Chương trình mục tiêu quốc gia: Bài toán giải ngân vẫn là điểm nghẽn lớn nhất

Tính đến hết tháng 5/2025, tổng số vốn các Chương trình mục tiêu quốc gia giải ngân ước khoảng 13.518 tỷ đồng, đạt 30% kế hoạch. Ảnh tư liệu

6 nhóm cơ bản hoàn thành và vượt chỉ tiêu

Theo Bộ Tài chính, đến tháng 5/2025, các chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực. Đối với CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong 9 nhóm mục tiêu cụ thể được Quốc hội giao tại Nghị quyết số 120/2020/QH14, có 6 nhóm cơ bản hoàn thành và vượt chỉ tiêu.

Đơn cử như tỷ lệ giảm nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số dự kiến đạt 3,4%, vượt 0,4% so với kế hoạch. Thu nhập bình quân đầu người dân tộc thiểu số dự kiến tăng 3,3 lần, cao hơn đáng kể so với chỉ tiêu 2 lần đặt ra. Mục tiêu về giáo dục đạt 5 chỉ tiêu, hoàn thành 100% kế hoạch; lao động dân tộc thiểu số trong độ tuổi được đào tạo nghề đạt 57,8%, vượt 7,8 điểm phần trăm so với kế hoạch…

Với CTMTQG giảm nghèo bền vững, các chỉ tiêu giảm nghèo được duy trì ở mức ổn định. Ước đến cuối năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều giảm khoảng 0,8 -1%/năm; hộ nghèo là người dân tộc thiểu số giảm trên 3%/năm; hộ nghèo ở các huyện nghèo giảm từ 4 - 5%/năm. Đáng chú ý, khoảng 30% huyện nghèo và xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển, hải đảo sẽ thoát khỏi tình trạng nghèo vào cuối năm nay.

Với CTMTQG xây dựng nông thôn mới, tính đến tháng 5/2025, cả nước có 6.037/7.696 xã (78,4%) đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 2.417 xã đạt chuẩn nâng cao và 641 xã đạt chuẩn kiểu mẫu. Bình quân cả nước đạt 17,6 tiêu chí/xã. Ở cấp huyện, 312 đơn vị thuộc 60 tỉnh, thành phố đã được công nhận đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ nông thôn mới, chiếm gần 50% tổng số đơn vị cấp huyện cả nước.

Tại cấp tỉnh, có 23 tỉnh, thành phố đạt 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; trong đó, 15 tỉnh, thành phố có cả 100% xã và 100% huyện được công nhận đạt chuẩn. Đặc biệt, 6 tỉnh (Nam Định, Đồng Nai, Hà Nam, Hưng Yên, Hải Dương và Trà Vinh) đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới theo đánh giá của Thủ tướng Chính phủ.

Tiến độ giải ngân vẫn ì ạch

Dù kết quả thực hiện mục tiêu chương trình là rất tích cực, tuy nhiên tiến độ giải ngân vốn dành cho các chương trình này vẫn còn thấp. Tính đến hết tháng 5/2025, tổng số vốn các CTMTQG giải ngân ước khoảng 13.518 tỷ đồng, đạt 30% kế hoạch. Trong đó, vốn kéo dài từ các năm trước ước giải ngân được khoảng 1.826 tỷ đồng (27%), vốn kế hoạch năm 2025 ước đạt 11.693 tỷ đồng (31%).

Xét theo chương trình, CTMTQG xây dựng nông thôn mới có tỷ lệ giải ngân cao nhất với 33% (khoảng 7.478 tỷ đồng), tiếp đến là chương trình phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi 26% (4.764 tỷ đồng), và giảm nghèo bền vững 26% (1.293 tỷ đồng).

Riêng vốn đầu tư của 3 CTMTQG giải ngân đến hết tháng 4/2025 đạt 20,8% kế hoạch, cao hơn cùng kỳ năm trước (18,16%). Tuy nhiên, tỷ lệ này vẫn chưa tương xứng với yêu cầu đẩy nhanh tiến độ các chương trình trong năm cuối của kế hoạch 5 năm. Trong khi một số bộ, ngành (Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Hội Cựu chiến binh Việt Nam…) và địa phương (Đắk Nông, Phú Yên, Quảng Nam, Thanh Hóa) có tỷ lệ giải ngân khá, thì vẫn còn nhiều bộ, cơ quan, địa phương giải ngân dưới 2%. Đáng chú ý, có đến 9 bộ, ngành chưa giải ngân vốn.

Đối với kinh phí thường xuyên, tổng số giải ngân đến ngày 30/4/2025 đạt khoảng 2.343 tỷ đồng, mới bằng 7,3% kế hoạch. Cụ thể, chương trình phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số giải ngân 1.374 tỷ đồng (7,8%); giảm nghèo bền vững đạt 618 tỷ đồng (6%); xây dựng nông thôn mới đạt 350 tỷ đồng (8,5%).

Tình trạng giải ngân chậm không chỉ ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các chương trình mà còn làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực công, gây áp lực dồn vốn vào cuối năm.

Quyết liệt tháo gỡ vướng mắc để tăng tốc giải ngân

Bộ Tài chính cho biết, nguyên nhân chủ yếu khiến tiến độ giải ngân chậm là do những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình tổ chức thực hiện. Một phần đến từ việc sắp xếp, kiện toàn bộ máy tại các bộ, ngành và địa phương, ảnh hưởng đến tiến độ ra quyết định đầu tư, phê duyệt dự án, nhưng bên cạnh đó, vẫn còn một số địa phương chưa chủ động chuẩn bị thủ tục từ khâu lập kế hoạch, còn lúng túng khi triển khai quy định mới tại Luật Đấu thầu năm 2023.

Đối với vốn sự nghiệp, khó khăn lớn nhất là vấn đề xác định đối tượng hỗ trợ. Một số nội dung hỗ trợ không còn đối tượng phù hợp, như đào tạo nghề hoặc hỗ trợ phát triển sản xuất, do nhiều xã, huyện đã đạt chuẩn nông thôn mới hoặc thoát nghèo. Ngoài ra, mức hỗ trợ theo quy định còn thấp, không đủ tạo động lực cho người dân tham gia.

Tình trạng thiếu quỹ đất sản xuất, đất ở tại một số địa phương và sự chênh lệch giữa định mức hỗ trợ và chi phí thực tế cũng là những yếu tố cản trở tiến độ.

Để đẩy nhanh tiến độ trong 7 tháng cuối năm 2025, ông Dương Bá Đức - Vụ trưởng Vụ Đầu tư, Bộ Tài chính cho biết, Bộ Tài chính đã kiến nghị Bộ Dân tộc và Tôn giáo khẩn trương sửa đổi Quyết định số 39/2021/QĐ-TTg để điều chỉnh nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ vốn ngân sách trung ương. Đồng thời, hoàn thiện Nghị quyết của Chính phủ về việc tiếp tục thụ hưởng chính sách của CTMTQG đối với các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới nhưng vẫn thuộc diện đặc thù.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính cũng yêu cầu các cơ quan chủ chương trình cần đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát, tháo gỡ kịp thời vướng mắc phát sinh trong quá trình triển khai. Cùng với đó, khẩn trương tổ chức đánh giá tổng kết CTMTQG giai đoạn 2021- 2025 và đề xuất cho giai đoạn 2026 - 2030.

“Đặc biệt, Bộ Tài chính yêu cầu lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương phải xác định rõ trách nhiệm cá nhân, trực tiếp chỉ đạo tháo gỡ vướng mắc theo thẩm quyền, trường hợp vượt thẩm quyền phải báo cáo cấp trên. Bộ Tài chính nhấn mạnh yêu cầu phải xử lý dứt điểm các điểm nghẽn về tổ chức để đẩy nhanh giải ngân, phấn đấu hoàn thành và hoàn thành vượt các mục tiêu Quốc hội giao trong năm cuối cùng của kế hoạch 5 năm” - ông Dương Bá Đức cho biết.