Tạo khung pháp lý hoàn chỉnh cho chương trình mục tiêu quốc gia

Còn bất cập trong triển khai, thực hiện

Giai đoạn 2021 - 2025, các CTMTQG đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, đặc biệt trong phát triển hạ tầng nông thôn, hỗ trợ sản xuất nông nghiệp và xóa đói giảm nghèo, giúp thu hẹp khoảng cách giữa thành thị và nông thôn. Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn còn nhiều bất cập.

Bất cập đầu tiên phải kể đến là việc phân bổ nguồn vốn đầu tư công chưa thực sự trọng tâm, còn dàn trải và trùng lặp nội dung, dẫn tới lãng phí nguồn lực. Chẳng hạn, tại Nghệ An, trong giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh này được phân bổ hơn 4.500 tỷ đồng vốn đầu tư công trung hạn cho các chương trình nông thôn mới, phát triển sản xuất và hạ tầng cơ sở. Tuy nhiên, báo cáo tổng kết của Bộ Tài chính cho thấy, vẫn còn dự án trùng lặp, giải ngân chậm và thiếu giám sát cộng đồng, khiến hiệu quả sử dụng vốn chưa cao.

Hỗ trợ vốn và tập huấn kỹ thuật sản xuất nông nghiệp từ chương trình mục tiêu quốc gia giúp nhiều hộ nông dân thoát nghèo. Ảnh: Đức Thanh

Hay tại một số tỉnh miền núi phía Bắc, cùng một giai đoạn có tới 3 dự án về xây dựng nông thôn mới cùng triển khai, nhưng do các bộ khác nhau quản lý, dẫn đến các hạng mục bị đầu tư dàn trải, lãng phí vốn, trong khi nhu cầu thực tế của người dân không được đáp ứng trọn vẹn.

Ở khu vực đồng bằng, các dự án hỗ trợ phát triển sản xuất nông nghiệp cũng gặp tình trạng trùng lặp kỹ thuật canh tác và hỗ trợ vật tư, khiến người dân khó tiếp nhận và áp dụng đồng thời, vì thế, hiệu quả không cao.

Một bất cập khác là vai trò giám sát của cộng đồng chưa được phát huy tối đa, trong khi quy trình lập, giao và điều chỉnh kế hoạch còn phức tạp, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia. Các dự án đầu tư xây dựng quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản thường chưa thực hiện đúng nguyên tắc phân cấp, phân quyền, dẫn đến xử lý chậm trễ, thiếu minh bạch. Hơn nữa, quá trình huy động nguồn lực xã hội và sự kết hợp giữa ngân sách nhà nước với các nguồn vốn hợp pháp khác vẫn chưa thực sự hiệu quả.

Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong theo dõi, đánh giá và báo cáo kết quả cũng chưa đồng bộ. Nhiều dự án được triển khai, nhưng thông tin về tiến độ, mức sử dụng vốn và hiệu quả thực tế không được cập nhật thường xuyên, khiến bức tranh tổng thể về chương trình mục tiêu quốc gia thiếu minh bạch.

Những tồn tại này đặt ra yêu cầu cấp bách cần một nghị định mới, cụ thể hóa Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách nhà nước, đồng thời kế thừa, hoàn thiện các quy định phù hợp từ Nghị định số 27/2022/NĐ-CP, Nghị định số 38/2023/NĐ-CP và Nghị định số 125/2025/NĐ-CP.

Phân cấp, trao quyền để nâng cao hiệu quả

Để chấm dứt những tồn tại nói trên, phát huy hiệu quả cao nhất của nguồn vốn đối với các CTMTQG, dự thảo Nghị định quy định rõ cơ chế quản lý, tổ chức thực hiện CTMTQG, từ lập, giao, điều chỉnh kế hoạch 5 năm và hằng năm; quản lý, sử dụng nguồn vốn; cơ chế thực hiện dự án đầu tư xây dựng quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản có sự tham gia của người dân; đến cơ chế hỗ trợ phát triển sản xuất. Ngoài ra, dự thảo cũng chú trọng phân cấp quản lý, nâng cao năng lực địa phương, truyền thông và công khai thông tin; theo dõi, kiểm tra, đánh giá, giám sát và báo cáo kết quả thực hiện.

Một điểm nhấn quan trọng tại dự thảo Nghị định là phân cấp rõ nhiệm vụ, thẩm quyền giữa trung ương và địa phương. Theo đó, trung ương chịu trách nhiệm ban hành cơ chế, chính sách, quản lý, kiểm tra, giám sát và hướng dẫn thực hiện, trong khi địa phương quyết định lựa chọn nội dung, phân bổ nguồn lực và triển khai. Đồng thời, dự thảo nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân dân, khuyến khích cộng đồng tham gia lập kế hoạch, quản lý và giám sát chương trình; đồng bộ các biện pháp quản lý, lồng ghép nguồn vốn và khai thác nguồn lực xã hội nhằm phòng ngừa thất thoát, lãng phí.

Ngoài ra, dự thảo còn quy định chi tiết về lập, phê duyệt và giao kế hoạch thực hiện CTMTQG giai đoạn 5 năm, dự toán và kế hoạch vốn hằng năm. Quy trình tổng hợp phương án mục tiêu, nhiệm vụ và phân bổ vốn đầu tư công trung hạn được điều chỉnh để cụ thể hóa phân cấp và thẩm quyền của các cấp. Thẩm quyền của HĐND cấp tỉnh trong phân bổ chi tiết kế hoạch đầu tư công đến cấp xã được làm rõ, cùng với trách nhiệm báo cáo kết quả phân bổ trên Hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu quốc gia về đầu tư công.

Minh bạch và tăng cường giám sát từ cộng đồng

Để nguồn vốn phục vụ tốt nhất cho cộng đồng, người dân, nhất là ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, dự thảo Nghị định đưa ra quy định chặt chẽ về việc sử dụng vốn cho các đối tượng chính sách, vốn tín dụng chính sách xã hội và các nguồn vốn hợp pháp khác, đồng thời bổ sung quản lý các khoản đóng góp tự nguyện của tổ chức, cá nhân, đảm bảo công khai, minh bạch, không trùng lặp và không thất thoát.

Dự thảo cũng hoàn thiện cơ chế dự án đầu tư xây dựng quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản có sự tham gia của người dân, với tiêu chí lựa chọn dự án, tổng mức đầu tư tối đa, quy trình lập, thẩm định, lựa chọn nhà thầu, quản lý thi công, thanh toán, quyết toán, vận hành và bảo trì công trình được cụ thể hóa phù hợp với cơ chế chính quyền địa phương 2 cấp.

Dự thảo cũng phân định rõ trách nhiệm của các bộ, cơ quan trung ương và địa phương, từ lập kế hoạch, phân bổ nguồn lực, thực hiện dự án đến giám sát, đánh giá và báo cáo kết quả. Trung ương chịu trách nhiệm ban hành chính sách, hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá; địa phương quyết định phân bổ chi tiết, triển khai và tổ chức giám sát cộng đồng.

Ngoài ra, dự thảo hoàn thiện các điều khoản thi hành, bao gồm xử lý các hoạt động đang triển khai theo nghị định cũ, quy định chi phí thẩm tra, phê duyệt quyết toán công trình đặc thù dưới 5 tỷ đồng và hiệu lực thi hành Nghị định. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng, giúp CTMTQG triển khai thống nhất, minh bạch và hiệu quả.

Theo Bộ Tài chính, dự thảo Nghị định không chỉ nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, mà còn tăng trách nhiệm phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương, đảm bảo vai trò giám sát của cộng đồng, đồng thời đơn giản hóa quy trình và tăng cường phân cấp, phân quyền trong triển khai thực hiện các CTMTQG.