Sở Giao dịch chứng khoán (GDCK) Hà Nội (HNX - tiền thân là Trung tâm GDCK Hà Nội) chính thức khai trương hoạt động vào ngày 8/3/2005, muộn hơn 5 năm so với thời điểm khai trương thị trường chứng khoán (TTCK) và 9 năm thành lập Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN). Trong hành trình 25 năm TTCK Việt Nam, HNX đã có chặng đường xây dựng và phát triển đầy quyết tâm, sáng tạo và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận.

HNX - Sở giao dịch chứng khoán năng động, hiện đại

Trải qua 16 năm hoạt động, kiên trì nghiên cứu và sáng tạo trong từng bước đi, cho tới nay, HNX mang hình ảnh một Sở GDCK năng động, hiện đại, đạt những thành tựu ấn tượng, có vai trò quan trọng trong tổng thể TTCK Việt Nam với việc tổ chức và vận hành hiệu quả 3 mảng trọng yếu của thị trường, gồm: cổ phiếu, trái phiếu chính phủ (TPCP) và chứng khoán phái sinh.

Hành trình xây dựng và tạo lập giá trị bền vững
Hình ảnh tại buổi Lễ Khai trương hoạt động Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà Nội (ngày 8/3/2005).

Đối với thị trường cổ phiếu, HNX đang quản lý gần 1.300 doanh nghiệp (DN) cả niêm yết và UPCoM, với tổng giá trị vốn hóa thị trường đạt 1.726 tỷ đồng, thanh khoản trung bình đạt 237,8 triệu cổ phiếu/phiên và 4,4 nghìn tỷ đồng/phiên trong 9 tháng đầu năm 2021, tăng gấp hàng trăm lần so với thời kỳ đầu khai trương thị trường. Thị trường cổ phiếu HNX trong 16 năm qua đã giúp các DN huy động 290 nghìn tỷ đồng vốn cho sản xuất, kinh doanh qua kênh phát hành cổ phiếu trên TTCK.

Thị trường TPCP tại HNX được đánh giá là phát triển nhanh và bền vững. Hoạt động đấu thầu trái phiếu đã trở thành kênh phát hành chủ đạo của các tổ chức phát hành với lãi suất huy động hàng năm giảm đáng kể, kỳ hạn bình quân ngày càng tăng, giúp tiết kiệm cho ngân sách nhà nước hàng nghìn tỷ đồng tiền trả lãi, đồng thời hỗ trợ tích cực trong điều tiết kinh tế vĩ mô của Nhà nước. Do tính hiệu quả của việc huy động vốn qua đấu thầu, Bộ Tài chính, Kho bạc Nhà nước đã tăng cường sử dụng kênh này để huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Từ năm 2009 đến nay, hàng năm, huy động vốn qua kênh đấu thầu trái phiếu trung bình đạt 250 nghìn tỷ đồng/năm.

Giao dịch TPCP trên thị trường thứ cấp không ngừng tăng về quy mô và độ sâu, tiệm cận các nước có thị trường TPCP phát triển trong khu vực và trên thế giới. Tính đến hết ngày 30/9/2021, tổng dư nợ thị trường TPCP đạt 1,43 triệu tỷ đồng. Thanh khoản bình quân thị trường đạt 10.986 tỷ đồng/phiên trong 9 tháng đầu năm 2021. Thị trường TPCP Việt Nam được Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đánh giá có mức tăng cao nhất trong các nền kinh tế mới nổi tại khu vực Đông Á, với tốc độ tăng trưởng bình quân 27%/năm trong thập kỷ vừa qua.

Hành trình xây dựng và tạo lập giá trị bền vững
Ban lãnh đạo của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội đã được kiện toàn kể từ ngày 1/1/2021.

TTCK phái sinh ra đời góp phần hoàn thiện cơ cấu thị trường của HNX cũng như hoàn thiện cấu trúc hoạt động TTCK Việt Nam theo thông lệ quốc tế. TTCK phái sinh có sự tăng trưởng vượt các kỳ vọng đặt ra, thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài. Dù mới đi vào hoạt động được hơn 4 năm nhưng thanh khoản trên thị trường phái sinh khá sôi động, khối lượng giao dịch bình quân đạt hơn 205.098 hợp đồng/phiên trong 9 tháng đầu năm 2021. Đặc biệt, TTCK phái sinh đã có phiên giao dịch có khối lượng giao dịch lên tới 403.266 hợp đồng - con số mà tại nhiều thị trường phát triển trong khu vực phải mất hàng chục năm mới đạt được. TTCK phái sinh đã thể hiện vai trò là công cụ phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư trên thị trường cơ sở, giữ chân dòng vốn ở lại TTCK những khi thị trường sụt giảm mạnh.

Tại HNX, mỗi phiên giao dịch suôn sẻ, mỗi sản phẩm mới và những thị trường mới được đưa vào vận hành đều là sản phẩm lao động đầy quyết tâm, sáng tạo, nhiệt huyết của cả một tập thể trên 200 con người. Với sự ủng hộ của các cấp quản lý và sự hỗ trợ hợp tác của các tổ chức tham gia thị trường, HNX với sự khởi đầu đầy khiêm tốn thì nay đã có những thành tựu rất đáng tự hào, đó là những giá trị mang lại cho công chúng đầu tư, cho DN và Chính phủ trong suốt hành trình 16 năm qua.

Với tinh thần đó, HNX cùng với Sở GDCK TP. Hồ Chí Minh (HOSE) vững vàng chuyển sang mô hình hoạt động mới, là thành viên của Sở GDCK Việt Nam (VNX), trở thành những mảnh ghép hoàn hảo trên bức tranh của TTCK Việt Nam.

Tự hào về khả năng làm chủ công nghệ về giao dịch

Xác định công nghệ là yếu tố then chốt quyết định sự sống còn của thị trường chứng khoán, vì vậy ngay từ rất sớm khi bắt tay vào xây dựng thị trường, một trong những ưu tiên hàng đầu của HNX là đầu tư phát triển và làm chủ hệ thống công nghệ giao dịch phục vụ thị trường.

Từ năm 2003, HNX đã nghiên cứu giải pháp giao dịch, xây dựng bài toán và phối hợp với đơn vị phần mềm trong nước xây dựng hệ thống đấu giá, hệ thống đấu thầu và hệ thống giao dịch chứng khoán. Hệ thống đấu giá ban đầu được xây dựng cho mô hình đấu giá 1 cấp, nhận lệnh dial up, dung lượng đáp ứng khoảng 10.000 lệnh. Sau đó, hệ thống đấu giá được nâng cấp, đáp ứng yêu cầu tổ chức đấu giá 2 cấp và đã có thể đảm đương những phiên đấu giá lớn, trong một ngày có thể xử lý lệnh của 20.000 - 30.000 lệnh của nhà đầu tư.

Đối với hệ thống giao dịch cổ phiếu, từ một phương thức khớp lệnh duy nhất là giao dịch thỏa thuận và các giao dịch này được thực hiện tại sàn. Chỉ vài tháng sau đó, HNX đã nghiên cứu, nâng cấp hệ thống để có thể bổ sung thêm phương thức khớp lệnh liên tục, triển khai giao dịch từ xa, cho phép các công ty chứng khoán kết nối thẳng với máy chủ giao dịch của HNX để thực hiện nhập lệnh giao dịch cho nhà đầu tư mà không cần qua các đại diện giao dịch tại sàn. Đây là bước tiến lớn về công nghệ của HNX cũng như của thị trường chứng khoán, giúp giảm rất nhiều chi phí và thời gian giao dịch cho nhà đầu tư và công ty chứng khoán.

Hành trình xây dựng và tạo lập giá trị bền vững

Năm 2010, HNX tiếp tục phát triển hệ thống giao dịch trực tuyến, theo đó lệnh giao dịch của nhà đầu tư được kết nối thẳng vào hệ thống của HNX thông qua hệ thống máy chủ của công ty chứng khoán, rút ngắn quá trình nhận lệnh, xử lý và xác nhận giao dịch của nhà đầu tư, đảm bảo tính ổn định, an toàn dữ liệu, giảm thiểu sai sót trong quá trình nhập lệnh, giúp cải thiện năng lực khớp lệnh, chấm dứt tình trạng nghẽn lệnh trong các phiên giao dịch sôi động.

Hệ thống giao dịch Core I5 được phát triển và vận hành vào năm 2013 là một bước tiến lớn về công nghệ của HNX, ứng dụng cơ chế khớp lệnh trên bộ nhớ đệm (memory RAM), tách biệt các module tính toán thông tin giao dịch ra khỏi module xử lý giao dịch đã gia tăng tốc độ và năng lực xử lý của hệ thống theo thiết kế có thể lên tới trên 20 triệu lệnh mỗi phiên và tại khả năng xử lý trong một thời điểm có thể lên tới 15.000 - 20.000 lệnh/giây. Hệ thống được thiết kế với nhiều tính năng mở cho phép HNX có thể thiết lập các dạng kết cấu phiên giao dịch khác nhau với nhiều hình thức khác nhau, không những không hạn chế số lượng chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch mà còn cho phép quản lý các chứng khoán theo nhiều bảng, nhiều thị trường tùy theo nhu cầu quản lý của HNX. Có thể nói hệ thống Core I5 tiệm cận với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế, hệ thống được xây dựng với chuẩn dữ liệu FIX 4.4 theo tiêu chuẩn quốc tế về giao dịch, truyền nhận dữ liệu tài chính, là chuẩn kết nối chính thức cho giao dịch chứng khoán giữa sở giao dịch chứng khoán và các công ty chứng khoán trên thế giới, đang được các sở giao dịch chứng khoán lớn như Tokyo, New York áp dụng.

Hành trình xây dựng và tạo lập giá trị bền vững

Bên cạnh hệ thống đấu giá, hệ thống giao dịch chứng khoán, HNX cũng là đơn vị tiên phong triển khai hệ thống quản lý thông tin công ty (CIMS) đối với doanh nghiệp niêm yết, theo đó các tổ chức niêm yết được cấp quyền sử dụng hệ thống để chuyển các báo cáo và thông tin công bố trực tuyến đến HNX, dần thay thế hoàn toàn hình thức công bố thông tin bằng văn bản như trước kia, giúp doanh nghiệp niêm yết chuẩn hoá dữ liệu thông tin cần công bố, rút ngắn thời gian và giảm thiểu sai sót.

Tạo thêm động lực để kiến tạo những giá trị mới

Sau chặng đường xây dựng và phát triển đầu tiên, TTCK Việt Nam nói chung và HNX nói riêng đã có những thành tựu đáng kể, tạo nền tảng vững chắc và là tiền đề, là động lực cho giai đoạn phát triển mới. Trong bối cảnh đó, HNX đặt mục tiêu tiếp tục phát triển các thị trường hướng tới mục tiêu đưa TTCK trở thành kênh dẫn vốn chủ yếu cho nền kinh tế. HNX sẽ tiếp tục phát triển thị trường cổ phiếu, nâng cao chất lượng hàng hóa. Cùng với việc thúc đẩy các giải pháp tăng thanh khoản thị trường cổ phiếu, HNX cũng đang nghiên cứu thiết lập thị trường vốn cổ phần dành cho các DN khởi nghiệp (start-ups), các DN vừa và nhỏ nhằm thúc đẩy phát triển khu vực kinh tế tư nhân.

Đặc biệt, HNX sẽ phát triển thị trường trái phiếu trở thành kênh huy động vốn chủ yếu cho ngân sách nhà nước, góp phần huy động vốn cho phát triển kinh tế của đất nước. HNX sẽ tập trung hoàn thiện tổ chức thị trường trái phiếu bao gồm cả thị trường TPCP và trái phiếu DN (TPDN), tăng cường thanh khoản cho thị trường giao dịch thứ cấp, để hỗ trợ cho hoạt động phát hành trên thị trường sơ cấp. Để thực hiện được mục tiêu đó, HNX sẽ tập trung xây dựng hệ thống hạ tầng công nghệ hiện đại, có độ mở cao, có thể kết nối được với hệ thống công nghệ thống tin của các thị trường quốc tế.

Hành trình xây dựng và tạo lập giá trị bền vững
Thời khắc Hệ thống giao dịch chứng khoán phái sinh đi vào hoạt động tại HNX. Ảnh: Nguyễn Long

Cùng với đó, HNX sẽ tiếp tục phát triển đa dạng hóa các sản phẩm trên thị trường TPCP, triển khai các sản phẩm phòng ngừa rủi ro lãi suất trên thị trường TPCP. Hệ thống giao dịch TPDN thứ cấp cũng đang được HNX xây dựng, nhằm nâng cao tính minh bạch, công bằng cho thị trường. Đây cũng là ưu tiên của Chính phủ khi yêu cầu rà soát lại điều kiện phát hành TPDN riêng lẻ theo nguyên tắc gắn với công bố thông tin, bổ sung quy định chỉ có nhà đầu tư chuyên nghiệp được phép đầu tư vào TPDN phát hành riêng lẻ; yêu cầu TPDN phát hành riêng lẻ phải thực hiện đăng ký, lưu ký tập trung. Trên cơ sở phương án tổ chức thị trường giao dịch TPDN đã được Bộ Tài chính phê duyệt, HNX đang chuẩn bị các điều kiện để triển khai thị trường.

Đối với thị trường phái sinh, nơi có tiềm năng phát triển mạnh trong tương lai, HNX sẽ phát triển thị trường này trở thành nơi cung cấp các công cụ phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư, cũng như có thêm một kênh đầu tư cho các nhà đầu tư trên thị trường. HNX đang nghiên cứu để phát triển đa dạng hóa các sản phẩm, không chỉ tiếp tục phát triển các sản phẩm phái sinh dựa trên chỉ số, mà còn phát triển cả các sản phẩm phái sinh dựa trên các cổ phiếu đơn lẻ. HNX cũng nỗ lực tìm các giải pháp thúc đẩy đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư, phát triển hệ thống nhà đầu tư tổ chức. Ngoài ra, với tiềm năng phát triển thị trường phái sinh hàng hóa, HNX sẽ nghiên cứu triển khai tổ chức thị trường phái sinh trên hàng hóa, trước mắt tập trung vào các sản phẩm nông nghiệp thế mạnh của Việt Nam như cà phê, hồ tiêu, hạt điều, và các nguyên vật liệu như gas, khí tự nhiên, dầu,…

Hỗ trợ tích cực quá trình cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước

Ngày 8/3/2005, phiên đấu giá cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước đầu tiên được tổ chức tại Trung tâm Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HASTC), phiên đấu giá Nhà máy Thiết bị Bưu điện (Postef) đã mở màn cho hoạt động đấu giá cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước qua Trung tâm Giao dịch chứng khoán. Ban đầu, hoạt động đấu giá được tổ chức theo mô hình một cấp, HASTC trực tiếp tổ chức các phiên đấu giá, nhà đầu tư trực tiếp bỏ phiếu đấu giá tại trụ sở HASTC. Những phiên đấu giá sôi động với những hình ảnh dòng người xếp hàng trước cửa tham gia đấu giá thực sự ấn tượng, thể hiện hoạt động đầu tư tài chính đã trở nên gần gũi và dễ dàng hơn bao giờ hết đối với nhà đầu tư trong cả nước.

Năm 2007, HNX đã áp dụng mô hình đấu giá hai cấp, nhà đầu tư thực hiện thủ tục đấu giá tại các đại lý đấu giá thay vì tại HASTC như trước đây, tạo điều kiện thuận tiện hơn cho doanh nghiệp và nhà đầu tư. Hoạt động đấu giá của HNX không ngừng được đầu tư cả về cơ sở vật chất và con người, không chỉ đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp đấu giá cổ phần, mà còn đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp muốn đưa lên sàn các loại hàng hóa khác trong quá trình tái cơ cấu như trái phiếu chuyển đổi, quyền mua…