Khung pháp lý cho thị trường chứng khoán ngày càng hoàn thiện và hội nhập

Khung pháp lý ngày càng hoàn thiện giúp thị trường chứng khoán phát triển an toàn, minh bạch, đúng định hướng. Ảnh minh họa

Xây dựng thể chế chính sách là nhiệm vụ xuyên suốt

Khác với nhiều nước trên thế giới, nơi thị trường chứng khoán được hình thành trước, rồi khung pháp lý mới dần hoàn thiện theo sau; tại Việt Nam, cơ quan quản lý nhà nước được thành lập trước khi thị trường chính thức đi vào hoạt động, với nhiệm vụ then chốt là xây dựng cơ chế chính sách cho thị trường.

Thực hiện sự chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, ngay từ những ngày đầu, cơ quan quản lý đã xác định rõ, việc xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thi hành pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán là một trong những trọng tâm, gắn liền với sự phát triển, ổn định và bền vững của thị trường.

Theo đó, hệ thống văn bản pháp lý trên thị trường chứng khoán được xây dựng theo hướng đồng bộ, hiện đại và tiệm cận thông lệ quốc tế, qua đó tạo nền tảng pháp lý vững chắc, góp phần bảo đảm thị trường phát triển ổn định, minh bạch và bền vững.

Ngay từ những ngày đầu thành lập, trong bối cảnh đất nước chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các quy định ban đầu chủ yếu ở cấp nghị định, thông tư, hướng dẫn - phản ánh giai đoạn sơ khai nhưng rất quyết liệt trong tư duy cải cách và thiết chế quản lý.

Chỉ sau 6 năm vận hành thị trường, ngày 29/6/2006, Quốc hội đã thông qua Luật Chứng khoán đầu tiên - một bước tiến mang tính đột phá, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc hoàn thiện thể chế thị trường vốn. Đặc biệt, chỉ sau 5 năm, vào năm 2010, Luật Chứng khoán sửa đổi, bổ sung tiếp tục được ban hành, nâng cao tính minh bạch, chuẩn hóa hoạt động thị trường, qua đó tạo lập khung pháp lý đồng bộ, tiệm cận thông lệ quốc tế. Nhiều nghị định và thông tư dưới luật cũng được ban hành kịp thời, góp phần điều tiết hiệu quả và phù hợp với thực tiễn phát triển.

Đến năm 2019, Luật Chứng khoán hoàn toàn mới được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ ngày 1/1/2021, với nhiều nội dung đổi mới mang tính hệ thống như hợp nhất sở giao dịch, chuẩn hóa điều kiện niêm yết, công bố thông tin, giám sát giao dịch, phân loại nhà đầu tư… Luật này đóng vai trò là trụ cột pháp lý cho giai đoạn phát triển mới, khi thị trường chứng khoán bước vào thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng.

Tiếp tục đà hoàn thiện thể chế, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán (thuộc Luật số 56/2024/QH15) đã được Quốc hội thông qua ngày 29/11/2024. Luật mới không chỉ tiệm cận các chuẩn mực quốc tế, mà còn phù hợp với thực tiễn Việt Nam, tiếp tục tạo nền tảng pháp lý chặt chẽ, minh bạch và kiến tạo, mở đường cho thị trường phát triển ổn định, bền vững trong tương lai.

Nhiều đánh giá cho thấy, hệ thống pháp luật về chứng khoán Việt Nam đã được xây dựng theo hướng đồng bộ, hiện đại và hội nhập, đáp ứng yêu cầu phát triển thị trường vốn minh bạch, hiệu quả, bền vững. Đây là nền tảng quan trọng giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước, bảo đảm an toàn thị trường; đồng thời góp phần thúc đẩy thị trường chứng khoán ngày càng trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho nền kinh tế.

Cấu trúc thị trường cơ bản toàn diện

Bên cạnh pháp lý của thị trường ngày càng đồng bộ, cấu trúc thị trường chứng khoán Việt Nam trong thời gian qua đã từng bước được hoàn thiện.

Trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2006, hệ thống các tổ chức vận hành thị trường được hình thành bao gồm: Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (tiền thân của HOSE, năm 2000), Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (tiền thân của HNX, năm 2005) và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (tiền thân của VSDC, năm 2005). Các tổ chức này đã tổ chức vận hành hệ thống giao dịch, thanh toán chứng khoán an toàn, thông suốt và từng bước nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, công nghệ theo chuẩn mực quốc tế.

Nhìn lại chặng đường 25 năm, từ một thị trường còn sơ khai năm 2000 với duy nhất thị trường cổ phiếu vận hành, đến nay, cấu trúc của thị trường chứng khoán đã được phát triển đầy đủ và khá toàn diện. Bên cạnh thị trường cổ phiếu, đã hình thành thêm thị trường cổ phiếu chưa niêm niêm yết (UPCoM), thị trường trái phiếu chính phủ chuyên biệt, thị trường trái phiếu doanh nghiệp, thị trường chứng khoán phái sinh.

Các thị trường được ra đời đi kèm với việc ra đời các sản phẩm, dịch vụ mới, từ đó giúp quy mô thị trường liên tục mở rộng, thanh khoản tăng mạnh, nhờ nhu cầu của nhà đầu tư ngày càng được đáp ứng đầy đủ hơn.

Hiện nay, các tổ chức vận hành thị trường đã được chuyển đổi mô hình hoạt động theo hướng doanh nghiệp độc lập nhằm tăng tính tự chủ, nâng cao năng lực quản trị và hiệu quả hoạt động. Năm 2022, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam được chuyển đổi thành Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), hoạt động theo mô hình công ty TNHH MTV do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ, có tư cách pháp nhân độc lập và quyền tự chủ trong hoạt động nghiệp vụ. VSDC hiện đảm nhiệm đầy đủ chức năng lưu ký, bù trừ, thanh toán chứng khoán và đóng vai trò là Đối tác trung tâm (CCP) cho cả thị trường cổ phiếu và thị trường phái sinh, qua đó giúp nâng cao hiệu quả phòng ngừa và quản trị rủi ro trên thị trường.

Về phía các Sở Giao dịch Chứng khoán, sau quá trình sáp nhập, Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam (VNX) đã chính thức đi vào hoạt động, thực hiện quản lý thống nhất hai Sở thành viên là HOSE và HNX. Sự kiện này giúp tăng cường liên kết thị trường, nâng cao hiệu quả vận hành và phát triển sản phẩm tài chính một cách đồng bộ, phù hợp với chuẩn mực quốc tế. Việc vận hành thị trường phái sinh, đặc biệt là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 5 năm, kỳ hạn 10 năm và đã từng bước được mở rộng và nâng cao chất lượng.

Về cơ sở hàng hóa, Ủy ban Chứng khóan Nhà nước tập trung nâng cao chất lượng hàng hóa thông qua việc nâng chuẩn niêm yết, siết điều kiện phát hành, thúc đẩy gắn cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước với việc niêm yết và đăng ký giao dịch trên thị trường. Đồng thời, khuyến khích sự phát triển các sản phẩm tài chính mới và nâng cao chất lượng quản trị công ty, minh bạch thông tin, từ đó góp phần ổn định thị trường và tăng niềm tin nhà đầu tư.