Quỹ tài chính ngoài ngân sách: Cơ cấu lại để hoạt động hiệu quả, thực chất

Một số quỹ đã huy động nguồn lực hỗ trợ phát triển

Những năm qua, các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách phát triển mạnh. Không thể phủ nhận, các quỹ này đã có nhiều đóng góp quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội.

Tính đến thời điểm cuối năm 2021, ở trung ương có 27 quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách. Mục tiêu hoạt động của các quỹ không vì lợi nhuận, tập trung chủ yếu vào các đối tượng yếu thế trong xã hội, hoặc các mục tiêu mang tính kỳ vọng trong tương lai.

Một số quỹ tài chính đã góp phần thúc đẩy xã hội hóa, huy động, tập trung thêm được các nguồn lực tài chính thực hiện những mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, cũng như từng địa phương; giảm bớt gánh nặng cho ngân sách nhà nước (NSNN). Các quỹ đã hỗ trợ NSNN đáp ứng kịp thời nhu cầu chi đột xuất như chi khắc phục thiên tai bão lụt, hạn hán… Các quỹ dự phòng, dự trữ, phòng, chống thiên tai trong thời gian qua đã đảm nhiệm khá tốt vai trò, nhiệm vụ cung cấp nguồn lực tài chính lớn, kịp thời bảo đảm đời sống và hoạt động sản xuất cho người dân.

Nguồn: Bộ Tài chính Đồ họa: Văn Chung

Hiện nay, quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách chuyển một phần sang hình thức đầu tư, cung cấp nguồn tài chính chính sách cho các công trình, dự án đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội như giao thông, điện, nước… có khả năng thu hồi vốn. Một phần nguồn vốn NSNN đã được quay vòng, luân chuyển hỗ trợ đầu tư cho nhiều công trình cơ sở hạ tầng khác nhau. Điều này làm cho một mặt khả năng nguồn lực tài chính của quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách được tăng cường, sử dụng hiệu quả hơn; mặt khác, thúc đẩy các chủ đầu tư nâng cao trách nhiệm trong việc sử dụng có hiệu quả nhất nguồn vốn NSNN.

Bên cạnh đó, nguồn vốn NSNN được nhiều quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách xem là vốn mồi, là cơ sở để huy động thêm các nguồn vốn nhàn rỗi khác trong và ngoài nền kinh tế, tạo nguồn lực tài chính lớn, có tính chất ưu đãi để trợ giúp, đẩy mạnh hoạt động đầu tư đối với nền kinh tế quốc dân.

Tuy nhiên, nguồn tài chính hình thành các quỹ còn nhiều bất cập, chưa đảm bảo hoạt động độc lập với NSNN. Quy định về tỷ lệ thu, mức thu chưa hợp lý ở một số quỹ. Việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của các quỹ còn trùng lặp, hiệu quả hoạt động chưa cao…

Rà soát, cơ cấu lại kết hợp tăng cường quản lý, giám sát

Thời gian qua, Bộ Tài chính đã rất kiên quyết trong đề nghị xóa bỏ một số loại quỹ, cũng như không đồng tình với đề xuất của một số bộ, ngành khi xây dựng luật thì luật nào cũng đề xuất có quỹ. Bộ Tài chính cũng đã tham mưu cho Chính phủ ban hành các văn bản pháp luật quản lý chặt chẽ các quỹ này.

Trong khi chờ có luật, công tác quản lý đối với các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách cần được tăng cường. Hoạt động của các quỹ cần đi vào thực chất hơn, phù hợp với yêu cầu của tình hình mới.

Bộ Tài chính hiện đang rà soát tổng thể để từ đó có kiến nghị nâng cao hiệu quả hoạt động của các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nguồn lực tài chính quốc gia.

Cùng với đó, các bộ, ngành, địa phương cần tiếp tục thực hiện rà soát, cơ cấu lại các quỹ tài chính nhà nước hiện hành để phát huy hiệu quả hoạt động quỹ, đáp ứng được các yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Trên cơ sở kết quả rà soát, cần làm rõ được tính pháp lý và cơ chế sử dụng quản lý quỹ tài chính nhà nước đang hình thành và sử dụng ở trung ương và điạ phương; đánh giá, xem xét tính hiệu quả kinh tế - xã hội của từng loại quỹ qua thời gian hoạt động của các quỹ này.

Theo các chuyên gia kinh tế, không nên thành lập mới các quỹ tài chính nhà nước không có khả năng tài chính độc lập, đặc biệt là các quỹ có nguồn huy động, tài trợ chủ yếu từ NSNN; chỉ thành lập quỹ trong trường hợp cần thiết và phải đáp ứng đủ các yêu cầu, điều kiện đã quy định tại Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Bên cạnh đó, hoạt động của các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách cần được tăng cường giám sát, thanh tra và kiểm tra; bảo đảm quản lý, sử dụng có hiệu quả, công khai, minh bạch nguồn lực tài chính nhà nước. Các bộ, ngành, địa phương cần tiếp tục tăng cường công tác quản lý, thường xuyên kiểm tra, giám sát đối với hoạt động của các quỹ này, thực hiện công khai, minh bạch và xử lý nghiêm các sai phạm.