 |
| Ảnh minh họa. |
Nghe qua thì chạnh lòng, nhưng là nỗi buồn không bất ngờ của những người đang làm nghề, khi chứng kiến sự đổi ngôi âm thầm nhưng mạnh mẽ trong hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng - rời xa báo chí chính thống, tìm đến những gì nhanh, gọn, dễ tiếp cận trên mạng xã hội.
Thói quen ấy, nếu chỉ nhìn ở góc độ tiếp cận nội dung, thì là sự lựa chọn cá nhân. Nhưng nếu đặt trong bối cảnh phát triển báo chí hiện nay, nó lại là một mảnh ghép đáng suy ngẫm trong bức tranh rộng lớn hơn - kinh tế báo chí trong kỷ nguyên số.
Kinh tế và lương tri nghề báo
Là một nhà báo, tôi cảm nhận rõ những áp lực thầm lặng đè nặng lên mỗi tòa soạn: bài vở phải đủ lượng, đủ tương tác, đủ doanh thu… trong bối cảnh nguồn thu quảng cáo sụt giảm, chi phí vận hành tăng cao, độc giả thì đã quen với thói quen đọc báo miễn phí.
| Báo chí không thể đứng ngoài cuộc chơi số Trong kỷ nguyên số, báo chí buộc phải đổi mới nếu không muốn bị tụt lại trong cuộc cạnh tranh thông tin khốc liệt. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại như AI, dữ liệu lớn, nội dung đa phương tiện giúp nâng cao hiệu quả tác nghiệp và kết nối độc giả tốt hơn. Nội dung cần sinh động, trực quan, phù hợp với xu hướng tiêu thụ nhanh, ngắn, tương tác cao. Việc hiện diện trên các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube không còn là lựa chọn mà là bắt buộc nếu báo chí muốn tồn tại và tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt thông tin. |
Không ít tòa soạn bắt đầu áp “định mức kinh tế báo chí” xuống từng phóng viên - một con số cụ thể về doanh thu, tài trợ, hợp tác truyền thông… phải mang về hàng tháng, hàng quý. Tưởng như đó là điều bình thường trong một đơn vị cần tự chủ tài chính. Nhưng thực tế, nếu không có cơ chế bảo vệ đạo đức nghề nghiệp, thì chính những áp lực vô hình ấy sẽ đẩy người làm báo ra xa khỏi lý tưởng của mình.
Không thiếu những câu chuyện đã được rút ra thành bài học: phóng viên “lách luật” viết bài để đổi lấy hợp đồng truyền thông; nhà báo quên ranh giới giữa truyền thông và quảng bá; những dòng tít giật gân, mập mờ, lấp lửng được sử dụng để chiều lòng nhà tài trợ. Ở nơi ấy, người viết không còn là người làm báo, mà là người "buôn chữ".
Và tôi hiểu, trong những hoàn cảnh như thế, giữ vững bản lĩnh và đạo đức nghề nghiệp không chỉ là một lựa chọn cá nhân, mà còn là phép thử sinh tử đối với tương lai của chính báo chí.
Lối đi nào giữa “chênh vênh” kinh tế?
Ở Việt Nam, phần lớn cơ quan báo chí vẫn vận hành như đơn vị sự nghiệp có thu nhưng thực chất lại đang hoạt động như doanh nghiệp, phải tự kiếm tiền để sống. Trong khi nguồn thu quảng cáo ngày càng co hẹp, lại bị chia sẻ mạnh cho các nền tảng xuyên biên giới như Google, Facebook, TikTok…, thì áp lực tài chính ngày một tăng cao.
Sự lệ thuộc vào quảng cáo khiến nhiều tòa soạn rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan: muốn giữ vai trò phản biện thì khó có doanh thu; mà quá chiều nhà tài trợ thì sẽ đánh mất uy tín. Khi cơ chế vận hành không đủ vững, người làm báo dễ bị đẩy vào vùng xám của sự thỏa hiệp.
| Đạo đức nghề báo là nền móng cho tự chủ bền vững Chuyển đổi số, tự chủ tài chính, đa dạng hóa nguồn thu… là những cụm từ xuất hiện dày đặc trong các hội thảo, văn bản quản lý báo chí những năm gần đây. Nhưng trong tất cả những thuật ngữ ấy, thứ mà tôi luôn nhắc mình - với tư cách một người làm báo là: bản lĩnh và đạo đức. Đó không chỉ là giá trị cốt lõi để phân biệt giữa báo chí và mạng xã hội, giữa thông tin chính thống và tin đồn. Đó còn là yếu tố bảo vệ người làm báo khỏi sự trôi dạt trong cơn bão thị trường. Và đó là điều giúp báo chí thực sự vững bước trong kỷ nguyên số như một lực lượng có tri thức, có trách nhiệm, có niềm tin và có giá trị. |
Tại Hội thảo “Hoàn thiện pháp luật để báo chí phát triển trong kỷ nguyên số” hồi tháng 5 vừa qua, Tổng Biên tập báo Tiền Phong - ông Phùng Công Sưởng trăn trở: “Nếu không giải được bài toán kinh tế thì báo chí không thể phát triển” - đó là lời nhấn mạnh thực tế, cũng là lời cảnh tỉnh.
Muốn phát triển, báo chí buộc phải chuyển mình. Phải có hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch cho các hoạt động dịch vụ, liên kết truyền thông, tổ chức sự kiện, xuất bản chuyên đề… Không thể vừa yêu cầu báo chí tự chủ tài chính, vừa ràng buộc họ bởi những quy định cũ kỹ, mơ hồ, không rõ giới hạn giữa tuyên truyền - truyền thông - thương mại.
Bên cạnh đó, sự tham gia chính thức của khu vực tư nhân vào lĩnh vực báo chí dưới dạng đối tác đầu tư công nghệ, sản xuất nội dung, phát triển nền tảng cũng cần được công nhận và luật hóa, tránh tình trạng hợp tác không tên dễ dẫn đến rủi ro pháp lý và đánh mất kiểm soát nội dung.
Nhà nước: Từ quản lý sang kiến tạo môi trường phát triển
Không có tòa soạn nào sống được bằng lý tưởng. Nhưng nếu mất lý tưởng, tòa soạn ấy cũng sẽ mất độc giả. Để báo chí không rơi vào vòng xoáy đánh đổi giá trị lấy tài chính, vai trò kiến tạo của Nhà nước là vô cùng quan trọng. Cụ thể, trong dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) sắp tới, cần có quy định rõ: mọi doanh nghiệp, tổ chức khi sử dụng hoặc khai thác nội dung báo chí trực tuyến hay ngoại tuyến đều phải có thỏa thuận bản quyền với tòa soạn và làm việc với cơ quan báo chí. Không thể để hàng trăm cơ quan báo chí bỏ chi phí sản xuất nội dung nghiêm túc nhưng lại bị các nền tảng, dịch vụ trung gian khai thác miễn phí.
Cũng cần nhanh chóng xây dựng cơ chế thu phí nội dung báo chí trên nền tảng số, thay vì để mặc báo chí “vừa làm báo, vừa phát không”. Trong nhiều năm, việc đọc báo đã trở thành hành vi miễn phí nhưng tri thức thì không thể vô giá trị. Đã đến lúc trả lại giá trị kinh tế xứng đáng cho lao động trí tuệ của người làm báo.
Song song với đó, Nhà nước cần tạo hành lang pháp lý để báo chí có thể phát triển dịch vụ truyền thông đi kèm - miễn là vẫn giữ đúng tôn chỉ, mục đích và có cơ chế giám sát minh bạch. Phát triển kinh tế báo chí không đồng nghĩa với thương mại hóa báo chí, nếu giới hạn được định rõ và thực thi nghiêm túc.
Kinh tế báo chí là xu thế tất yếu trong kỷ nguyên số. Nhưng nếu không có hành lang pháp lý rõ ràng, cơ chế bảo vệ đạo đức nghề nghiệp và nhận thức đúng từ cả tòa soạn lẫn nhà báo, thì nó có thể trở thành con dao hai lưỡi. Khi đồng tiền áp đặt chỉ tiêu lên phóng viên, khi các tòa soạn chạy theo doanh thu mà xem nhẹ bản sắc, khi bài viết được viết ra để phục vụ nhà tài trợ thay vì độc giả thì báo chí không còn là báo chí. Và người cầm bút, nếu không đủ vững vàng, sẽ dễ lạc lối.
Ông Đào Quang Bính - Chủ tịch Hội đồng Trị sự, Tổng giám đốc, Tổng thư ký tòa soạn Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy: VnEconomy phát triển nền tảng Marcom AI, kiến tạo tương lai truyền thông số
Trong bối cảnh kỷ nguyên số đang làm thay đổi mạnh mẽ ngành truyền thông, mở ra cả những cơ hội và thách thức chưa từng có, Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy đã tiên phong trong hành trình chuyển đổi số. Với hơn 30 năm đồng hành cùng sự phát triển kinh tế, VnEconomy nỗ lực không ngừng nghiên cứu và đầu tư vào các giải pháp công nghệ tiên tiến nhất. Kết quả của những nỗ lực này là sự ra đời của Marcom AI - một hệ sinh thái công nghệ toàn diện, được kiến tạo dựa trên sự hợp tác chiến lược giữa VnEconomy cùng các đối tác công nghệ hàng đầu là Hemera và Actable AI Việt Nam. Marcom AI không chỉ là tập hợp các công cụ riêng lẻ, mà là một hệ sinh thái được thiết kế để tối ưu hóa mọi khía cạnh của hoạt động báo chí và truyền thông. Hệ sinh thái này bao gồm hai trụ cột chính là Nền tảng CMS (Content Management System) thế hệ mới - “chìa khóa” quản lý nội dung hiện đại; Asko Platform - "trợ thủ AI đắc lực" cho lĩnh vực truyền thông. Nền tảng Marcom AI là hiện thân của chiến lược táo bạo nhằm xây dựng một hệ sinh thái các giải pháp trí tuệ nhân tạo chuyên biệt cho lĩnh vực marketing và truyền thông. Những công nghệ này không chỉ phục vụ riêng VnEconomy, mà còn hướng tới một tầm nhìn lớn hơn, trở thành nền tảng mở để các tòa soạn báo chí, tạp chí, cơ quan nhà nước, công ty truyền thông và doanh nghiệp tại Việt Nam cùng tiếp cận, khai thác và phát triển. Đây là những sản phẩm được xây dựng "tại Việt Nam, cho Việt Nam, vì Việt Nam", thể hiện tinh thần tự lực tự cường và mong muốn kiến tạo giải pháp công nghệ đột phá của VnEconomy và các doanh nghiệp Việt. Ánh Tuyết (ghi) Ông Nguyễn Văn Minh - Tổng Biên tập Báo Công thương: Cần một chương trình hành động quốc gia về kinh tế báo chí
Kinh tế báo chí trong kỷ nguyên số đang đối mặt với áp lực cạnh tranh chưa từng có. Để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các cơ quan báo chí trong quá trình chuyển đổi số và tự chủ tài chính, đã đến lúc cần một chương trình hành động quốc gia về kinh tế báo chí, trong đó ba trụ cột chính sách cần được hoàn thiện sớm. Trước tiên, chính sách về hạ tầng số báo chí. Nhà nước cần hỗ trợ xây dựng nền tảng CMS dùng chung, hệ thống phân phối nội dung thông minh, AI nội dung cho các tòa soạn chính thống. Đồng thời cần đầu tư công vào một số báo chiến lược - chính sách - chuyên ngành để không bị “out” khỏi cuộc chơi số toàn cầu. Bên cạnh đó, chính sách tài chính, đặt hàng, hỗ trợ. Cần mở rộng đặt hàng công vụ báo chí, không chỉ tuyên truyền đơn tuyến mà là đặt hàng nội dung chuyên sâu, phản biện chính sách, tư liệu ngành. Cho phép các cơ quan báo chí tiếp cận nguồn vốn chuyển đổi số lãi suất thấp, cơ chế tài chính linh hoạt trong phát triển sản phẩm phụ trợ. Cùng với đó, chính sách chăm lo đời sống và giải pháp nâng cao vị thế xã hội của người làm báo. Muốn báo chí mạnh thì trước hết người làm báo phải sống được bằng nghề và tự hào với nghề… Tôi cho rằng, Nhà nước cần sớm ban hành cơ chế đặc thù bảo vệ và đãi ngộ người làm báo cách mạng; cần có chiến lược nâng cao vị thế xã hội của người làm báo, đưa các nhà báo tiêu biểu vào các hội đồng phản biện chính sách, mời tham gia đối thoại với các bộ, ngành, doanh nghiệp… để nhà báo không chỉ đưa tin, mà trở thành chủ thể phản biện, cố vấn, nhà kiến tạo chính sách công từ thực tiễn. Khi báo chí được trọng dụng, người làm báo được tôn trọng, thì kinh tế báo chí mới có điểm tựa bền vững không chỉ bằng tiền, mà bằng chính giá trị xã hội và sự thừa nhận thể chế. Nam Khánh (ghi) Bà Nguyễn Thị Quỳnh Minh - Tổng Biên tập Báo Kiểm toán: Báo Kiểm toán đồng hành cùng chuyển đổi số, lan tỏa giá trị toàn ngành
“Trước làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ đang lan tỏa trong toàn ngành, Báo Kiểm toán chủ động đổi mới mạnh mẽ về tư duy nghiệp vụ, phương thức thể hiện và nội dung truyền thông. Không chỉ dừng ở việc chuyển đổi hình thức truyền tải thông tin, Báo Kiểm toán còn từng bước đa dạng hóa các sản phẩm trên nền tảng số. Các hình thức truyền thông chuyên đề, tọa đàm, video ngắn, infographics… và đặc biệt là truyền thông chính sách gắn với nội dung chuyên sâu đã và đang được khai thác hiệu quả, góp phần tăng sức hút của báo với các đối tác và độc giả mục tiêu. Báo Kiểm toán còn tích cực tuyên truyền, lan tỏa các nội dung liên quan đến việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và ứng dụng các phần mềm trong hoạt động kiểm toán. Thông qua các chuyên mục chuyên sâu, bài viết phản ánh thực tiễn triển khai tại các đơn vị, Báo Kiểm toán góp phần nâng cao nhận thức, kỹ năng và hiệu quả ứng dụng công nghệ số trong toàn ngành. Giai đoạn 2020 - 2025, Báo Kiểm toán ghi dấu một bước chuyển mình rõ nét, xứng tầm là cơ quan ngôn luận của Kiểm toán Nhà nước. Trong 5 năm, Báo Kiểm toán xuất bản 261 kỳ tuần báo, trong đó có 20 số báo in đặc biệt với hàng nghìn bài viết phản ánh sinh động, sâu sắc về các hoạt động kiểm toán, cũng như những vấn đề kinh tế - xã hội thời sự. Song song cùng in, báo điện tử đăng tải 30.000 tin, bài; cùng 850 tin video và phóng sự truyền hình, 22 tọa đàm và 28 bản tin truyền hình về các sự kiện quan trọng của ngành, đặc biệt là kỷ niệm 30 năm thành lập Kiểm toán Nhà nước, Đại hội đại biểu Đảng bộ Kiểm toán Nhà nước lần thứ VIII. Bước vào giai đoạn sắp tới, Báo Kiểm toán tiếp tục định hướng đổi mới mạnh mẽ hơn nữa, khuyến khích đề xuất sáng kiến, cải tiến nội dung và hình thức, tổ chức các phong trào thi đua gắn với nhiệm vụ chính trị và chuyên môn. Tính sáng tạo, đa dạng, nhanh nhạy và chuẩn mực sẽ là một trong những yếu tố xuyên suốt trong chiến lược phát triển Báo Kiểm toán, nhằm khẳng định vị thế trong cộng đồng báo chí cách mạng Việt Nam và lan tỏa giá trị của ngành đến với xã hội. Tú Anh (ghi) |
