Thay đổi tư duy quản lý để ngành hàng sầu riêng phát triển bền vững

Xuất khẩu sầu riêng "lao đao"

Phát biểu khai mạc “Hội thảo Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng” do Báo Tiền phong tổ chức sáng 10/6, ông Phùng Công Sưởng - Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cho biết, xuất khẩu riêng đang phải đối mặt với nhiều hệ lụy từ tăng trưởng nóng, như gian lận mã số vùng trồng, sản xuất thiếu đồng bộ, thiếu kiểm soát chất lượng đầu vào, và gần đây nhất là cảnh báo từ thị trường Trung Quốc về dư lượng cadimi vượt ngưỡng trong sầu riêng Việt Nam.

Chưa biết thực hư ra sao, nhưng đã có nhiều lô hàng bị trả về. Các doanh nghiệp điêu đứng, bị thiệt hại nặng, còn nông dân hoang mang nhìn nông sản rớt giá.

Quang cảnh hội thảo.

Vì vậy, theo ông Phùng Công Sưởng, nếu không thay đổi tư duy quản lý, không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ từ đầu vào đến đầu ra nếu thiếu sự liên kết giữa nhà nước, doanh nghiệp và nông dân và hướng đến sự phát triển bền vững, ngành hàng tỷ USD của Việt Nam có thể bị gục ngã bất cứ lúc nào.

Liên quan đến tình hình xuất khẩu sầu riêng trong những tháng đầu năm, ông Phan Văn Duy - Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) thông tin, riêng thị trường Trung Quốc - thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đã giảm nhập khẩu sầu riêng khoảng 30% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là một mức giảm mạnh và có ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam.

Lý giải nguyên nhân sự cố của sầu riêng vừa qua, ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ NN&MT chia sẻ, về câu chuyện cadimi, khi Việt Nam nhận được thông báo đầu tiên vào tháng 3/2024, từ Trung Quốc, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã tiến hành nhiều cuộc điều tra diện rộng và chuyên sâu, trong đó phát hiện một số vùng có dư lượng cadimi cao.

Gần đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm cadimi, bao gồm: Tự nhiên gồm các yếu tố về thổ nhưỡng, đất cộng với nhiều vùng canh tác không được nghỉ ngơi, khiến đất nhiễm cadimi. Nguyên nhân chủ quan là do thói quen người dân sử dụng phân bón ở các vùng nhiều hơn khuyến cáo.

Về vàng O, khi Trung Quốc bổ sung các quy định về vàng O là do phát hiện trên sầu riêng của Thái Lan. Chất này thường được sử dụng sau thu hoạch. Vì thế để đề phòng nguy cơ từ tất cả các quốc gia nên Trung Quốc áp dụng chung cho cả Việt Nam.

Ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam nhấn mạnh, không chỉ là một cảnh báo về an toàn thực phẩm, sự cố này còn là một bài kiểm tra khắc nghiệt về năng lực quản lý chất lượng, uy tín thương hiệu và sự bền vững của hoạt động xuất khẩu nông sản chủ lực của Việt Nam.

Kiểm soát mã vùng trồng và nâng cao năng lực chế biến

Để sầu riêng Việt phát triển bền vững, ông Đặng Phúc Nguyên cho rằng chúng ta cần triển khai các giải pháp cấp bách nhằm lấy lại niềm tin của người tiêu dùng.

Thứ nhất, thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, tăng cường khâu kiểm nghiệm tại cơ sở sản xuất sầu riêng: Xây dựng các chương trình giám sát an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật ngay tại vườn trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng bằng cách mở rộng danh sách và nâng cao năng lực cho nhiều phòng xét nghiệm đủ chuẩn phủ kín các vùng trồng sầu riêng. Sau này việc truy xuất nguồn gốc sẽ chính xác, rõ ràng khi các cơ quan chức năng Việt Nam hay Trung Quốc cần truy xuất về mã số, tồn dư chất cấm... của sầu riêng xuất khẩu.

Ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thông tin tại hội thảo.

Bên cạnh đó, cần quy hoạch vùng trồng tập trung và bền vững: “Kiểm soát tình trạng phát triển ồ ạt, tự phát dẫn đến phá vỡ quy hoạch và nguy cơ cung vượt cầu. Nhà nước cần có chính sách định hướng, khuyến khích phát triển các vùng chuyên canh sầu riêng quy mô lớn, áp dụng đồng bộ quy trình sản xuất an toàn (VietGAP, GlobalGAP)” - ông Nguyên nói.

Với kinh nghiệm kinh doanh nông sản nhiều năm ở nhiều thị trường, bà Nguyễn Thị Thành Thực - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP Công nghệ phần mềm Auto Agri cho hay, các chỉ tiêu về cadimi hay vàng O hiện nay chỉ là một trong những tiêu chí về kỹ thuật mà các thị trường có thể đưa ra.

Một lưu ý nữa là hiện nay chúng ta không kiểm soát việc ủy quyền mã vùng trồng dẫn đến việc sử dụng, bảo quản của người được uỷ quyền chưa đúng chỗ. Có hiện tượng đem mã vùng trồng đi sử dụng ở nhiều nơi dẫn đến khó kiểm soát. Qua đó, cần nâng cao ý thức bảo vệ mã vùng trồng của người trồng để tránh rủi ro không đáng có.

"Chúng tôi mong muốn ít nhất Tây Nguyên có trung tâm đầu tư về công nghệ vi sinh để giải quyết được bài toán nông nghiệp căn cơ ở Việt Nam; đầu tư công nghệ về xử lý bảo quản sau thu hoạch... và cần cân nhắc có thực sự cần thiết hay bắt buộc phải là sầu riêng tươi hay không để tránh sự lãng phí nguồn nguyên liệu đắt giá này" - bà Nguyễn Thị Thành Thực nói.