Mở trục phát triển mới cho Tây Nghệ An

Nhu cầu đầu tư và quy mô tuyến

Theo Hội đồng Thẩm định Nhà nước (HĐTĐNN), mục tiêu của cao tốc Vinh - Thanh Thủy là hình thành trục giao thông ngang phía Tây Nghệ An, kết nối với cao tốc Bắc - Nam phía Đông, mở rộng không gian phát triển và tạo động lực tăng trưởng mới cho tỉnh Nghệ An. Khi toàn tuyến cao tốc Hà Nội - Viêng Chăn hoàn thành, hành trình giữa hai thủ đô và các địa phương sẽ rút ngắn đáng kể, đồng thời hình thành mạng lưới giao thông tốc độ cao, tạo sức lan tỏa cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng.

Điểm đầu của dự án là điểm giao với cao tốc Bắc - Nam phía Đông đoạn Diễn Châu - Bãi Vọt, khu vực xã Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An; điểm cuối tại cửa khẩu Thanh Thủy thuộc khu vực cặp cửa khẩu Thanh Thủy/Nậm On biên giới Việt Nam và Lào. Dự án đi qua địa phận 9 xã thuộc tỉnh Nghệ An gồm: Hưng Nguyên, Kim Liên, Đại Huệ, Vạn An, Nam Đàn, Xuân Lâm, Hoa Quân, Kim Bảng, Sơn Lâm. Hướng tuyến đã được nghiên cứu kỹ lưỡng dựa trên điều kiện địa hình, định hướng quy hoạch và sự thống nhất giữa hai nước. Đây là lựa chọn được đánh giá tối ưu, vừa đáp ứng yêu cầu kỹ thuật vừa đảm bảo kết nối với các dự án hạ tầng khác trong khu vực.

Phối cảnh dự án cao tốc Vinh - Thanh Thủy. Ảnh tư liệu

Đến năm 2030, HĐTĐNN xác định tuyến cao tốc cần khai thác 4 làn xe; đến năm 2050, hoàn chỉnh 6 làn theo quy hoạch mạng lưới đường bộ. Do vậy, Hội đồng đề nghị tỉnh Nghệ An cập nhật dự báo lưu lượng giao thông trong Báo cáo nghiên cứu khả thi, đặc biệt lưu ý tiến độ triển khai đoạn Thanh Thủy - Viêng Chăn (Lào) để đảm bảo tính đồng bộ trong liên kết quốc tế và hiệu quả đầu tư.

Về phương án triển khai, HĐTĐNN đánh giá cao đề xuất của Nghệ An đó là, giai đoạn đầu sẽ thực hiện đầu tư đoạn từ cao tốc Bắc - Nam phía Đông đến cửa khẩu Thanh Thủy, dài khoảng 60 km; đoạn Cửa Lò - Vinh sẽ triển khai khi nhu cầu gia tăng. Hội đồng nhận định đây là phương án khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế và khả năng phân bổ nguồn lực, đồng thời hạn chế rủi ro tài chính và kỹ thuật.

Giải phóng mặt bằng đặt ra các yêu cầu trọng tâm

Vấn đề giải phóng mặt bằng được HĐTĐNN xác định là “mấu chốt” của dự án, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và hiệu quả đầu tư. Dự án dự kiến thu hồi khoảng 648 ha đất, gồm 223 ha đất lúa, 182 ha rừng phòng hộ và 185 ha rừng sản xuất; ảnh hưởng tới 2.833 hộ dân, trong đó 221 hộ phải tái định cư.

Do đó, HĐTĐNN nhấn mạnh công tác giải phóng mặt bằng phải thực hiện theo quy mô 6 làn xe ngay từ đầu, vừa tránh phát sinh thu hồi đất lần hai vừa đảm bảo tính ổn định cho dự án. Bên cạnh đó, Hội đồng cũng yêu cầu tỉnh Nghệ An rà soát kỹ các quy hoạch đất đai, lâm nghiệp, bảo đảm số liệu chính xác, đồng thời cân nhắc chi phí trồng rừng thay thế cho diện tích rừng bị chuyển mục đích sử dụng (354,356 ha) với tổng vốn khoảng 115 tỷ đồng.

Ngoài ra, HĐTĐNN lưu ý việc bố trí các mỏ vật liệu xây dựng. Nhiều vị trí có khoảng cách vận chuyển xa, nên Hội đồng đề nghị khảo sát chi tiết, lựa chọn mỏ đất, đá hợp lý, vừa tiết kiệm chi phí, vừa giảm tác động môi trường.

Về hình thức đầu tư, tỉnh Nghệ An đã đưa ra 3 hình thức đầu tư dự án, gồm: đầu tư công; đầu tư theo phương thức PPP; và giao doanh nghiệp nhà nước thực hiện. Tuy nhiên, để bảo đảm sự thành công của dự án, đẩy nhanh tiến độ thực hiện và sớm đưa dự án vào khai thác, sử dụng, phát huy hiệu quả đầu tư, UBND tỉnh Nghệ An đề xuất thực hiện dự án theo hình thức đầu tư công, sau khi hoàn thành sẽ thu phí để hoàn trả vốn ngân sách nhà nước.

HĐTĐNN đánh giá đầu tư công là phương án phù hợp, vừa kiểm soát tiến độ, vừa chủ động triển khai dự án, đồng thời khẳng định phương án này giúp minh bạch và kiểm soát hiệu quả đầu tư công.

Về tổng mức đầu tư sơ bộ của dự án là 23.940,34 tỷ đồng gồm: 100 tỷ đồng từ tăng thu ngân sách trung ương năm 2024; 22.429 tỷ đồng vốn ngân sách trung ương giai đoạn 2026 - 2030 và 1.411 tỷ đồng vốn địa phương cho giải phóng mặt bằng. Với quy mô vốn này, Bộ Xây dựng nhận xét là phù hợp, song HĐTĐNN yêu cầu tỉnh Nghệ An tiếp tục hoàn thiện suất đầu tư do mức sơ bộ cao hơn một số dự án đã triển khai. Nguyên nhân được xác định là do địa hình thực hiện dự án phức tạp, nhiều cầu cạn, hầm dài 500 m và nền đường thiết kế hoàn chỉnh 6 làn từ đầu.

Ngoài ra, HĐTĐNN cũng lưu ý khả năng cân đối vốn hiện chỉ đạt 20.105 tỷ đồng, thiếu 2.424 tỷ đồng so với nhu cầu. HĐTĐNN đã chỉ rõ, dự án chỉ đủ điều kiện phê duyệt chủ trương nếu được bổ sung vốn hoặc áp dụng cơ chế đặc thù, không phải thẩm định nguồn vốn theo Luật Đầu tư công. Với đề xuất này, tỉnh Nghệ An, cũng kiến nghị bổ sung cơ chế cho phép điều chỉnh chủ trương đầu tư và thu phí hoàn vốn ngân sách nhà nước đối với dự án đầu tư công. HĐTĐNN đã đánh giá cao kiến nghị của tỉnh Nghệ An, nhưng yêu cầu tỉnh phải giải trình chi tiết khi trình Quốc hội.

Mở ra không gian phát triển mới cho Nghệ An

UBND tỉnh Nghệ An dự kiến chia dự án thành 10 dự án thành phần, trong đó một dự án xây dựng tuyến chính và 9 dự án bồi thường hỗ trợ tái định cư tương ứng với từng địa phương. Cách tổ chức này nhằm đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, cho phép các gói thầu xây lắp sớm được triển khai khi hoàn thành thủ tục theo quy định.

Trong dài hạn, cao tốc Vinh - Thanh Thủy được kỳ vọng sẽ tạo động lực phát triển mới cho Tây Nghệ An, nơi còn nhiều dư địa về đất đai, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, năng lượng tái tạo và dịch vụ logistics. Cùng với Khu kinh tế cửa khẩu Thanh Thủy, tuyến cao tốc sẽ giúp thu hút dòng vốn đầu tư từ doanh nghiệp trong nước và quốc tế, đẩy mạnh thương mại biên giới và tăng kết nối giữa Việt Nam - Lào trong chuỗi cung ứng khu vực.

Sau khi Nghệ An tiếp thu ý kiến và hoàn thiện hồ sơ, HĐTĐNN đánh giá Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi đã đáp ứng yêu cầu pháp lý và kỹ thuật. Kết quả bỏ phiếu bằng văn bản cho thấy 11/11 thành viên Hội đồng đồng ý thông qua báo cáo thẩm định, trong đó 2 thành viên kèm lưu ý bổ sung.

HĐTĐNN kiến nghị Chính phủ xem xét, thông qua Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi và trình Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư tại Kỳ họp thứ 10. Đây là bước quan trọng để dự án có thể khởi công trong giai đoạn 2025 - 2030, mở ra không gian phát triển mới cho khu vực Tây Nghệ An và tăng cường kết nối kinh tế - thương mại giữa Việt Nam và Lào.