| Núp bóng dịch vụ cầm đồ để cho vay nặng lãi Thiếu chấm điểm tín dụng "soi đường", hoạt động P2P Lending loay hoay tìm lối đi Fiin Ratings xếp hạng F88 ở mức BBB- |
Theo báo cáo "Thị trường tài chính thay thế tại Việt Nam 2024" mới phát hành, nhóm nghiên cứu của FiinGroup đánh giá, trong khi các định chế tài chính truyền thống vẫn giữ vai trò cốt lõi, các tổ chức tài chính thay thế đang tăng tốc tăng trưởng nhờ đổi mới công nghệ, sự tiện lợi và các mô hình vận hành linh hoạt.
Dịch vụ cầm đồ dẫn đầu, P2P lending chật vật mở rộng
Bên cạnh các định chế tài chính truyền thống, hệ sinh thái tài chính Việt Nam ngày càng mở rộng với sự tham gia tích cực của tổ chức tài chính thay thế. Thị trường tài chính thay thế bao gồm các mô hình tài chính hoạt động ngoài hệ thống định chế tài chính truyền thống,hướng đến khách hàng chưa tiếp cận sâu dịch vụ tài chính hiện hữu. Mô hình này đặc trưng bởi thủ tục đơn giản, khoản vay nhỏ, ngắn hạn, không cần thế chấp hay lịch sử tín dụng hoàn hảo, đồng thời tận dụng công nghệ để cung cấp giải pháp cho vay linh hoạt.
Các dịch vụ trong lĩnh vực này bao gồm: cầm đồ (truyền thống và hiện đại), cho vay ngang hàng (P2P lending), huy động vốn cộng đồng (crowdfunding), tiền mã hóa, tài chính phi tập trung và các hình thức tài chính sáng tạo khác.
 |
| Nguồn: FiinGroup. |
| Xét về thị phần, dịch vụ cầm đồ chiếm tỷ trọng lớn nhất với 57,7%, dẫn đầu trên thị trường. Các mô hình cho vay ngắn hạn và mua trước trả sau có thị phần nhỏ hơn nhưng đang nổi lên trong nhóm khách hàng trẻ, có xu hướng tiêu dùng linh hoạt. P2P lending chiếm phần nhỏ nhất do gặp thách thức về mở rộng quy mô hoạt động, khung pháp lý chưa rõ ràng và mức độ tin cậy hạn chế trong mắt người vay. |
Tổng quy mô doanh thu từ các tổ chức cho vay thay thế đạt xấp xỉ 8.000 tỷ đồng vào năm 2023, tăng mạnh so với khoảng 4.000 tỷ đồng năm 2021. Tốc độ tăng trưởng kép hàng năm giai đoạn 2021 - 2023 đạt 36,8%, cho thấy mức tăng trưởng nhanh và tiềm năng lớn của lĩnh vực này trong hệ sinh thái tài chính phi truyền thống.
Trong dịch vụ cầm đồ, theo FiinGroup, F88 hiện dẫn đầu thị trường cầm đồ thế hệ mới nhờ chiến lược mở rộng mạnh mẽ và tốc độ tăng trưởng doanh thu ấn tượng, duy trì trên 100% trong các năm 2020 - 2022.
"Chiến lược mở rộng của F88 không chỉ tập trung vào việc gia tăng số lượng cửa hàng mà còn hướng đến việc phủ sóng tại các khu vực có nhu cầu tài chính cao, qua đó tối đa hóa khả năng tiếp cận khách hàng. Quy mô doanh thu và tốc độ mở rộng nhanh chóng đã giúp F88 tạo ra khoảng cách rõ rệt so với các đối thủ" - FiinGroup đánh giá.
Các đối thủ khác đang cạnh tranh với F88 trong phân khúc này còn có: Vietmoney, T99, Happy Money...
Với mô hình cho vay trong ngày, có hai mô hình hoạt động chính gồm: các công ty liên kết dưới đăng ký dịch vụ tư vấn tài chính hoặc tư vấn quản lý; hoặc các công ty công nghệ tài chính cho vay thông qua các ứng dụng di động hoặc các nền tảng trực tuyến.
"Tuy nhiên, nhiều công ty công nghệ tài chính chỉ đóng vai trò như một kênh bán hàng liên kết cho các công ty cho vay đăng ký dưới dịch vụ kinh doanh cầm đồ hoặc dịch vụ cung cấp tín dụng khác. Do đó, một phần dư nợ cho vay của các ứng dụng cho vay như Doctor Dong, Cay Vàng, Money Cat, One Click, thực tế được giải ngân và thuộc về các công ty cho vay khác như Saigon Credit, Safe Savings" - nhóm phân tích nhận định.
Cần phá rào cản về định kiến và pháp lý
Trong các mô hình này, dịch vụ cầm đồ có khung pháp lý rõ ràng hơn và được quản lý chặt chẽ bởi các cơ quan chức năng, trong khi các mô hình khác vẫn thiếu hành lang pháp lý cụ thể.
Mô hình kinh doanh cho vay thay thế có điều kiện về an ninh trật tự và chịu sự giám sát của cơ quan công an địa phương với hai hình thức chính. Một là, cầm đồ truyền thống hoạt động thông qua các cửa hàng vật lý phục vụ khách hàng địa phương. Hai là, cầm đồ thế hệ mới hoạt động thông qua các chuỗi cửa hàng và ứng dụng công nghệ.
 |
| Nguồn: FiinGroup. |
| Dư nợ thị trường cầm đồ đạt 200 nghìn tỷ đồng Báo cáo của FiinGroup cho thấy, tính đến hết năm 2024, quy mô dư nợ thị trường cầm đồ ước đạt 200 nghìn tỷ đồng, tương đương khoảng 8 tỷ USD, trong đó, các doanh nghiệp cầm đồ thế hệ mới chiếm xấp xỉ 3,2% quy mô dư nợ toàn thị trường. |
Các đơn vị kinh doanh dịch vụ cầm đồ cung cấp khoản vay dựa trên tài sản bảo đảm. Với các chuỗi cầm đồ thế hệ mới, sản phẩm chủ yếu là các gói vay bằng đăng ký xe.
Số lượng cửa hàng của các chuỗi cầm đồ thế hệ mới bùng nổ giai đoạn 2019 - 2022 và đang có xu hướng chậm lại khi các chuỗi chuyển trọng tâm sang ổn định hoạt động và cải thiện khả năng sinh lời.
Tệp khách hàng chính mà các công ty tài chính và tổ chức cho vay thay thế đang khai thác là nhóm thu nhập thấp và trung bình với mức thu nhập từ 5 - 10 triệu đồng/tháng, chiếm khoảng 47% dân số trong độ tuổi lao động. Ngoài ra, còn có lực lượng lớn lao động phi chính thức chưa tiếp cận nhiều với các dịch vụ tài chính chuyên nghiệp. Nhóm này có xu hướng sử dụng tiền mặt và tiếp cận các dịch vụ tài chính phi chính thống như tín dụng đen, vay nhanh, hoặc cầm đồ truyền thống.
Trong khi đó, nhóm dân số này chiếm hơn 60% tổng số lao động có việc làm trong cả nước, tương đương khoảng 33 triệu người. Điều này cho thấy đây là tệp khách hàng lớn và còn nhiều tiềm năng khai thác đối với các chuỗi cầm đồ thế hệ mới.
"Thị trường tiềm năng với nhiều dư địa tại Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với thách thức lớn đến từ định từ định kiến xã hội cũng như khung pháp lý chưa hoàn thiện" - FiinGroup đánh giá.
Sau những đợt thanh tra và bắt giữ liên quan đến các hoạt động tín dụng đen núp bóng dưới dạng dịch vụ cho vay thay thế, một bộ phận người dân vẫn đánh đồng hai loại hình này, dẫn đến tâm lý e ngại khi tiếp cận dịch vụ. Do đó, các dịch vụ tài chính thay thế cần tập trung nâng cao chất lượng dịch vụ, cải thiện tính chuyên nghiệp và minh bạch trong vận hành, đồng thời triển khai các chiến dịch truyền thông hiệu quả nhằm xây dựng lại lòng tin từ phía người tiêu dùng./.
