Đẩy mạnh phân cấp, gỡ vướng cho 3 chương trình mục tiêu quốc gia
Nhiều dự án xây dựng nông thôn mới đưa vào sử dụng đã góp phần nâng cao đời sống người dân. Ảnh: TL

Phiên họp sáng 13/10 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến đối với tờ trình của Chính phủ về đánh giá kết quả thực hiện, khó khăn vướng mắc trong triển khai 3 chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG), trong giai đoạn 2021 - 2023 và đề xuất giải pháp, cơ chế đặc thù tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các chương trình trong thời gian tới.

Đề xuất nhiều cơ chế đặc thù để gỡ vướng

Theo báo cáo của Chính phủ, tổng kinh phí sự nghiệp của các CTMTQG năm 2021 đã giải ngân là 1.078 tỷ đồng, đạt 88,95% kế hoạch.

Giải ngân vốn năm 2022 (tính đến 31/1/2023) được khoảng 14.468,011 tỷ đồng, đạt 42,49% kế hoạch. Căn cứ quy định tại Nghị quyết số 69/2022/QH15 và Chỉ thị số 08/CT-TTg của Thủ tướng, các địa phương đã tiến hành các thủ tục kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân khoảng 18.982,631 tỷ đồng kế hoạch vốn năm 2022 còn lại.

Đối với năm 2023, giải ngân kinh phí sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương đến tháng 6 năm 2023 đạt khoảng 1.131,044 tỷ đồng, bằng 5,33% kế hoạch. Về vốn đầu tư công, kết quả giải ngân đến 31/8/2023 đạt khoảng 10.139,674 tỷ đồng, bằng 41,9% kế hoạch.

Tại báo cáo, Chính phủ đã nêu chi tiết các khó khăn, vướng mắc ảnh hưởng tới tiến độ thực hiện các CTMTQG. Để kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, tạo thuận lợi cho các địa phương triển khai thực hiện các chương trình trong thời gian tới, Chính phủ trình UBTVQH xem xét trình Quốc hội bổ sung một số giải pháp về thể chế liên quan đến một số luật chuyên ngành.

Theo đó, Chính phủ đề xuất bổ sung quy định cho phép HĐND cấp tỉnh quyết việc phân cấp cho UBND cấp tỉnh quyết định trình tự, thủ tục, tiêu chí, mẫu hồ sơ lựa chọn dự án, kế hoạch, mô hình phát triển sản xuất trong thực hiện các CTMTQG.

Về việc sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN) thực hiện hỗ trợ phát triển sản xuất, qua vướng mắc ở các địa phương, Chính phủ đề xuất giao chủ trì liên kết, đại diện cộng đồng người dân tự thực hiện việc mua sắm, đảm bảo công khai, minh bạch, đáp ứng yêu cầu theo quy định; cung cấp đầy đủ hóa đơn, chứng từ chứng minh hoạt động mua sắm để làm cơ sở thanh toán, quyết toán vốn hỗ trợ từ NSNN.

Đối với giao dự toán kinh phí sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương hằng năm, Chính phủ đề xuất cho phép Thủ tướng Chính phủ giao tổng dự toán, HĐND cấp tỉnh phân bổ chi tiết dự toán của từng chương trình, thay vì Thủ tướng Chính phủ giao chi tiết đến dự án thành phần như hiện nay.

Đẩy nhanh tiến độ các chương trình vì lợi ích của nhân dân

Trình bày báo cáo đề xuất, giải quyết các kiến nghị của Chính phủ, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm cho hay, Đoàn giám sát thống nhất cao về sự cần thiết đối với việc Chính phủ trình Quốc hội xem xét, ban hành một số giải pháp, chính sách đặc thù để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các chương trình, vì mục tiêu đặt lợi ích của nhân dân lên cao nhất trong khi thời gian thực hiện còn lại không nhiều.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng kiến nghị bổ sung quy định cho phép các địa phương được sử dụng vốn đầu tư công, vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách tự cân đối của địa phương ủy thác qua hệ thống ngân hàng chính sách để hỗ trợ thực hiện một số nội dung, hoạt động thuộc các CTMTQG (tương tự cơ chế Quốc hội đã cho phép TP. Hồ Chí Minh áp dụng).

Ngoài các giải pháp nêu trên, Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép kéo dài thời hạn thực hiện, giải ngân các CTMTQG đến hết 31/12/2024 để đảm bảo đủ nguồn lực cho các địa phương tiếp tục triển khai thực hiện các nội dung, hoạt động của các chương trình ngay sau khi được Quốc hội cho phép thực hiện các giải pháp về thể chế nêu trên.

Đồng thời, cho phép lùi thời hạn, chưa trình Quốc hội xem xét, quyết định cơ chế thí điểm phân cấp cho cấp huyện trong quản lý, tổ chức thực hiện các CTMTQG tại Kỳ họp thứ 6 của Quốc hội.

Cơ chế đặc thù chỉ là giải pháp ngắn hạn

Điều hành phần thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cho biết, về quan điểm chung, đoàn giám sát và các ủy ban đều thống nhất tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc hiện nay của 3 chương trình để đẩy nhanh tiến độ giải ngân và tiếp tục phát huy những thành tựu đã đạt được, tránh mất đi ý nghĩa, giá trị của giai đoạn trước.

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải, cần có sự thay đổi trong cách quản lý các CTMTQG này; đẩy mạnh phân cấp, nâng cao trách nhiệm của chính quyền các cấp, giao vốn cho địa phương chịu trách nhiệm lồng ghép, chú ý cân bằng giữa vốn sự nghiệp với vốn đầu tư. Hiện nay, chúng ta vẫn quản lý các chương trình này theo hướng rất chặt chẽ, dẫn đến khó khăn trong tổ chức thực hiện.

Phó Chủ tịch Quốc hội cũng cho rằng, trong tổ chức thực hiện, cần phân định rõ giữa khoản đầu tư và khoản hỗ trợ của ngân sách. Đây là một chương trình hỗ trợ người dân, cần có quy định rõ về tiêu chí, tiêu chuẩn, quy tắc hỗ trợ, nếu ràng buộc bằng các quy định về đầu tư công, quản lý tài sản công thì không phù hợp.

Nêu rõ tiến độ giải ngân của các CTMTQG đang thấp so với mặt bằng chung, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh bày tỏ đồng tình với những kiến nghị, đề xuất của Chính phủ để kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn trong triển khai thực hiện.

Tuy nhiên, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế cũng lưu ý, đây là những biện pháp ngắn hạn để xử lý tình huống trước mắt. Trong thực tiễn giám sát, việc thực hiện các CTMTQG không chỉ vướng ở một khâu này. Chính phủ cần có chỉ đạo quyết liệt để những công việc thuộc thẩm quyền của các cơ quan có thể tổ chức thực hiện hiệu quả trong thời gian tới.

Cơ chế, chính sách chậm ban hành ảnh hưởng đến tiến độ các chương trình

Báo cáo về những khó khăn, vướng mắc khi triển khai 3 chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG), Chính phủ cho biết khó khăn đầu tiên là công tác hoàn thiện thể chế quản lý, tổ chức thực hiện các CTMTQG từ trung ương đến địa phương còn chậm, ảnh hưởng lớn đến việc triển khai các khâu thực hiện từ bộ, ngành đến địa phương.

Bên cạnh đó, công tác nghiên cứu, khảo sát, đánh giá đặc điểm tự nhiên, xã hội, văn hóa, rà soát mặt bằng pháp lý trong xây dựng các chương trình, đặc biệt là CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, chưa được tiến hành đồng bộ, kỹ lưỡng ngay từ trước khi ban hành chính sách, quy định. Điều đó đã dẫn đến tình trạng còn có một số chính sách của CTMTQG không phù hợp với thực tiễn hoặc thiếu cơ sở pháp lý để triển khai thực hiện.

Công tác xây dựng, ban hành các cơ chế chính sách thuộc thẩm quyền của các địa phương còn chậm. Đến hết tháng 7 năm 2023, vẫn còn 6 địa phương chưa hoàn thành việc ban hành cơ chế lồng ghép nguồn vốn thực hiện các CTMTQG tại địa phương; còn 6 địa phương chưa ban hành quy định về mẫu hồ sơ, trình tự, thủ tục lựa chọn, định mức hỗ trợ từ ngân sách nhà nước trong thực hiện các cơ chế hỗ trợ phát triển sản xuất; còn 2 địa phương chưa hoàn thành đầy đủ việc ban hành các văn bản cụ thể hóa các Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 theo phân cấp.

Trong công tác xây dựng kế hoạch, nhiều địa phương chưa chủ động chuẩn bị tốt việc xác định nhu cầu danh mục, nguồn lực đầu tư dự án các cấp (đặc biệt công trình quy mô nhỏ gắn với nhu cầu đầu tư của cấp cơ sở, của cộng đồng) ngay từ đầu giai đoạn, đầu năm kế hoạch, có tâm lý đợi có vốn mới triển khai thực hiện. Điều này dẫn đến không thể tiến hành ngay việc phân bổ, giao kế hoạch dự toán sau khi được Thủ tướng Chính phủ giao dự toán NSNN hàng năm.