Thiếu chế tài xử lý, hoạt động giám sát vẫn mang tính hình thức

Đây là một thực tế được nêu tại Diễn đàn về hoạt động giám sát của Quốc hội chiều 6/8, trong phiên thảo luận với chủ đề “Hoạt động giám sát của Quốc hội góp phần hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật”.

Trên 80% kiến nghị cử tri được giải quyết qua cung cấp thông tin, giải trình

Trình bày tại Diễn đàn, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Trần Thị Nhị Hà cho biết, thống kê từ năm 2013 đến nay cho thấy đã có 54.351 kiến nghị của cử tri được tiếp nhận và xử lý. Con số này thể hiện niềm tin và kỳ vọng lớn của nhân dân đối với vai trò giám sát và trách nhiệm phản hồi của Quốc hội cùng các cơ quan có thẩm quyền. Tuy nhiên, việc cử tri vẫn kiến nghị với số lượng lớn, lặp lại qua nhiều kỳ họp cho thấy hệ thống pháp luật còn bất cập, công tác thực thi pháp luật ở nhiều lĩnh vực chưa đồng bộ.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Trần Thị Nhị Hà phát biểu.

Theo bà, giám sát chưa thực hiện đến cùng, thiếu cơ chế đôn đốc và đánh giá hiệu quả sau giám sát. Phần lớn kiến nghị của cử tri hiện nay chỉ được giải quyết dưới hình thức cung cấp thông tin hoặc giải trình, chiếm trên 80%, trong khi tỷ lệ kiến nghị được tiếp thu để xử lý hoặc điều chỉnh chính sách còn thấp. Nhiều câu trả lời chỉ dừng ở việc trích dẫn quy định hiện hành, thiếu cam kết, giải pháp hoặc lộ trình cụ thể.

Một vấn đề khác là chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý hành vi né tránh, chậm giải quyết hoặc không thực hiện kiến nghị. Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân chưa quy định rõ trách nhiệm cá nhân, tổ chức liên quan, cũng như chưa có chế tài xử lý đối với trường hợp không thực hiện kết luận, kiến nghị sau giám sát. Ngoài ra, hoạt động giám sát hiện vẫn mang tính hình thức, chủ yếu thực hiện qua văn bản; việc tổ chức đoàn giám sát trực tiếp còn hạn chế do thiếu thời gian, nhân lực, cơ chế phối hợp và nguồn lực. Chưa có hệ thống cơ sở dữ liệu số hóa đồng bộ để phục vụ việc theo dõi, phân tích và đánh giá kết quả giải quyết kiến nghị cử tri.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động này, Phó Chủ nhiệm Trần Thị Nhị Hà đề xuất cần sửa đổi toàn diện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân theo đúng tinh thần đổi mới tư duy trong hoạt động giám sát. Quốc hội nên ban hành nghị quyết chuyên đề về giám sát việc giải quyết kiến nghị cử tri tại mỗi kỳ họp, quy định rõ trách nhiệm và lộ trình xử lý đối với kiến nghị còn tồn đọng hoặc chưa được giải quyết dứt điểm, làm căn cứ để cử tri và Quốc hội tiếp tục giám sát đến cùng.

Về phương thức hoạt động, cần tăng cường giám sát chuyên đề đối với vấn đề được cử tri kiến nghị nhiều lần nhưng chưa được xử lý; đẩy mạnh theo dõi, đôn đốc sau giám sát; nâng cao trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền, yêu cầu người đứng đầu trực tiếp chỉ đạo giải quyết đúng pháp luật và kịp thời, tạo niềm tin và sự đồng thuận thực chất từ cử tri.

TS Nguyễn Đình Quyền, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp phát biểu tại diễn đàn

Khó làm rõ phạm vi giám sát với các hình thức kiểm soát quyền lực khác

Nhấn mạnh tầm quan trọng của hoạt động giám sát, TS Nguyễn Đình Quyền, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp, cho rằng, hoạt động giám sát của Quốc hội không chỉ làm rõ trách nhiệm công vụ của bộ máy nhà nước mà còn tác động trực tiếp đến quá trình lập pháp, góp phần hoàn thiện thể chế, chính sách và pháp luật.

Tuy nhiên, việc thực hiện giám sát vẫn còn nhiều lúng túng cả về lý luận lẫn pháp luật thực định. Đơn cử như việc xác định phạm vi và đối tượng giám sát của Quốc hội chưa thực sự phù hợp với tổ chức và hoạt động của cơ quan này. Hoạt động giám sát thường xuyên gặp khó khăn khi phân định phạm vi giữa các hình thức kiểm soát quyền lực khác nhau như thanh tra, kiểm tra, điều tra, giám sát của Đảng, Hội đồng nhân dân hay phản biện của Mặt trận Tổ quốc.

Bên cạnh đó, hoạt động giải trình - một phương thức giám sát quan trọng, mới chỉ được bổ sung vào Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội trong vài nhiệm kỳ gần đây. Trong khi ở các nước, giải trình là yếu tố quan trọng của Nhà nước pháp quyền, luôn gắn liền với hoạt động giám sát. Tại Việt Nam, do chưa có nhiều kinh nghiệm nên việc triển khai còn thiếu thống nhất, hiệu quả chưa cao và thiếu quy định cụ thể, dẫn tới nhiều trường hợp bị động, lúng túng.

Diễn đàn về hoạt động giám sát của Quốc hội diễn ra trong cả ngày 6/8.

Để đổi mới hoạt động giải trình, TS Nguyễn Đình Quyền đưa ra 9 kiến nghị. Trước hết, ông đề xuất hoạt động giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban và các Ban thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội cần được quy định bắt buộc tiến hành khi xuất hiện vấn đề bức xúc của xã hội và hội đủ các tiêu chí cụ thể, thay vì phụ thuộc vào ý chí chủ quan. Bên cạnh đó, hoạt động giải trình cần được thực hiện cả theo kế hoạch hàng năm và đột xuất để đáp ứng yêu cầu thực tiễn; cần quy định chi tiết hơn về trình tự, thủ tục, phạm vi, nội dung, trách nhiệm của các bên và hậu quả pháp lý của hoạt động này.

Một nguyên tắc quan trọng khác là bảo đảm bình đẳng và dân chủ trong quá trình giải trình. TS Nguyễn Đình Quyền cho rằng không nên coi đối tượng giải trình là cấp dưới mà cần đặt họ ở vị trí bình đẳng trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo luật định. Cuối cùng, ông đề xuất các phiên giải trình cần có sự tham gia của phương tiện thông tin đại chúng để nhân dân có thể giám sát trực tiếp và tiếp nhận đầy đủ thông tin về hoạt động của các cơ quan nhà nước.