Giám sát nghiêm giúp vốn đầu tư ngoài ngân sách phát huy hiệu quả

Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành nghiên cứu, ban hành chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khuyến khích phát triển ngành công nghiệp phụ trợ. Ảnh tư liệu

Quy mô lớn nhưng hiệu quả chưa đồng đều

Tổng hợp báo cáo giám sát, đánh giá tổng thể đầu tư năm 2024 của Bộ Tài chính cho thấy, mới chỉ có 84 đơn vị báo cáo trên Hệ thống Thông tin quốc gia về đầu tư. Theo đó, năm 2024 có 1.290 dự án được chấp thuận chủ trương đầu tư; số dự án thực hiện đầu tư trong kỳ là 8.014 dự án; tổng vốn đầu tư đăng ký trong năm là 1.246.781 tỷ đồng, tổng vốn đầu tư thực hiện trong năm là 305.210 tỷ đồng. Đáng chú ý, có 4.204 dự án đã đi vào khai thác, vận hành; 2.777 dự án có lợi nhuận, tổng số tiền nộp ngân sách lên đến khoảng 67.532 tỷ đồng.

Cũng theo báo cáo này, trong năm 2024 có 2.516 dự án được kiểm tra, đánh giá. Trong đó có tới 1.667 dự án vi phạm quy định liên quan đến quản lý đầu tư; 324 dự án bị thu hồi giấy chứng nhận đăng ký đầu tư và 2.605 dự án phải điều chỉnh giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Những con số này cho thấy chất lượng công tác chuẩn bị, thẩm định, giám sát và hậu kiểm vẫn còn bất cập.

Nguyên nhân được chỉ ra là do một số dự án gặp vướng mắc về thủ tục đầu tư, các quy định pháp luật chưa đầy đủ, chưa phù hợp hoặc có sự chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định. Nhiều dự án gặp khó khăn, vướng mắc trong việc bồi thường, giải phóng mặt bằng làm ảnh hưởng đến tiến độ đầu tư các dự án; một số dự án chậm triển khai thực hiện do năng lực tài chính của nhà đầu tư còn yếu, công tác quản lý dự án còn nhiều hạn chế. Đáng chú ý, có dự án bị thu hồi giấy chứng nhận đăng ký đầu tư do vi phạm pháp luật về đầu tư.

Nhiều tổ chức kinh tế, nhà đầu tư thực hiện các dự án đầu tư chưa nghiên cứu, tìm hiểu đầy đủ các quy định pháp luật về công tác giám sát, đánh giá đầu tư khi thực hiện dự án nên chưa thực hiện đúng và đầy đủ chế độ báo cáo định kỳ theo quy định.

Số lượng các tổ chức kinh tế thực hiện dự án đầu tư có báo cáo tình hình thực hiện dự án đầu tư định kỳ còn thấp so với số lượng dự án đang hoạt động; báo cáo định kỳ của các tổ chức kinh tế có chất lượng chưa cao, nhiều báo cáo chưa cung cấp đủ thông tin theo yêu cầu quản lý, nội dung báo cáo còn sơ sài, mang tính đối phó, chưa thể hiện cụ thể tình hình triển khai, thực hiện dự án, chưa cập nhật tình hình thực hiện dự án theo biểu mẫu báo cáo. Một số nội dung báo cáo của tổ chức kinh tế thực hiện dự án đầu tư còn nhầm lẫn, không chính xác, dẫn đến các cơ quan quản lý nhà nước không nắm được đầy đủ thông tin về hoạt động đầu tư các dự án sử dụng nguồn vốn khác, chất lượng các báo cáo tổng hợp của các cơ quan vì thế chưa đáp ứng yêu cầu.

Tình trạng này khiến các cơ quan chức năng không thể nắm bắt kịp thời, toàn diện tình hình thực hiện dự án, dẫn đến khó khăn trong công tác quản lý, giám sát và tổng hợp.

Tăng cường giám sát giúp thu hút vốn bền vững

Để tháo gỡ những điểm nghẽn hiện nay, nhiều giải pháp đã được các bộ, ngành kiến nghị. Trước hết, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành nghiên cứu, ban hành chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khơi thông và ổn định nguồn nguyên vật liệu nhập khẩu; đưa ra những giải pháp tháo gỡ các vướng mắc về logistic; khuyến khích phát triển ngành công nghiệp phụ trợ phục vụ cho những ngành xuất khẩu chủ lực. Hỗ trợ, nâng cao năng lực của các doanh nghiệp cung ứng vật tư trong nước để đảm bảo nguồn cung nguyên phụ liệu ổn định, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu.

Về phía Bộ Tài chính cũng được kiến nghị tiếp tục nâng cấp, hoàn thiện Hệ thống Thông tin quốc gia về đầu tư để đảm bảo hệ thống vận hành thông suốt, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu sử dụng, khai thác.

Ngoài ra, các bộ, ngành, sớm ban hành quy định về lựa chọn nhà đầu tư đối với các loại dự án thuộc lĩnh vực khuyến khích xã hội hóa, dự án phải tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư theo quy định của pháp luật chuyên ngành.

Các cơ quan quản lý nhà nước tăng cường công tác giám sát, đánh giá, giải quyết kịp thời các khó khăn, vướng mắc của các nhà đầu tư, tổ chức kinh tế trong quá trình chuẩn bị, thực hiện các dự án; đồng thời cũng kịp thời phát hiện, chấn chỉnh các hành vi vi phạm các quy định của pháp luật, tạo môi trường đầu tư lành mạnh.

Theo các chuyên gia kinh tế, để khắc phục tình trạng báo cáo sơ sài, thiếu cập nhật và nâng cao hiệu quả quản lý các dự án vốn ngoài ngân sách, Việt Nam có thể nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng cơ chế giám sát sau đầu tư (post-project review). Mô hình này đã được áp dụng tại nhiều nước châu Âu, theo đó, sau khi dự án hoàn thành, cơ quan độc lập sẽ đánh giá lại toàn diện hiệu quả đầu tư, chất lượng dịch vụ và những bài học thực tiễn. Kết quả đánh giá không chỉ giúp minh bạch hóa thông tin, mà còn là cơ sở quan trọng để điều chỉnh chính sách và nâng cao chất lượng các dự án trong tương lai.

Đặc biệt, với các dự án có yếu tố đầu tư nước ngoài, tính ổn định và nhất quán của chính sách lại càng đóng vai trò then chốt. Những điều chỉnh đột ngột về giá, thuế, ưu đãi… nếu thiếu lộ trình rõ ràng sẽ dễ gây tâm lý lo ngại trong cộng đồng nhà đầu tư quốc tế, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường đầu tư và uy tín quốc gia. Vì vậy, đảm bảo khung pháp lý ổn định, minh bạch và có khả năng dự báo là yêu cầu cấp thiết.