Nghề báo – một hành trình tự hoàn thiện

Tác giả nhận giải C, giải Báo chí Quốc gia 2016.

Sinh viên báo chí mới “ra lò” mà đi viết ngay thì tác phẩm đầu tay có mấy khi suôn sẻ? Có “sếp” một tờ báo từng kể chuyện, bài báo đầu tiên của anh được gửi vào tay một biên tập viên kỳ cựu. Sau 8 lần biên tập viên này bắt anh chỉnh sửa, cắt gọt, bài báo cũng được đăng tải, nhưng nghìn rưởi chữ đã biến thành 1 cái tin nhỏ chỉ bằng bao diêm! Câu chuyện như thế này trong làng báo cũng khá phổ biến chứ không phải hiếm có khó tìm.

Học được cách viết báo mới chỉ là sự khởi đầu. Ra trường công tác ở báo nào thì lại phải chuyên tâm vào học hỏi theo tôn chỉ mục đích của tờ báo đó. Nhất là với những tờ báo chuyên ngành rất đặc thù về tài chính, pháp luật, y tế, tôn giáo…, thì việc học tập, trau dồi kiến thức để có được sự hiểu biết về các chuyên ngành đó là rất cần thiết, nhưng cũng không hề đơn giản. Khi chuẩn bị viết một loạt bài chuyên sâu hay lên kế hoạch đi phỏng vấn chuyên gia, việc trước tiên là phải tìm đọc tài liệu về nội dung sắp viết để bản thân có sự hình dung, cảm hiểu về nó trước đã. Nhiều khi mới tiếp cận với những khái niệm thôi đã thấy “rối não”! Những lúc đó mới thấy “bể học là vô bờ”!

Làm báo, theo thời gian và những tiến bộ chóng mặt về công nghệ cũng đòi hỏi ngày càng cao hơn. Trước kia, chỉ cần viết được tin bài là đủ. Bài không có ảnh thì tìm ảnh ở kho tư liệu trám vào, hoặc điều thêm một phóng viên chụp ảnh tốt đi kèm phóng viên viết. Một thời gian sau thì các báo đòi hỏi phóng viên đi viết tin, bài phải kèm ảnh chụp. Cũng khá vật vã để đáp ứng đòi hỏi này vì có một số phóng viên cứ chụp ảnh là thấy run; hoặc mắt kém nên hình mờ, nhòe, căn chỉnh không chuẩn. Đã có anh ỉ mình viết tốt nên nói ngang: “Tôi chỉ viết thôi, còn anh nào chụp thì chụp! Không đăng bài thì thôi!”. Đấy là khi báo chưa thực hiện khoán định mức tin bài, có bài đăng thì ngoài lương có thêm nhuận bút mà cả tháng không được đăng bài nào thì vẫn có lương nên mới thế. Sau khi các báo đã thực hiện cơ chế khoán định mức thì anh nào ngang kiểu đó chỉ có cách sớm “rời khỏi đoàn tàu”...

Báo bây giờ có đủ mọi loại hình: Báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử. Các loại hình còn có sự tích hợp để đem lại nhiều tiện ích và trải nghiệm phong phú cho người đọc. Bài đã đăng trên báo in có thể đọc trên báo điện tử. Một bài báo đương nhiên kèm mấy ảnh, hơn thế nữa là kèm băng ghi âm, video. Có nghĩa là không chỉ “giấy trắng mực đen” nữa mà còn là những hình ảnh, video người thật việc thật, trực tuyến, bạn đọc có thể tương tác, nêu ý kiến cá nhân hoặc cung cấp thêm thông tin nữa… Đòi hỏi này khiến cho các nhà báo phải tự nâng cấp mình, một mình làm được nhiều việc: Viết tin bài, chụp ảnh, quay video, làm podscat… Hơn nữa, phóng viên còn phải nghiên cứu đặt tít như thế nào, làm từ khóa ra sao để bài báo của mình thu hút nhiều bạn đọc.

Mới sơ sơ vài nét thôi đã có thể hình dung một phóng viên làm chuyên môn vất vả như thế nào, phải tiếp tục học thêm và tự học hỏi ra sao để làm nghề. Còn nếu ở vị trí một biên tập viên, thì kiến thức phông nền phải rộng và chắc, chuyên môn phải vững, đầu óc lúc nào cũng phải tỉnh táo để “nhặt sạn”, cắt sửa câu từ, thêm ý này, ý nọ cho bài viết sạch lỗi và hoàn thiện hơn. Ở vị trí “người gác cửa” này, các biên tập viên phải luôn tự học hỏi trau dồi bản lĩnh mới có thể trụ vững, là niềm tin cậy của các phóng viên và lãnh đạo báo.

Ngày nay, mạng xã hội đục trong lẫn lộn, đầy rẫy những tin giả, tin rác nhưng kích thích sự tò mò nên thu hút lượng người đọc rất đông, tạo nên những luồng thông tin xấu độc. Nếu báo chí chạy đua theo mạng xã hội về tốc độ hay bị cuốn theo dòng chảy thông tin mạng có thể dẫn đến việc đưa tin thiếu chính xác, bỏ qua những vấn đề quan trọng mang tính định hướng xã hội, làm mất uy tín và vai trò của báo chí. Do vậy, các nhà báo càng cần có bản lĩnh vững vàng và thấm nhuần đạo đức người làm báo, để báo chí chính thống là nơi bạn đọc tìm kiếm những thông tin sạch, chuẩn - nơi bạn đọc gửi gắm niềm tin.