinh tế Việt Nam, tăng trưởng ở Việt Nam "rất ít xanh", bởi Việt Nam càng tăng trưởng, càng xuất khẩu thì càng ô nhiễm môi trường, tăng phát thải và gắn với khai thác tài nguyên cạn kiệt, đi ngược lại với triết lý của tăng trưởng xanh.

Xuất khẩu của Việt Nam sang các nước OECD gắn liền với phát thải khí nhà kính, ở mức cao nhất trong số các quốc gia được Ngân hàng Thế giới nghiên cứu năm 2023. Việt Nam chiếm tới 36% tổng phát thải sản xuất, cao hơn nhiều nước có quy mô xuất khẩu tương đương.

Việt Nam cũng tăng khai thác và nhập khẩu than, trở thành một trong những quốc gia tăng trưởng nhập khẩu than để phục vụ nhiệt điện than cao nhất (31%, vượt xa mức tăng toàn cầu 1%). Mức bụi mịn PM2.5 trung bình tại Việt Nam năm 2023 tăng 9% so với năm 2022 và gấp sáu lần mức khuyến nghị của WHO.

"Chi phí tổn thương kinh tế do suy thoái môi trường hiện ở mức 10% GDP. Nếu tính GDP xanh, khả năng là chúng ta sẽ bị triệt tiêu mức tăng trưởng 7% vì tiêu tốn tài nguyên, ô nhiễm quá nhiều" - PGS.TS Bùi Quang Tuấn phân tích. Do đó, ông nhấn mạnh tăng trưởng xanh và kinh tế xanh giờ đây không phải là một lựa chọn, mà hướng đi bắt buộc.

Mặc dù còn nhiều hạn chế, Việt Nam đã có những nỗ lực xanh hóa sản xuất với một số dự án, đề án khởi sắc. Dự án Chuyển đổi nông nghiệp bền vững tại Đồng bằng sông Cửu Long (năm 2015 - 2023) đã giảm 1,5 triệu tấn khí thải CO2 mỗi năm, đồng thời tăng thu nhập cho nông dân thông qua canh tác lúa gạo phát thải thấp.

Dự án Lúa gạo phát thải thấp 1 triệu ha đang triển khai canh tác thông minh, dự kiến giảm 15% phát thải khí nhà kính trên GDP, giảm 30% lượng nước tưới và 20% phân bón hóa học. Năng suất lúa trung bình tăng từ 5,8 tấn/ha (2023) lên 6,2 tấn/ha (2024). Thu nhập của nông dân tăng 15 - 20% do giảm chi phí đầu vào và tăng chất lượng sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Ngành dệt may áp dụng công nghệ sản xuất xanh giúp tăng năng suất lao động cao hơn 10 - 12% so với cách làm truyền thống. Chuyển đổi số trong quản lý phát thải cũng làm tăng 7% năng suất lao động. “Đây là những con số rất đáng khích lệ” - PGS.TS. Bùi Quang Tuấn nhận xét.

Phát triển công nghệ sạch bằng các chương trình hợp tác công tư

Nghiên cứu mới đây của GS. Đinh Đức Trường, Trưởng khoa Môi trường, Biến đổi khí hậu - Đại học Kinh tế Quốc dân đã khẳng định tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường không những không mâu thuẫn mà còn có thể hỗ trợ lẫn nhau. Kinh nghiệm quốc tế chứng minh việc lồng ghép các yếu tố “xanh” vào chiến lược phát triển đã giúp nhiều quốc gia vừa giảm ô nhiễm vừa duy trì được đà tăng trưởng cao.

Để vượt qua các thách thức hiện tại và đạt được mục tiêu tăng trưởng 2 con số thông qua tăng trưởng xanh, các chuyên gia đã đưa ra các giải pháp Việt Nam cần thực hiện đồng bộ.

Trước hết, là huy động nguồn lực tài chính cho phát triển xanh. Chính phủ cần phát triển các công cụ tài chính sáng tạo như trái phiếu xanh, quỹ đầu tư xanh; đồng thời mở rộng ưu đãi về thuế, lãi suất tín dụng để thu hút khu vực tư nhân đầu tư vào năng lượng tái tạo, công nghệ sạch và dự án giảm phát thải, nghiên cứu của GS. Đinh Đức Trường khuyến nghị. Việc huy động vốn FDI và các khoản vay quốc tế cũng là một chiến lược quan trọng.

Tiếp theo, việc phát triển cơ sở hạ tầng xanh và thúc đẩy đổi mới công nghệ là thiết yếu. Chính phủ cần tập trung vào xây dựng các hệ thống năng lượng tái tạo, mạng lưới điện thông minh, các trạm sạc xe điện và cơ sở tái chế chất thải. "Chính phủ nên đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển công nghệ sạch thông qua các chương trình hợp tác công tư và các quỹ nghiên cứu sáng tạo" - báo cáo của GS. Đinh Đức Trường nêu.

Song song đó, việc cải cách chính sách và tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp là cần thiết. Chính phủ cần hoàn thiện các quy định pháp luật theo hướng khuyến khích kinh doanh xanh, đơn giản hóa thủ tục hành chính và đưa ra các gói ưu đãi mạnh mẽ cho doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, sản xuất sạch, kinh tế tuần hoàn. "Việc tạo ra một hệ sinh thái vừa xanh, vừa số và lấy doanh nghiệp làm trung tâm, gắn kết các chủ thể để phục vụ cho doanh nghiệp là một giải pháp rất quan trọng" - PGS.TS. Bùi Quang Tuấn khẳng định.

Việc nâng cao năng lực nguồn nhân lực phục vụ tăng trưởng xanh phải được đặt làm trọng tâm. Việt Nam nên triển khai các chương trình giáo dục và đào tạo chuyên sâu về phát triển bền vững, kỹ thuật năng lượng tái tạo, quản lý tài nguyên tại các trường đại học và cơ sở dạy nghề.

Cùng với đó, cần đẩy mạnh các chính sách khuyến khích tiêu dùng xanh và nâng cao nhận thức cộng đồng. Ngoài ra, việc tăng cường hợp tác quốc tế và khu vực sẽ hỗ trợ đáng kể cho chiến lược tăng trưởng xanh của Việt Nam.

Và cuối cùng, “yếu tố cần thiết rất quan trọng là tầm nhìn của người lãnh đạo và năng lực tổ chức thực hiện. Việt Nam có nhiều chủ trương, chính sách tốt nhưng năng lực tổ chức chính sách, giám sát, đánh giá, phối hợp, chia sẻ của bộ máy còn nhiều hạn chế” - PGS.TS. Bùi Quang Tuấn bổ sung.