Dồn lực giải ngân chương trình mục tiêu quốc gia

Tiến độ giải ngân còn chậm so với yêu cầu

Năm 2025, tổng vốn ngân sách nhà nước bố trí cho 3 CTMTQG khoảng trên 75.143 tỷ đồng, bao gồm cả vốn đầu tư công và kinh phí thường xuyên. Trong đó, ngân sách trung ương (NSTW) chiếm hơn 53.528 tỷ đồng theo nghị quyết của Quốc hội; phần còn lại thuộc ngân sách địa phương.

Tính đến hết tháng 11/2025, NSTW đã giao hơn 42.229 tỷ đồng, tương đương 99% dự toán sau điều chỉnh. Riêng vốn đầu tư công đạt tỷ lệ giao 100%, cho thấy sự chủ động trong phân bổ nguồn lực của các địa phương. Tuy nhiên, tiến độ phân bổ kinh phí thường xuyên vẫn chậm, còn 229,16 tỷ đồng đang đề xuất phân bổ. Bộ Tài chính đã có ý kiến để thúc đẩy việc phân bổ.

Ngân sách địa phương cũng bố trí hơn 22.454 tỷ đồng cho các CTMTQG, trong đó phần lớn số vốn dành cho đầu tư công. Tuy nhiên, cũng như nhiều năm trước, nút thắt không nằm ở bố trí vốn, mà ở khả năng tổ chức thực hiện và giải ngân.

Nguồn: Bộ Tài chính. Đồ hoạ: Phương Anh.

Báo cáo từ Bộ Tài chính cho biết, đối với nguồn vốn đầu tư công, giải ngân đến hết tháng 11 đạt gần 28.388 tỷ đồng, tương đương 54,2% kế hoạch. Tỷ lệ này được coi là thấp, bởi thời hạn năm tài chính đang tới gần. Đáng chú ý, tiến độ của từng chương trình chênh lệch rất lớn.

Cụ thể, CTMTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi chỉ đạt 44,9%, CTMTQG giảm nghèo bền vững đạt 45,1%. Riêng CTMTQG xây dựng nông thôn mới có mức giải ngân khả quan hơn khi đạt 67,3%.

Một số bộ, cơ quan, địa phương có tỷ lệ giải ngân cao, nhưng còn 2 bộ và 13 địa phương giải ngân dưới mức bình quân chung, cho thấy tính không đồng đều giữa các vùng, các đơn vị.

Với kinh phí thường xuyên, tình hình còn khó khăn hơn khi mới giải ngân 28,7% dự toán, tương đương 9.736,16 tỷ đồng. Đáng lưu ý, 3 cơ quan trung ương chưa giải ngân được đồng nào; 6 bộ, cơ quan trung ương cùng 7 địa phương có mức giải ngân dưới 20%.

Nguyên nhân được không ít địa phương đưa ra là do việc thay đổi mô hình tổ chức hành chính, nhất là thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp và sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã, đã làm gián đoạn bộ máy tổ chức, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chuẩn bị đầu tư, giải phóng mặt bằng và đặc biệt là tiến độ giải ngân ở cấp xã - nơi triển khai phần lớn nhiệm vụ của các CTMTQG.

Tập trung dồn lực trong tháng cuối năm

Theo báo cáo, diễn biến thời tiết cực đoan năm 2025, đặc biệt là các cơn bão số 10 đến 14, đã gây ra những tác động đặc biệt nghiêm trọng tại nhiều địa phương như Nghệ An, Huế, Hà Tĩnh, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Quảng Ngãi, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa, Đà Nẵng. Nhiều dự án phải tạm dừng, điều chỉnh hoặc kéo dài thời gian thực hiện do sạt lở, lũ lụt, cô lập giao thông, khiến tiến độ thi công và giải ngân bị ảnh hưởng đáng kể.

Ngoài yếu tố thiên tai, thay đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương, sáp nhập tỉnh, thực hiện chính quyền 2 cấp dẫn đến việc khối lượng công việc tăng mạnh trong khi bộ máy chưa ổn định. Một số tỉnh phải rà soát, điều chỉnh chủ đầu tư, bàn giao dự án, khiến tiến độ bị chậm từ đầu năm 2025. Ví dụ, mô hình Ban quản lý dự án tại một số nơi phải chờ đến giữa tháng 9/2025 mới có hướng dẫn triển khai, dẫn đến độ trễ trong vận hành.

Việc phân bổ vốn sự nghiệp nguồn NSTW từ các bộ chủ chương trình xuống địa phương cũng chậm hơn yêu cầu, làm nhiều địa phương không kịp tổ chức triển khai từ đầu năm. Thậm chí, một số đơn vị cấp huyện (cũ) chỉ phân bổ cho cấp xã vào cuối tháng 6/2025.

Ở góc độ kỹ thuật đầu tư công, việc chuẩn bị thủ tục cho các dự án khởi công mới năm 2025 vẫn chậm, nhiều nơi chưa có khối lượng để giải ngân. Một số bộ, địa phương xây dựng kế hoạch chưa sát với khả năng thực hiện, dẫn đến phải đề nghị điều chỉnh giảm kinh phí hoặc hoàn trả NSTW.

Trong bối cảnh chỉ còn ít thời gian để hoàn thành mục tiêu giải ngân, Bộ Tài chính đề xuất các nhóm giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy tiến độ và bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ năm 2025.

Trước hết, các bộ chủ chương trình, đặc biệt là Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần khẩn trương phân bổ phần kinh phí sự nghiệp NSTW còn lại, đồng thời chỉ đạo sát sao các địa phương đẩy nhanh tiến độ. Việc rà soát khó khăn, tháo gỡ vướng mắc cần được triển khai theo hướng “cầm tay chỉ việc”, xử lý ngay ở cấp bộ, chỉ báo cáo cấp có thẩm quyền những nội dung vượt thẩm quyền.

Đối với các bộ, cơ quan trung ương và địa phương, Bộ Tài chính yêu cầu cần đánh giá đầy đủ tác động của thiên tai, để xây dựng kịch bản phục hồi và triển khai kịp thời. Phân cấp, phân quyền rõ hơn, cá thể hóa trách nhiệm; thay thế cán bộ yếu kém, thiếu trách nhiệm. Ổn định bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp, khắc phục những điểm nghẽn từ việc sắp xếp đơn vị hành chính.

Đặc biệt, các bộ chủ chương trình, các địa phương phải xác định giải ngân vốn CTMTQG là nhiệm vụ chính trị quan trọng, gắn với đánh giá cán bộ theo Quy định 366-QĐ/TW. Đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý, điều hành vốn.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính nhấn mạnh trách nhiệm của các địa phương trong việc giải ngân cả nguồn vốn được chuyển sang năm 2025, nhất là kinh phí chi thường xuyên hiện đang là “điểm nghẽn lớn nhất”.

Đối với các CTMTQG giai đoạn 2026 - 2030, Bộ Tài chính đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Công an, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các bộ liên quan sớm hoàn thiện cơ chế, chính sách và văn bản hướng dẫn để có thể triển khai ngay từ năm 2026, tránh lặp lại tình trạng chậm phân bổ và độ trễ chính sách như giai đoạn trước.

Bức tranh 11 tháng cho thấy tín hiệu tích cực ở việc bố trí và giao vốn, nhưng tiến độ giải ngân, đặc biệt là kinh phí thường xuyên vẫn là thách thức lớn. Bộ Tài chính cho biết, với khối lượng công việc còn lại trong tháng cuối năm, sự chủ động, quyết liệt của các bộ, ngành và địa phương sẽ là yếu tố then chốt để đảm bảo các CTMTQG phát huy hiệu quả, tạo chuyển biến thực chất trong đời sống kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các vùng khó khăn.