Cải cách thể chế pháp luật hải quan, mở cửa cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo

Hỗ trợ tích cực cộng đồng doanh nghiệp

Thực hiện các nghị quyết của Bộ Chính trị, Quốc hội và Chính phủ, Bộ Tài chính (Cục Hải quan) đã rà soát toàn diện hệ thống pháp luật hải quan, đề xuất sửa đổi Luật Hải quan theo hướng bổ sung các chính sách đột phá, tháo gỡ kịp thời rào cản pháp lý, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đạt mục tiêu 8% trong năm 2025.

Sau khi được ban hành, các quy định sửa đổi đã bước đầu phát huy hiệu quả, hỗ trợ doanh nghiệp khắc phục những bất cập trong thực hiện thủ tục hải quan, đặc biệt với nhóm doanh nghiệp công nghệ cao và công nghiệp bán dẫn. Một điểm nổi bật là việc điều chỉnh điều kiện áp dụng chế độ ưu tiên, khắc phục tình trạng trước đây phải dựa chủ yếu vào quy mô kim ngạch lớn và yêu cầu tuân thủ pháp luật liên tục 2 năm, chưa phù hợp với đặc thù doanh nghiệp công nghệ cao, nhất là doanh nghiệp mới thành lập.

Cơ quan hải quan thường xuyên tổ chức rà soát toàn diện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Hải quan theo hướng bổ sung các chính sách mang tính đột phá. Ảnh: Văn Tá

Luật sửa đổi cũng tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại chỗ - chính sách được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao. Hiện cả nước có khoảng 1.400 doanh nghiệp chế xuất, trong đó có hơn 100 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực điện tử, công nghệ cao, chế tạo máy thuộc các tập đoàn lớn như Intel, Samsung, LG, Panasonic, Sony... Theo đánh giá của các hiệp hội doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao và công nghiệp bán dẫn, thủ tục xuất khẩu, nhập khẩu tại chỗ là chính sách hấp dẫn, góp phần thu hút mạnh mẽ dòng vốn đầu tư nước ngoài nhờ cơ chế quản lý khép kín, xuyên suốt bằng thủ tục hải quan, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành và phát triển chuỗi cung ứng phục vụ công nghiệp phụ trợ.

Theo thống kê, trong giai đoạn 2018 - 2022, trung bình mỗi năm có khoảng 1,88 triệu tờ khai xuất khẩu, nhập khẩu tại chỗ được đăng ký và hoàn thành thủ tục hải quan. Báo cáo đánh giá chỉ số chi phí tuân thủ năm 2022 (APCI 2022) cho thấy, chi phí tuân thủ trung bình đối với một thủ tục hành chính trong hoạt động thương mại xuyên biên giới là 3,84 triệu đồng; trong đó chi phí xuất khẩu là 2,01 triệu đồng, nhập khẩu là 6,18 triệu đồng. Thời gian trung bình để thực hiện một thủ tục thương mại xuyên biên giới là 14,9 giờ, riêng thời gian làm thủ tục kinh doanh cảng để lấy hàng mất 7,1 giờ, chiếm gần một nửa tổng thời gian.

Việc áp dụng thủ tục xuất khẩu, nhập khẩu tại chỗ cho phép bên mua và bên bán giao nhận hàng hóa trực tiếp theo chỉ định của thương nhân nước ngoài, qua đó giúp doanh nghiệp cắt giảm đáng kể chi phí trung gian, rút ngắn thời gian làm thủ tục, không phát sinh chi phí kho bãi, vận chuyển, bảo hiểm và các chi phí quản lý khác.

Bên cạnh mục tiêu tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp, các nội dung sửa đổi của Luật Hải quan cũng bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội, thông qua việc duy trì các biện pháp quản lý hải quan phù hợp nhằm hạn chế rủi ro vi phạm pháp luật, gian lận thương mại, bảo đảm quốc phòng, an ninh và thực hiện đầy đủ cam kết trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Chia sẻ thêm về nội dung này, ông Âu Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Hải quan cho biết, những sửa đổi của luật tạo điều kiện thuận lợi để hình thành và phát triển các chuỗi cung ứng liên hoàn ngay tại Việt Nam, từ khâu sản xuất linh kiện, lắp ráp đến xuất khẩu sản phẩm hoàn chỉnh.

Cụ thể, sau khi được công nhận hưởng chế độ ưu tiên, doanh nghiệp vẫn phải tuân thủ và duy trì đầy đủ các điều kiện theo quy định. Trong đó, yêu cầu về hệ thống kiểm soát nội bộ có vai trò then chốt, nhằm bảo đảm doanh nghiệp quản lý chặt chẽ toàn bộ quá trình nhập khẩu nguyên liệu, sản xuất và xuất khẩu sản phẩm. Doanh nghiệp cũng phải duy trì việc thực hiện thủ tục hải quan điện tử, thủ tục thuế điện tử, chấp hành đầy đủ các quy định của pháp luật về kế toán, kiểm toán và các nghĩa vụ liên quan.

Tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước

Cục Hải quan đang tiến hành nghiên cứu, rà soát toàn diện các quy định của Luật Hải quan hiện hành gắn với yêu cầu xây dựng hải quan số, làm cơ sở đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Hải quan trong giai đoạn tới. Trên cơ sở đó, Cục Hải quan sẽ báo cáo Bộ Tài chính xem xét, trình Chính phủ đề xuất bổ sung Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hải quan vào Chương trình lập pháp năm 2026, dự kiến trình Quốc hội khóa XVI xem xét, thông qua tại kỳ họp vào tháng 10/2026.

Việc nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Hải quan nhằm tạo cơ sở pháp lý vững chắc để đẩy mạnh hiện đại hóa và chuyển đổi số toàn diện công tác quản lý nhà nước về hải quan, phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây được xem là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hoạt động xuất nhập khẩu ngày càng gắn chặt với nền kinh tế số và các mô hình kinh doanh mới.

Bên cạnh đó, việc sửa đổi Luật Hải quan cũng nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, nội luật hóa các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, tiếp cận các thông lệ quốc tế tiên tiến, qua đó cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Yêu cầu này đã được đặt ra trong Nghị quyết số 59-NQ/TW của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới.

Một mục tiêu quan trọng khác là bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, phù hợp với các luật có liên quan; đồng thời tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước gắn với đẩy mạnh phân cấp, phân quyền theo tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Việc sửa đổi Luật Hải quan cũng nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý trong bối cảnh xuất hiện ngày càng nhiều mô hình kinh tế mới, phương thức kinh doanh dựa trên công nghệ và nền tảng số, đặc biệt trong các lĩnh vực như công nghệ tài chính, trí tuệ nhân tạo và thương mại điện tử. Song song với việc cắt giảm thủ tục hành chính, Luật cần tạo hành lang pháp lý để tăng cường quản lý hiệu quả, thúc đẩy phân cấp, phân quyền, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế tư nhân theo Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Ngoài ra, việc nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Hải quan còn nhằm bảo đảm sự phù hợp với mô hình sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy mới của ngành Hải quan. Nội dung này cũng gắn với yêu cầu về tiến độ theo Nghị quyết số 190/2025/QH15 ngày 19/2/2025 của Quốc hội, trong đó quy định các cơ quan có thẩm quyền phải ban hành hoặc trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật theo trình tự, thủ tục rút gọn để xử lý các văn bản chịu tác động của việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, bảo đảm hoàn thành trước ngày 1/3/2027.