Chuyển đổi số trong nông nghiệp đáp ứng tiêu dùng xanh

Ngày 18/9, Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp (thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) tổ chức Diễn đàn "Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường". Sự kiện này là một phần của phiên chợ nông sản, đặc sản vùng miền năm 2025, nhằm đẩy mạnh quảng bá và tiêu thụ nông sản, thúc đẩy phát triển nông nghiệp xanh, bền vững thông qua việc ứng dụng công nghệ số và đổi mới sáng tạo.

Tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường

Theo báo cáo của Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng phức tạp, ngành nông nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức kép.

Một mặt, các vấn đề nội tại như quy mô sản xuất còn manh mún, thiếu liên kết chuỗi, phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên và kinh nghiệm sản xuất truyền thống, gây ra rủi ro cao và năng suất chưa tối ưu. Mặt khác, ngành phải chịu áp lực cạnh tranh khốc liệt từ thị trường quốc tế về chất lượng và giá thành sản phẩm, đồng thời cần giải quyết các vấn đề về cạn kiệt tài nguyên và ô nhiễm môi trường.

Sự phát triển của các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), Internet vạn vật (IoT), công nghệ vệ tinh và drone chính là lời giải then chốt để vượt qua các rào cản này, chuyển đổi từ nền nông nghiệp thâm dụng tài nguyên sang nền nông nghiệp thông minh, hiệu quả và bền vững.

Nhận thức rõ tầm quan trọng đó, Chính phủ đã đưa nông nghiệp vào danh mục 8 lĩnh vực ưu tiên hàng đầu trong Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (Quyết định 749/QĐ-TTg). Chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ cao được xem là “chìa khóa” để tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng giá trị gia tăng, bền vững và tích hợp vào nền kinh tế số.

"Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2021) cho thấy, việc đưa công nghệ số vào sản xuất nông nghiệp có thể giúp tăng năng suất lên tới 30%, cắt giảm 50% chi phí nhân công và giảm khoảng 40% lượng nước tưới, thuốc trừ sâu, phân bón nhờ tối ưu hóa quy trình. Đây là những lợi ích rất đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang cần nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và thích ứng với biến đổi khí hậu" - Cục Chuyển đổi số nêu rõ.

Tại diễn đàn, nhiều mô hình thực tiễn đã được giới thiệu. Dự án hợp tác giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường với UNDP năm 2023 cho thấy, thanh long Bình Thuận có thể cắt giảm 68% phát thải carbon, tiết kiệm 50% năng lượng nhờ ứng dụng điện mặt trời, đèn LED và app truy xuất nguồn gốc.

Tại Đồng Tháp, mô hình Làng thông minh đang giúp giám sát đất, thủy lợi, canh tác, chăn nuôi, thu hoạch, bảo quản và chế biến bằng công nghệ số, từ đó giảm tổn thất, rủi ro và nâng cao hiệu quả. Tại Ninh Bình, ở xã Yên Hòa (huyện Yên Mô cũ) 10/10 thôn có Internet, 70% người dân dùng smartphone, 90% hộ gia đình truy cập Internet di động. Các sản phẩm của chương trình "Mỗi xã một sản phẩm" được đưa lên sàn thương mại điện tử Postmart, thanh toán QR code được triển khai, y tế và giáo dục thông minh được áp dụng, cùng hệ thống AI cho phát thanh tuyên truyền.

Như vậy, chuyển đổi số là "chìa khóa" giúp nâng cao năng suất, giảm chi phí và đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh.

Chuyển đổi số giúp nông nghiệp Việt Nam vươn lên hiện đại, hiệu quả, minh bạch, gắn với bảo vệ môi trường sinh thái. Nguồn: TL

Hình thành hệ sinh thái số liên thông

Bên cạnh những mô hình tích cực, các đại biểu cho rằng, chuyển đổi số trong lĩnh vực xúc tiến thương mại nông nghiệp còn nhiều hạn chế.

Phần lớn doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất vẫn quản lý theo cách truyền thống, thiếu thiết bị cơ bản, năng lực số yếu, e ngại chia sẻ dữ liệu và gặp rào cản chi phí đầu tư. Ở cấp quản lý, hạ tầng công nghệ - dữ liệu thiếu đồng bộ, chính sách hỗ trợ chưa đủ mạnh, khung pháp lý bất cập, kênh xúc tiến thương mại số chưa đa dạng và nguồn kinh phí còn hạn chế.

Riêng với môi trường và sản phẩm xanh, hoạt động xúc tiến thương mại còn manh mún, thiếu nền tảng số chuyên biệt để kết nối và mở rộng thị trường.

Nhiều sản phẩm sản xuất xanh, sạch, thân thiện với môi trường được trưng bày tại diễn đàn thu hút đông đảo khách tham quan.

Từ các mô hình thực tế, ông Phạm Duy Khánh - Giám đốc Trung tâm Phát triển nông thôn (Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường) đề xuất tập trung xây dựng ngân hàng dữ liệu quốc gia về nông nghiệp số; thiết lập mạng lưới quan trắc, giám sát tích hợp; phát triển đội ngũ chuyên gia công nghệ am hiểu đặc thù nông sản và vùng canh tác. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng số cho nông dân thông qua mô hình điểm, giới thiệu cách làm thành công để họ trải nghiệm trước khi nhân rộng.

Đặc biệt, việc xây dựng làng thông minh cần dựa trên 3 trụ cột: chính quyền số, kinh tế số và xã hội số. Chính quyền số ứng dụng dịch vụ công trực tuyến liên thông; kinh tế số quản lý mã số vùng nguyên liệu, thương mại điện tử sản phẩm "Mỗi xã một sản phẩm"; xã hội số cung cấp dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa, môi trường nông thôn qua nền tảng số.

Ông Nguyễn Minh Tiến - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp cũng nhấn mạnh, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, biến đổi khí hậu gay gắt, suy thoái tài nguyên và áp lực tiêu dùng xanh ngày càng lớn, ngành nông nghiệp - môi trường đứng trước những thách thức chưa từng có. Vì vậy, nếu không sớm xây dựng nền tảng xúc tiến thương mại số chuyên ngành nông nghiệp và môi trường, Việt Nam có nguy cơ tụt hậu, khi hệ thống xúc tiến thương mại truyền thống rời rạc, thiếu dữ liệu không còn đáp ứng yêu cầu mới.

Để xây dựng hệ sinh thái xúc tiến thương mại số cho nông nghiệp và môi trường, các giải pháp ưu tiên gồm: đầu tư hạ tầng công nghệ đồng bộ; phát triển nhân lực số bền vững; phối hợp liên kết đa ngành, đẩy mạnh hợp tác quốc tế để huy động nguồn lực và chia sẻ kinh nghiệm; ứng dụng công nghệ AI, big data, blockchain trong xúc tiến thương mại nhằm minh bạch và nâng sức cạnh tranh nông sản; đẩy mạnh truyền thông để nâng cao nhận thức và thu hút cộng đồng tham gia.