Khung pháp lý mới “mở cánh cửa” cho cơ chế bù trừ trung tâm

Tăng cường bảo mật, giảm rủi ro hệ thống

Theo bà Phạm Thị Thùy Linh - Trưởng ban Phát triển thị trường chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, Luật số 56/2024/QH15 đã sửa đổi để quy định rõ thành viên bù trừ có quyền thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch cho các chứng khoán giao dịch trên hệ thống giao dịch. Trường hợp thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh, thành viên bù trừ là ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài chỉ được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch cho chính thành viên bù trừ là ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Nhà đầu tư theo dõi bảng giá chứng khoán. Ảnh: Dũng Minh

Quy định nêu trên nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý để triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho thị trường chứng khoán cơ sở. Đây là giải pháp cải thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của thị trường để đáp ứng tiêu chí nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam của các tổ chức cao hơn như MSCI.

Đồng thời, Luật số 56/2024/QH15 cũng bổ sung quy định Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) quyết định thành lập công ty con và tổ chức, phân công thực hiện một số quyền, nghĩa vụ của mình theo quy định của luật này cho công ty con sau khi được Bộ Tài chính chấp thuận. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc triển khai chức năng CCP cho thị trường chứng khoán.

Luật cũng sửa đổi quy định về bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán, quy định rõ hoạt động bù trừ, xác định nghĩa vụ thanh toán tiền và chứng khoán được thực hiện thông qua VSDC hoặc công ty con. Đồng thời, sửa đổi, bổ sung quy định để Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thực hiện quản lý, thanh kiểm tra, giám sát hoạt động nghiệp vụ chứng khoán đối với công ty con của VSDC.

Trên cơ sở quy định tại Luật số 56/2024/QH15, Nghị định số 245/2025/NĐ-CP đã sửa đổi, bổ sung các quy định về đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán. Bà Linh cho biết, Nghị định đã sửa đổi, bổ sung quy định về nghĩa vụ hoàn tất việc đăng ký chứng khoán tại VSDC của doanh nghiệp trước khi đưa chứng khoán vào giao dịch trên hệ thống của Sở Giao dịch Chứng khoán.

Ngoài ra, Nghị định bổ sung quy định về việc cơ quan có thẩm quyền khi yêu cầu VSDC cung cấp thông tin liên quan đến sở hữu chứng khoán phải nêu rõ nội dung, mục đích, hình thức yêu cầu cung cấp thông tin, căn cứ pháp lý xác định thẩm quyền được yêu cầu cung cấp thông tin. Điều này tạo cơ sở cho VSDC thực hiện trên thực tiễn, đồng thời đảm bảo nguyên tắc về bảo mật thông tin của khách hàng.

Một điểm sửa đổi đáng chú ý tại Nghị định là hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán theo cơ chế CCP sẽ đi theo hướng không áp dụng đối với hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch công cụ nợ, trái phiếu doanh nghiệp. Tiếp đó, công ty con của VSDC được thực hiện hoạt động bù trừ, xác định nghĩa vụ thanh toán giao dịch chứng khoán theo cơ chế CCP theo phân công của VSDC. Ngoài ra, công ty con này sẽ trích 5% doanh thu hàng năm từ hoạt động nghiệp vụ để lập quỹ phòng ngừa rủi ro nghiệp vụ. Đây cũng là một trong các nguồn hỗ trợ thanh toán quan trọng nhằm đảm bảo các giao dịch thiếu tiền đều được thanh toán.

Hướng tới mức xếp hạng cao

Nghị định số 245/2025/NĐ-CP đã bỏ điều kiện, thành phần hồ sơ về “chấp thuận của Ngân hàng Nhà nước về việc ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán theo quy định của pháp luật về các tổ chức tín dụng” để đơn giản hóa thủ tục hành chính cho doanh nghiệp.

Theo Nghị định mới, VSDC cũng được từ chối thế vị đối với các giao dịch mà nếu thực hiện thanh toán có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn của hệ thống bù trừ, thanh toán. Nghị định cũng sửa đổi quy định về trích lập quỹ phòng ngừa rủi ro nghiệp vụ của VSDC để bao quát nguồn doanh thu từ các hoạt động nghiệp vụ; sửa đổi quy định về khống chế việc trích lập dựa trên mức trích lập tối đa để VSDC có thể bổ sung trích lập quỹ trong trường hợp số dư quỹ giảm sau khi sử dụng, đảm bảo an toàn trong hoạt động bù trừ, thanh toán. Đáng chú ý, Nghị định nêu rõ, chậm nhất đến hết ngày 31/12/2027, hoạt động bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán theo cơ chế đối tác bù trừ trung tâm phải được triển khai thực hiện.

Ông Hoàng Văn Thu - Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, tất cả nội dung hoàn thiện cơ sở pháp lý vừa qua đều hướng tới mục tiêu không chỉ nâng hạng, mà còn duy trì và củng cố vị thế mới của thị trường chứng khoán. Sau khi được FTSE Russell nâng hạng lên thị trường mới nổi thứ cấp, yêu cầu đặt ra là chúng ta phải đáp ứng liên tục các tiêu chí quốc tế, bảo đảm môi trường đầu tư minh bạch, công bằng và hiệu quả.

“Một trong những yêu cầu quan trọng là tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư nước ngoài. Chúng tôi đã rà soát và điều chỉnh nhiều quy định để phù hợp hơn. Nghị định số 245/2025/NĐ-CP đã quy định cụ thể việc áp dụng mô hình thanh toán bù trừ trung tâm cho cả thị trường cơ sở, qua đó bảo đảm tính nhất quán, minh bạch và phù hợp với thông lệ quốc tế. Mô hình này không chỉ giúp quản lý rủi ro tốt hơn, mà còn đáp ứng yêu cầu của các tổ chức xếp hạng và nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt trong việc đánh giá năng lực thị trường và khả năng bảo vệ nhà đầu tư. Đây là bước đi quan trọng để chúng ta giữ vững và hướng tới các mức xếp hạng cao hơn trong tương lai” - Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước chia sẻ.