Bảo vệ môi trường tạo nền tảng cho sự phát triển

Môi trường Việt Nam đang ở “ngưỡng giới hạn chịu đựng”

Nhìn lại quá trình triển khai Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, đại biểu Thạch Phước Bình (đoàn Vĩnh Long) nhận định, với hơn 500 văn bản quy phạm pháp luật được ban hành từ năm 2021 đến nay, hệ thống pháp luật về quản lý môi trường đã cơ bản hoàn thiện. Đáng chú ý, tư duy quản lý đã chuyển từ “xin - cho” hành chính sang “trách nhiệm - nghĩa vụ” kinh tế, khuyến khích doanh nghiệp và người dân cùng tham gia bảo vệ môi trường.

Nhiều địa phương đã có chuyển động rõ nét như Đà Nẵng, Quảng Ninh, Bình Dương đẩy mạnh phát triển đô thị xanh và kinh tế tuần hoàn; TP. Hồ Chí Minh khởi động dự án đốt rác phát điện Phước Hiệp; Cần Thơ vận hành hệ thống xử lý nước thải tập trung cho toàn đô thị.

Đại biểu Thạch Phước Bình (đoàn Vĩnh Long)

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, đại biểu cho rằng, công tác bảo vệ môi trường vẫn đối mặt với không ít thách thức. Chẳng hạn, công tác kiểm soát ô nhiễm tuy có tiến bộ nhưng chưa bền vững. Tỷ lệ thu gom rác đô thị đạt 97%, song chỉ 18% nước thải được xử lý; gần 60% rác thải vẫn chôn lấp, chủ yếu ở nông thôn và đô thị nhỏ. Nhiều bãi rác tồn lưu hàng chục năm như Nam Sơn (Hà Nội), Khánh Sơn (Đà Nẵng), Tân Long (Tiền Giang) vẫn là những “điểm nóng môi trường”. Ô nhiễm không khí và nguồn nước cũng ngày càng nghiêm trọng.

Theo đại biểu, khung pháp lý tuy tiến bộ nhưng vẫn còn “khoảng trống hành động”. Các cơ chế như thị trường carbon, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) chưa vận hành thực chất; chưa có quy định cụ thể về mua sắm xanh, tái chế nhựa, tái sử dụng nước thải. Nhiều địa phương phản ánh thủ tục môi trường còn rườm rà, chưa tách bạch giữa giai đoạn đầu tư và vận hành, khiến hàng trăm dự án xanh bị chậm tiến độ. Dù nhận thức xã hội đã nâng lên, nhưng hành vi chưa thay đổi tương xứng: chỉ khoảng 15% hộ gia đình phân loại rác tại nguồn; không ít doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là “gánh nặng”, thay vì “đầu tư cho tương lai”.

Từ thực tế đó, đại biểu Thạch Phước Bình cảnh báo, môi trường Việt Nam đang ở “ngưỡng giới hạn chịu đựng”, nếu không chuyển đổi mạnh mẽ, chi phí khắc phục sẽ cao gấp nhiều lần chi phí phòng ngừa.

Quan tâm các điểm nghẽn về nguồn lực tài chính, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Phòng) cho biết, hiện nay, cả nước đã có Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam ở Trung ương và nhiều Quỹ Bảo vệ môi trường cấp tỉnh, nhưng hiệu quả hoạt động còn hạn chế.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Phòng)

Phần lớn các quỹ có vốn điều lệ nhỏ (chỉ vài chục tỷ đồng), nguồn thu chủ yếu vẫn dựa vào ngân sách nhà nước, trong khi khả năng huy động từ doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức quốc tế còn rất thấp. Nhiều quỹ địa phương chưa thực hiện được đúng chức năng hỗ trợ đầu tư, cho vay ưu đãi, tài trợ các dự án xử lý ô nhiễm hay cải tạo làng nghề.

Cho rằng thực tiễn này là do còn thiếu khung pháp lý thống nhất về mô hình tổ chức, cơ chế tài chính và phương thức hoạt động, đại biểu đề nghị Chính phủ sớm ban hành nghị định mới, theo hướng thống nhất cơ chế vận hành các quỹ cấp tỉnh, cho phép quỹ được tiếp nhận tài trợ, phát hành trái phiếu xanh và hợp tác với khu vực tư nhân trong đầu tư hạ tầng môi trường; mở rộng thẩm quyền cho quỹ được cho vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng hoặc đầu tư đồng tài trợ với các dự án bảo vệ môi trường có khả năng hoàn vốn.

Môi trường là động lực cho đổi mới sáng tạo

Khẳng định môi trường chính là nền tảng cho phát triển, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng) phân tích “chính môi trường là động lực cho đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp công nghệ nội địa. Không đợi có công nghệ rồi mới bảo vệ môi trường, mà chính môi trường sẽ tạo nhu cầu công nghệ”.

Đại biểu nêu thực tế, đầu tư FDI chất lượng cao chỉ đến với những nơi có tiêu chuẩn môi trường rõ ràng. Đơn cử như Apple, Samsung, Lego, Nike, Panasonic… đều đặt ESG và phát thải carbon là điều kiện tiên quyết. Nói cách khác, nếu không có tiêu chuẩn môi trường rõ ràng, nhất quán, Việt Nam sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng xanh toàn cầu, kể cả khi có giá nhân công rẻ.

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà tham dự phiên họp.

Để đưa môi trường trở thành động lực cho thu hút đầu tư và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn cho rằng, cần tiếp tục thể chế hóa nguyên tắc môi trường là trụ cột bắt buộc trong 3 trụ cột phát triển bền vững. Đồng thời, tăng đầu tư công và chi ngân sách cho môi trường.

Bên cạnh đó, đại biểu đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu xây dựng hệ thống công cụ kinh tế môi trường thông qua điều chỉnh và thực hiện thu phí xả thải tại các khu công nghiệp, đô thị cho phù hợp. Vận hành sàn tín chỉ carbon quốc gia chậm nhất đầu năm 2026. Áp dụng bảo hiểm môi trường, đấu thầu dịch vụ môi trường công khai, hợp đồng môi trường theo kết quả (PbR)…

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) bổ sung, bên cạnh việc xử lý các hành vi gây ô nhiễm bằng thuế, phí, Nhà nước cần “thưởng” và khuyến khích nhiều hơn cho các hoạt động kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, tăng ưu đãi cho kinh tế xanh, như: hỗ trợ lãi suất tín dụng xanh, bảo lãnh vay vốn cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, và mở rộng phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn xã hội. Đồng thời, cần thực hiện phê duyệt dự án đẩy mạnh hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm tài chính xanh và công nghệ môi trường từ các nước phát triển, tham gia các quỹ khu vực để huy động vốn.

Không chỉ nâng cao hiệu quả các công cụ kinh tế trong bảo vệ môi trường, đại biểu Quốc hội cũng đề nghị, về lâu dài phải có các giải pháp thiết thực để thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Bởi chỉ khi thuế, phí, thị trường carbon, tín dụng xanh… được vận hành hiệu quả, chúng ta mới tạo được sự thay đổi căn bản trong nhận thức xã hội huy động mạnh mẽ các nguồn lực cho công cuộc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững của đất nước./.