Ngành Hải quan chuyển đổi số toàn diện, phục vụ hiệu quả doanh nghiệp

Nguồn: Tổng cục Hải quan. Đồ họa: Phương Anh

Đảm bảo thu ngân sách trong bối cảnh khó khăn

Năm 2023, thương mại của Việt Nam đối diện với nhiều thách thức. Thống kê tới hết tháng 11, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 619,36 tỷ USD, giảm 8,2% (tương ứng giảm 55,56 tỷ USD) so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, xuất khẩu là 322,61 tỷ USD, giảm 5,8%; nhập khẩu là 296,75 tỷ USD, giảm 10,7%.

Đặc biệt là kim ngạch các mặt hàng nhập khẩu có thuế là nguồn thu chính giảm mạnh (so với cùng kỳ năm 2022). Điển hình như: Nhóm các mặt hàng nhập khẩu nguyên liệu, máy móc thiết bị, phụ tùng nhập khẩu phục vụ sản xuất (than, hóa chất và sản phẩm hóa chất, chất dẻo, sắt thép, nguyên phụ liệu dệt may, linh kiện điện tử, linh kiện ô tô…) chiếm 57% tổng kim ngạch nhập khẩu có thuế, giảm khoảng 16,7%; làm giảm thu ngân sách khoảng 32.200 tỷ đồng. Nhóm xăng dầu nhập khẩu tăng khoảng 21,4% về lượng nhưng giảm khoảng 1,4% về kim ngạch; làm giảm thu khoảng 2.400 tỷ đồng.

Ngoài ra, tác động của chính sách ưu đãi về thuế suất nhập khẩu xăng từ thị trường ASEAN là 5%, dầu DO và dầu FO là 0% nên các doanh nghiệp chủ yếu nhập khẩu từ ASEAN thay vì nhập khẩu từ Hàn Quốc, với mức thuế suất xăng là 8%. Nhóm dầu thô nhập khẩu tăng 7% về lượng nhưng giảm 12% về kim ngạch, do giá dầu thô giảm khoảng 19,4% so với năm 2022… cũng là những nguyên nhân lớn làm giảm thu của ngành.

Từ thực tế đó, kết quả thu ngân sách (từ 1/1 đến 14/12/2023) của ngành Hải quan đạt 351.428 tỷ đồng, bằng 82,7% dự toán. Tuy nhiên, trên cơ sở dự kiến kim ngạch xuất nhập khẩu, Tổng cục Hải quan đã tham mưu Bộ Tài chính, Chính phủ báo cáo Quốc hội về việc điều chỉnh giảm đối với dự kiến thu năm 2023 là 355.000 tỷ đồng, bằng 83,5% dự toán. Ước tính đến hết năm, Tổng cục Hải quan sẽ đạt và vượt con số này.

Công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm; chống buôn lậu, gian lận thương mại năm qua là một “điểm sáng” của ngành Hải quan Việt Nam. Các tuyến, các mặt hàng đều diễn biến phức tạp. Trước tình hình đó, Tổng cục Hải quan vừa thực hiện tốt nhiệm vụ tham mưu, giúp việc cho Cơ quan Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, Ban chỉ đạo 389 Bộ Tài chính; vừa tổ chức quyết liệt, đồng bộ các biện pháp nghiệp vụ để kịp thời phát hiện, bắt giữ, xử lý các vụ vi phạm.

Năm 2023 (tính đến 15/11), toàn ngành Hải quan đã phát hiện, bắt giữ và xử lý 14.618 vụ việc vi phạm; trị giá hàng hóa vi phạm ước tính 11.521,26 tỷ đồng, tăng 98,9% (so với cùng kỳ năm 2022). Cơ quan hải quan đã khởi tố 35 vụ và chuyển cơ quan khác kiến nghị khởi tố 166 vụ, tăng 48%; số tiền thu nộp 474,3 tỷ đồng, tăng 11%.

Đáng chú ý, ngành Hải quan đã chủ trì, phối hợp với các lực lượng công an, bộ đội biên phòng phát hiện, bắt giữ 243 vụ, 277 đối tượng (trong đó cơ quan hải quan chủ trì 112 vụ), thu giữ lượng tang vật nhiều kỷ lục từ trước đến nay lên đến khoảng 2,8 tấn ma túy các loại.

Các mục tiêu về cải cách, hiện đại hóa đặt ra Chiến lược phát triển hải quan đến năm 2030, Kế hoạch chuyển đổi số của ngành, các nghị quyết về điều hành kinh tế vĩ mô của Chính phủ, hướng tới mục tiêu tổng quát xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm hải quan các nước phát triển trên thế giới, dẫn đầu trong thực hiện chính phủ số, với mô hình hải quan thông minh vẫn đang được thực hiện đảm bảo tiến độ.

Tạo thuận lợi thương mại tối đa

Năm 2024, Tổng cục Hải quan đã đề ra phương hướng, giải pháp cụ thể để triển khai nhiệm vụ chính trị.

Theo ông Nguyễn Văn Cẩn - Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan, toàn ngành tiếp tục tạo thuận lợi thương mại tối đa theo chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước, Luật Hải quan; không gây phiền hà, sách nhiễu…

Đối với nhiệm vụ thu ngân sách, bám sát các chỉ tiêu về phát triển kinh tế - xã hội của đất nước để xây dựng các giải pháp thu ngân sách 2024 một cách hiệu quả, nỗ lực thu đạt và vượt chỉ tiêu dự toán được giao của cả năm (chỉ tiêu dự toán năm 2024 là 375.000 tỷ đồng).

Về thực hiện hải quan số, hải quan thông minh, toàn ngành nỗ lực thực hiện chuyển đổi số toàn diện trong các mặt công tác của ngành Hải quan, trước tiên là tập trung nguồn lực thực hiện thành công xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan.

Để thực hiện chuyển đổi số thành công, toàn ngành chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công chức; xây dựng lực lượng và tổ chức biên chế phù hợp…; phấn đấu thực hiện tốt việc mua sắm, đầu tư trang thiết bị hiện đại phục vụ công tác quản lý nhà nước về hải quan và tạo thuận lợi cho cộng đồng doanh nghiệp.

Liên quan đến công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, Tổng cục Hải quan tập trung lãnh đạo, chỉ đạo trong xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật trong lĩnh vực hải quan để nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong triển khai các nhiệm vụ được giao.

Đối với công tác phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại; phòng, chống ma túy, các lực lượng hải quan tiếp tục phát huy thành tích đạt được trong năm 2023 để tập trung phòng, chống tội phạm một cách hiệu quả. Ngoài đấu tranh với tội phạm ma túy, các đơn vị cần chú trọng phòng, chống các loại tội phạm mới như xuất, nhập khống hàng hóa; mua bán hóa đơn để chuyển tiền trái phép ra nước ngoài…

Về hợp tác quốc tế, Tổng cục Hải quan tiếp tục đẩy mạnh hợp tác một cách thực chất, hiệu quả với các đối tác truyền thống như: Hải quan Hoa Kỳ, Hải quan Trung Quốc, Hải quan Australia… để phòng, chống buôn lậu và gian lận thương mại; tội phạm ma túy…

Đặc biệt, theo ông Nguyễn Văn Cẩn, toàn ngành cần tiếp tục nêu cao ý thức, tinh thần trách nhiệm và thực hiện nghiêm túc về kỷ cương, kỷ luật công vụ; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để xử lý nghiêm tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm.

Năm 2024, Hải quan Việt Nam quyết tâm thực hiện chuyển đổi số một cách toàn diện dựa vào ứng dụng dữ liệu lớn, thông minh, trí tuệ nhân tạo… trong tất cả các khâu nghiệp vụ.

THỨ TRƯỞNG BỘ TÀI CHÍNH NGUYỄN ĐỨC CHI: Tăng cường truyền thông, đối thoại chính sách để tạo sự đồng thuận Năm 2023, dù bị tác động không nhỏ bởi tình hình thế giới nhưng với sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo các cấp, Tổng cục Hải quan đã nỗ lực vượt khó để hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao. Trước tiên, cơ quan hải quan đã làm tốt, phát huy vai trò trong việc tạo thuận lợi thương mại; hỗ trợ doanh nghiệp làm thủ tục nhanh chóng tại các cửa khẩu biên giới. Các năm trước, ngành Hải quan cũng hoàn thành tốt nhiệm vụ này. Song năm nay, với bối cảnh xuất nhập khẩu khó khăn, nền kinh tế đối diện nhiều thách thức, ngành Hải quan đã dự báo được và triển khai nhiều giải pháp hiệu quả để hoàn thành. Điều này rất đáng trân trọng. Điểm thứ hai là những kết quả rất rõ nét thể hiện thông qua những con số thống kê về công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng cấm, vi phạm pháp luật về hải quan. Cơ quan hải quan không chỉ làm tốt nhiệm vụ của mình, mà còn phối hợp rất tốt với các lực lượng chức năng trong nước, hải quan các nước trên thế giới để ngăn chặn kịp thời. Điểm thứ ba, Tổng cục Hải quan cũng đã làm tốt vai trò là cơ quan thường trực Ủy ban chỉ đạo quốc gia về Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và tạo thuận lợi thương mại. Đồng thời, Tổng cục Hải quan chủ động nghiên cứu ứng dụng thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 vào xây dựng hệ thống quản lý, như AI, dữ liệu lớn vào hoạt động chuyên môn. Điểm nhấn thứ tư là hiệu quả của công tác hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hải quan. Điển hình là việc tổ chức thành công Hội nghị và Triển lãm công nghệ WCO năm 2023. Song song với đó là nhiều hoạt động hợp tác song phương với các nước, đem lại kết quả tích cực trong thực hiện nhiệm vụ của ngành. Về thu ngân sách, theo lãnh đạo Bộ Tài chính, tuy kết quả còn chưa đạt mục tiêu đề ra từ đầu năm, song đây là một nỗ lực lớn của cơ quan hải quan trong năm qua… Bước sang năm 2024, toàn hệ thống hải quan cần tập trung rà soát các nhiệm vụ đã đặt ra trong Chiến lược phát triển hải quan đến năm 2025 để gấp rút triển khai kịp thời, hoặc điều chỉnh. Bên cạnh đó, tiếp tục tạo thuận lợi thương mại; chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng cấm; đảm bảo kỷ cương, kỷ luật công vụ; tăng cường truyền thông, đối thoại chính sách với doanh nghiệp, người dân và các tổ chức liên quan để tạo sự đồng thuận với những mục tiêu mà ngành Hải quan đặt ra, nhất là với việc đổi mới quy trình nghiệp vụ theo hướng hiện đại. Đặc biệt cần tiếp tục xây dựng lực lượng hải quan chuyên nghiệp, hiện đại; chú trọng công tác lãnh đạo, chỉ đạo để giữ gìn kỷ luật, kỷ cương trong thi hành công vụ; nâng cao năng lực chuyên môn đảm bảo đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công chức “vừa hồng vừa chuyên”. ÔNG ĐÀO DUY TÁM - PHÓ CỤC TRƯỞNG CỤC GIÁM SÁT QUẢN LÝ VỀ HẢI QUAN (TỔNG CỤC HẢI QUAN): Gấp rút xây dựng hệ thống xử lý dữ liệu thương mại điện tử Thực hiện nghị quyết của Chính phủ và phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ, phân công của Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan đã triển khai xây dựng dự thảo nghị định về quản lý hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch qua thương mại điện tử. Hiện nay Tổng cục Hải quan đã hoàn thiện dự thảo, trình Chính phủ ký ban hành. Tuy nhiên, do cần có thời gian xây dựng hệ thống công nghệ thông tin để phục vụ cho việc triển khai nghị định, thời gian ban hành được lùi đến quý IV/2024 và dự kiến có hiệu lực từ 1/1/2025. Để đảm bảo hệ thống xử lý dữ liệu hải quan có thể hoạt động ngay khi nghị định có hiệu lực thi hành, Cục Giám sát quản lý về hải quan sẽ phối hợp với Cục Công nghệ thông tin và thống kê hải quan, các đơn vị liên quan ưu tiên triển khai trước việc xây dựng hệ thống xử lý dữ liệu điện tử; tiếp tục rà soát các nội dung cần sửa đổi, bổ sung vào dự thảo nghị định nếu cần thiết và đảm bảo trình Chính phủ vào quý IV/2024. ÔNG ĐỖ THANH QUANG - PHÓ CỤC TRƯỞNG CỤC HẢI QUAN TP. HỒ CHÍ MINH: Quản lý chặt chẽ phương tiện vận tải, hàng hóa Năm qua, Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh đã triển khai nhiều giải pháp nhằm đảm bảo quản lý chặt chẽ mọi hoạt động liên quan đến phương tiện vận tải, hàng hóa, hành khách trong địa bàn hoạt động của đơn vị. Trong đó, đã xử lý quyết liệt một lượng lớn container tồn ảo trên Hệ thống VASSCM. Đơn vị đã thành lập các tổ công tác làm việc trực tiếp với các đơn vị kinh doanh cảng, thành lập nhiều nhóm trao đổi, hỗ trợ và làm việc liên tục để xử lý các dữ liệu tồn ảo trên hệ thống. Điểm quan trọng nhất đối với việc quản lý hàng hóa ra vào cảng tại địa bàn tính đến thời điểm này là các đơn vị chi cục, đơn vị kinh doanh cảng đã nhận thức và có biện pháp cụ thể để hạn chế việc phát sinh thêm tồn đọng trên hệ thống. Cũng trong năm, Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh đã thay đổi phương pháp quản lý đối với hoạt động của các kho, nhất là hoạt động vận chuyển hàng hóa giữa các kho, số liệu quản lý của kho và đặc biệt là kiểm tra nghiêm việc chấp hành các quy định về điều kiện kinh doanh kho.