Giao chức năng kiểm tra chuyên ngành cho cơ quan bảo hiểm xã hội

Làm rõ thẩm quyền kiểm tra của cơ quan Bảo hiểm xã hội

Nghị định số 03/2024/NĐ-CP quy định, Thanh tra Bảo hiểm xã hội Việt Nam là cơ quan của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội và luật chuyên ngành khác.

Tuy nhiên, theo Luật Thanh tra (năm 2025) có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, không có cơ quan thanh tra tại các bộ Tài chính, Nội vụ, Y tế. Thẩm quyền kiểm tra chuyên ngành trong các bộ, ngành được quy định tại Nghị định số 217/2025/NĐ-CP.

Để đảm bảo tính tương thích trong hệ thống pháp luật, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội không còn quy định về hoạt động thanh tra, kiểm tra chuyên ngành, mà giữ nguyên nội dung “kiểm tra” về bảo hiểm xã hội như tại Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 (khoản 5, Điều 17).

Hệ thống bảo hiểm xã hội sẽ bảo đảm quyền lợi cho người lao động trên cơ sở đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động Ảnh: Đức Thanh

Góp ý vào dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 (sửa đổi nhằm đảm bảo phù hợp với tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp), Bộ Tài chính kiến nghị làm rõ vị trí pháp lý của cơ quan bảo hiểm xã hội.

Theo đó, kiến nghị, sửa đổi, bổ sung quy định về “cơ quan bảo hiểm xã hội” theo hướng: “cơ quan bảo hiểm xã hội” là cơ quan nhà nước đặc thù thuộc Bộ Tài chính có chức năng tổ chức thực hiện các chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; tổ chức thu, chi chế độ bảo hiểm thất nghiệp; quản lý và sử dụng các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp. Bên cạnh đó, cơ quan bảo hiểm xã hội có chức năng kiểm tra chuyên ngành về lĩnh vực bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp theo quy định của pháp luật; nhiệm vụ khác theo quy định của Luật này và luật khác có liên quan.

Bộ Tài chính cho biết, việc quy định bảo hiểm xã hội là cơ quan nhà nước có ý nghĩa rất lớn. Nếu bỏ nội dung này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến việc tiếp tục quy định về hoạt động kiểm tra chuyên ngành của cơ quan bảo hiểm xã hội tại Nghị định số 217/2025/NĐ-CP, vì khoản 5 Điều 17 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 không thể hiện rõ đó là hoạt động kiểm tra chuyên ngành. Trong khi kiểm tra chuyên ngành của cơ quan bảo hiểm xã hội là đòi hỏi từ thực tiễn tình hình chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp.

Theo Bộ Tài chính, các cơ quan thanh tra, kiểm tra khác không cập nhật được dữ liệu, tình hình chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội của doanh nghiệp và rất hạn chế số lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra về nội dung này cả trong việc xây dựng kế hoạch và thực tế triển khai những năm qua.

Thống kê cho thấy, tính đến tháng 11/2025, tổng số tiền chậm đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp trên cả nước là 15.882 tỷ đồng, chiếm 2,66% số phải thu. Trong đó, số tiền chậm đóng 1 - 3 tháng là 709 tỷ đồng; số tiền chậm đóng từ 3 tháng trở lên là 10.359 tỷ đồng; số tiền chậm đóng khó thu là 4.814 tỷ đồng.

Do đó, theo Bộ Tài chính, nếu không có quy định kiểm tra chuyên ngành đối với cơ quan bảo hiểm xã hội, sẽ khó kiểm soát tình hình chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp; ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của người lao động; không đạt các mục tiêu về độ bao phủ, về tỷ lệ người hết tuổi lao động được hưởng hưu trí…

Bộ Tài chính cũng đề nghị Bộ Nội vụ bổ sung quy định tại Điều 16 dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội nhiệm vụ kiểm tra chuyên ngành về lĩnh vực bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp theo quy định của pháp luật để đảm bảo thống nhất và đồng bộ với các quy định pháp luật nêu trên.

Sẽ kiểm tra từ xa khi doanh nghiệp có dấu hiệu chậm đóng, trốn đóng

Về các giải pháp giải quyết tình trạng doanh nghiệp chậm, trốn đóng bảo hiểm xã hội, Bộ Tài chính cho biết, Quốc hội đã thông qua Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Mới đây, Chính phủ ban hành Nghị định số 274/2025/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 30/11/2025, trong đó đã làm rõ các hành vi chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội và tăng cường chế tài xử lý các hành vi này nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi của người lao động. Qua đó, tạo hành lang pháp lý chặt chẽ hơn để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động.

Bộ Tài chính đang hoàn thiện thông tư hướng dẫn quy trình kiểm tra bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế. Trong đó quy định kiểm tra từ xa khi phát hiện dấu hiệu chậm, trốn đóng bảo hiểm xã hội. Giải pháp này nhằm hạn chế tình trạng chậm, trốn đóng bảo hiểm xã hội kéo dài.

Cùng với đó, Bảo hiểm xã hội Việt Nam tăng cường đôn đốc doanh nghiệp đóng tiền bảo hiểm xã hội cho người lao động theo quy định. Hằng tháng, cơ quan bảo hiểm xã hội sẽ thống kê, rà soát, gửi thông báo đến doanh nghiệp có số tiền chậm đóng. Đồng thời, Bảo hiểm xã hội Việt Nam còn phối hợp với cơ quan Thuế, Nội vụ, Công an và UBND các cấp để kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm các doanh nghiệp trốn đóng, chậm đóng bảo hiểm xã hội theo quy định.

Đối với doanh nghiệp cố tình trốn đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động, Bảo hiểm xã hội Việt Nam sẽ chuyển hồ sơ, kiến nghị khởi tố theo quy định pháp luật, tạo sự răn đe đối với các doanh nghiệp chưa có ý thức chấp hành tốt pháp luật về bảo hiểm xã hội. Các biện pháp này được kỳ vọng sẽ ngăn chặn hiệu quả tình trạng doanh nghiệp chậm, trốn đóng bảo hiểm xã hội kéo dài, bảo đảm an sinh xã hội.