Hai phương án thu phí các tuyến đường bộ cao tốc do Nhà nước đầu tư

Đường cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ. Ảnh: Hùng Việt

Chỉ thu phí khi chất lượng dịch vụ tương ứng mức thu

Theo ông Bùi Quang Thái - Cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam, để Luật Đường bộ nhanh chóng đi vào cuộc sống, đơn vị đang xây dựng các nghị định, thông tư hướng dẫn, tránh khoảng trống pháp lý khi Luật có hiệu lực.

Dẫn chứng năm 2017 đã có Nghị quyết 52 của Quốc hội khóa XIV cho chủ trương thu phí đường cao tốc do Nhà nước đầu tư, nên quan điểm nhất quán của Bộ Giao thông vận tải (GTVT) là những tuyến cao tốc nào có chất lượng dịch vụ tương ứng với mức thu mới triển khai thu phí. Đường cao tốc Nhà nước thu phí không phải vì lợi nhuận mà hoàn trả một phần kinh phí cho công tác bảo trì, duy tu tuyến đường, hoặc đầu tư đường cao tốc mới.

Hiện, các tuyến cao tốc đã đầu tư hệ thống giao thông thông minh (ITS), thu phí tự động không dừng (ETC) nên khi triển khai sẽ tiến hành thu phí ETC luôn, không phải xây dựng thêm trạm.

Cũng theo ông Bùi Quang Thái, có 2 hình thức thu phí đường cao tốc do Nhà nước đầu tư gồm: Phương án 1, cơ quan quản lý tài sản là Cục Đường bộ Việt Nam tự tổ chức thu. Khi đó, Cục Đường bộ Việt Nam sẽ tiến hành đấu thầu nhà thầu cung cấp dịch vụ thu phí trên nền tảng hệ thống hạ tầng thu phí.

Phương án này được người đứng đầu Cục Đường bộ Việt Nam chỉ ra có nhược điểm là hình thức thu phí “nhặt dần", sau khi trừ đi chi phí tổ chức thu thì nộp ngân sách nhà nước. Tiền này chưa chắc đã quay lại phục vụ cho con đường đó.

Phương án 2 là nên đấu thầu hợp đồng kinh doanh - quản lý (hợp đồng O&M), nghĩa là Nhà nước bán bản quyền thu phí từ 5 - 10 năm và sẽ thu luôn được một khoản tiền mà nhà đầu tư chi trả trực tiếp. Nhà đầu tư thu phí và tiến hành bảo dưỡng, bảo trì luôn tuyến đường này sẽ góp phần đảm bảo hạ tầng mặt đường, các dịch vụ đi kèm. Tuy nhiên, phương án này chưa chắc đã đủ hấp dẫn để mời gọi nhà đầu tư vào tham gia đấu thầu, vì có những đường ở vùng miền khó khăn.

Cục Đường bộ Việt Nam đã chuẩn bị các phương án, nếu tư nhân không làm thì Nhà nước phải làm trên tinh thần cung cấp dịch vụ công đảm bảo tính liên tục cho người sử dụng. Về mức phí, Cục Đường bộ Việt Nam đã nghiên cứu các kịch bản, tính toán, làm sao đảm bảo cân bằng giữa dịch vụ cung cấp đến người sử dụng và mức thu. Các bước đi sẽ được tiến hành thận trọng, tránh tác động quá lớn đến chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và chi phí logistics.

Huy động vốn tư nhân cho bảo trì đường bộ

Theo ông Bùi Quang Thái, đối với nguồn vốn bảo trì đường bộ, trong khi nguồn vốn ngân sách nhà nước chưa thể bố trí đủ cho công tác bảo trì, Cục Đường bộ Việt Nam phải tính toán, cân đo đong đếm sửa chữa dứt điểm từng vị trí hoặc đoạn đường nhằm đảm bảo “tuổi thọ” lâu dài. Điều đó cũng góp phần đảm bảo nguồn vốn và nâng cao chất lượng bảo trì đường bộ, góp phần gìn giữ kết cấu hạ tầng giao thông, giảm tai nạn giao thông.

Ông Bùi Quang Thái cho biết thêm, hiện tại, nguồn thu của quỹ bảo trì đường bộ Nhà nước chủ yếu thu trên đầu phương tiện. Muốn đủ nguồn vốn cho quỹ bảo trì thì mức thu trên đầu xe phải tăng 2 - 3 lần, nhưng sẽ tác động đến ngành khác, đặc biệt là làm tăng chi phí logistics. Đặc biệt, khi nguồn lực Nhà nước hạn hẹp, Cục Đường bộ Việt Nam cũng tính toán đến việc huy động vốn từ tư nhân.

Hiện trên tuyến quốc lộ có 63 dự án BOT nên nhà đầu tư phải bỏ chi phí để bảo trì tuyến đường thu phí. Với cao tốc hiện hữu, Cục tính toán sử dụng phương án thuê nhà đầu tư khai thác hoặc hợp đồng O&M thì Nhà nước sẽ không tốn nguồn lực cho công tác bảo trì.

Theo thống kê của Bộ GTVT, trong tổng số 610.000 km đường bộ nước ta, Bộ GTVT chỉ quản lý, bảo trì 25.100 km quốc lộ và trên 1.600 km đường cao tốc do Bộ GTVT đầu tư hoặc ký kết đang thực hiện hợp đồng BOT, chiếm 4,4% chiều dài đường bộ cả nước.

Trong số này, Bộ GTVT đã chỉ đạo Cục Đường bộ Việt Nam uỷ quyền cho các sở GTVT quản lý 13.120 km quốc lộ, chiếm 52,3% chiều dài các quốc lộ, đây là các tuyến quốc lộ thứ yếu, quốc lộ lưu lượng vận tải ít, yêu cầu kết nối không cao như các quốc lộ 1, đường Hồ Chí Minh và các quốc lộ chính yếu trong quy hoạch.

Hiện, Bộ GTVT cũng chỉ giao Cục Đường bộ Việt Nam trực tiếp quản lý 2,2% chiều dài đường bộ cả nước, tương đương với 13.480 km đường bộ, trong đó đối với 2.000 km quốc lộ đầu tư theo hình thức BOT, Cục Đường bộ Việt Nam chỉ giám sát, kiểm tra các nhà đầu tư BOT thực hiện theo hợp đồng và theo quy định của pháp luật; hướng dẫn, giám sát kiểm tra VEC quản lý, khai thác bảo trì 500 km đường cao tốc VEC đầu tư và khai thác.

Nếu trừ đi số km của VEC quản lý và khai thác bảo trì, Cục Đường bộ và 4 Khu Quản lý đường bộ chỉ quản lý, bảo trì 10.980 km quốc lộ và cao tốc, bằng 1,8% so với tổng chiều dài các loại đường bộ của cả nước (610.000 km).

Mặt khác, các tỉnh, thành phố quản lý 583.400 km các loại đường tỉnh, đường đô thị, đường huyện, đường xã và đường khác trên địa bàn, chiếm 95,6% chiều dài toàn bộ các đường bộ của Việt Nam.