Muôn hình vạn trạng thủ đoạn buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả

Tổ chức chặt chẽ, bí mật, khép kín

Năm vừa qua có thể nói là một năm đặc biệt. Dịch Covid-19 được kiểm soát, kinh tế dần hồi phục và phát triển tích cực. Các hoạt động sản xuất, kinh doanh, cung ứng hàng hóa dịch vụ theo đó được khơi thông trở lại. Bên cạnh thuận lợi, những biến động của chính trị thế giới, xung đột vũ trang, lạm phát diễn biến phức tạp, giá cả nhiều mặt hàng thiết yếu trên thế giới biến động thất thường, mang tới cho Việt Nam nhiều nguy cơ tiềm ẩn về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.

Nhìn vào thực tế có thể thấy, nổi lên trên các tuyến biên giới, vùng biển và địa bàn nội địa là hoạt động mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy, pháo nổ, thuốc lá điếu, sản phẩm động vật hoang dã, xăng, dầu, khoáng sản, đường cát, vàng, ngoại tệ, gỗ quý, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, vật tư nông nghiệp, vật tư y tế, hàng điện tử, điện lạnh, vải, quần áo, hàng gia dụng,...

Các đường dây, tổ chức buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả thường có tổ chức rất chặt chẽ, bí mật, khép kín, nhiều mắt xích, nhiều đối tượng tham gia với vị trí, vai trò khác nhau. Các đường dây, tổ chức này hoạt động trên nhiều địa bàn khu vực biên giới, cửa khẩu, các vùng biển, địa bàn nội địa, ở nước ngoài; lợi dụng thời tiết, đêm tối, đặc điểm địa hình phức tạp trên biên giới, cửa khẩu, vùng biển, sử dụng trang thiết bị, công nghệ hiện đại để buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.

Nguồn: Ban Chỉ đạo 389 quốc gia. Đồ họa: Văn Chung

Phương thức, thủ đoạn của các đường dây, tổ chức buôn lậu ngày càng đa dạng, linh hoạt theo các tuyến, địa bàn trọng điểm. Trên tuyến biên giới, đối tượng chủ mưu thường thuê người dân tập kết hàng hóa ở địa bàn nước ngoài đối diện, chờ cơ hội thuận lợi vận chuyển trái phép qua biên giới hoặc xé lẻ, trà trộn với hàng chính ngạch vận chuyển vào Việt Nam. Đối tượng cầm đầu thường không trực tiếp ra mặt mà thuê người dân ở khu vực biên giới, cửa khẩu thông thuộc địa hình, sử dụng phương tiện phù hợp vận chuyển hàng hóa qua sông, suối, đường mòn, lối mở hoặc mang vác hàng hóa qua rừng, đồi, đường mòn biên giới.

Tại khu vực cửa khẩu, cảng biển, các đối tượng thường lợi dụng quy định thông thoáng trong việc khai báo xuất nhập khẩu hàng hóa, kho ngoại quan, quản lý rủi ro trên hệ thống thông quan hàng hóa tự động, hậu kiểm về hải quan, lợi dụng việc thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp đồng thương mại, thông qua các pháp nhân, thành lập doanh nghiệp "ma", đăng ký trụ sở làm việc tại địa chỉ không có thật... để buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.

Trong nội địa, đối tượng lợi dụng các sàn thương mại điện tử, trang mạng xã hội, ứng dụng bán hàng trực tuyến, dịch vụ bưu chính, chuyển phát nhanh để sản xuất, kinh doanh, vận chuyển, tàng trữ hàng cấm, hàng nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ, hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Hộ kinh doanh cửa hàng nhỏ lẻ ở các khu dân cư, khu vực nông thôn... thường lợi dụng hiểu biết hạn chế, tâm lý thích hàng ngoại, hàng giá rẻ để trà trộn hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ... với hàng thật, lừa bán cho người tiêu dùng.

“Nắn” thủ đoạn theo mặt hàng trọng điểm

Nhìn vào bảng các vụ việc điển hình thời gian qua do Ban Chỉ đạo 389 quốc gia thống kê, có thể nhận thấy, phương thức, thủ đoạn buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả còn tinh vi theo từng đặc điểm, tính chất của các mặt hàng trọng điểm.

Đơn cử, với ma túy, tiền chất ma túy, kim khí quý, ngoại tệ..., đối tượng thường sử dụng các thuê bao điện thoại nước ngoài, các trang mạng xã hội để liên lạc, chỉ đạo, giao nhiệm vụ đến từng đối tượng, từng công đoạn; cất giấu ma túy lẫn trong hàng khác, thường thay đổi phương tiện vận chuyển, ký gửi hàng qua phương tiện liên vận quốc tế, thuê người vận chuyển...

Đối với pháo nổ, thuốc lá điếu, đường cát..., đối tượng thường tập kết hàng tại địa bàn nước ngoài sát biên giới, bố trí người theo dõi, canh đường, lợi dụng sơ hở trong tuần tra, kiểm soát của lực lượng chức năng, thuê người sử dụng phương tiện phù hợp địa hình vận chuyển pháo nổ, thuốc lá không đủ số lượng để truy cứu trách nhiệm hình sự. Nhiều trường hợp, đối tượng sử dụng bộ hồ sơ hợp pháp để hợp thức hóa hành vi buôn lậu, vận chuyển trái phép đường cát.

Mặt hàng xăng, dầu, khí ga thường được móc nối với chủ hàng người nước ngoài thỏa thuận giá, thời gian, địa điểm trên vùng biển tiếp giáp, sử dụng phương tiện khai thác, đánh bắt hải sản đã được hoán cải để mua bán, sang mạn xăng, dầu; chuẩn bị sẵn bộ hồ sơ hợp pháp để hợp thức hóa hành vi buôn lậu, vận chuyển trái phép,…

* Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc - Phó Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia: “Kiểm tra chéo” để nâng cao trách nhiệm Để triển khai công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng cấm hiệu quả trong năm 2023, công tác tuyên truyền cần được đưa lên hàng đầu. Phải đẩy mạnh, phối hợp với các cơ quan báo chí truyền thông để phản ánh một cách kịp thời tình hình, công tác chống buôn lậu gian lận thương mại, hàng giả, hàng cấm và biểu hiện trong hoạt động công vụ của lực lượng chức năng. Qua truyền thông làm tốt công tác tuyên truyền chính sách pháp luật, vận động nhân dân không tiếp tay cho các hành vi buôn lậu gian lận thương mại và hàng giả; tăng cường sự phối hợp cung cấp thông tin về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, hàng cấm cho các cơ quan chức năng xử lý. Điều này sẽ góp phần quan trọng trong việc thay đổi hành vi, thói quen, đồng thời mang tính chất cảnh báo. Một giải pháp nữa là chủ động nắm bắt tình hình, đánh giá đúng thực trạng, nhận diện những vấn đề nổi cộm, phức tạp, phương thức hoạt động, xác định tuyến địa bàn mặt hàng trọng điểm, kịp thời tham mưu đề xuất có phương án phối hợp đánh trúng đối tượng, tụ điểm phức tạp để răn đe, phòng ngừa, xử lý nghiêm. Các lực lượng cần đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng cấm. Khi xây dựng được hệ thống dữ liệu đầy đủ, liên thông liên ngành thì việc kiểm tra, giám sát, phát hiện hành vi sẽ thuận lợi hơn. Đề nghị các đơn vị công khai rộng rãi số điện thoại, thư điện tử, đường dây nóng để tiếp cận tin báo, xử lý nghiêm vi phạm; triển khai những nghiệp vụ cơ bản đảm bảo phát hiện, ngăn chặn kịp thời các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng cấm. Văn phòng thường trực theo dõi sát tình hình tham mưu ban hành các văn bản chỉ đạo; chủ động “kiểm tra chéo” thông qua thành lập các đoàn kiểm tra đột xuất tập trung vào những vụ việc hoặc địa bàn nhạy cảm, có dư luận quan tâm. Từ đó nâng cao trách nhiệm triển khai công tác của các ngành, các lực lượng. Lưu ý tăng cường công tác phối hợp tích cực hơn nữa giữa các đơn vị; chủ động tham mưu khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân có thành tích tốt để nêu gương và đề xuất điều chỉnh một số chính sách về kinh phí cho công tác đấu tranh phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng cấm để tạo thuận lợi hơn cho công tác này.

Trên cơ sở đánh giá, dự báo sát, đúng tình hình, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia đã tham mưu Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả; đồng thời tăng cường chỉ đạo, điều hành, kiểm tra, đôn đốc, hướng dẫn các bộ, ngành, địa phương chủ động, phối hợp triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

Nhờ đó, năm 2022, các bộ, ngành, lực lượng chức năng, đơn vị, địa phương đã phát hiện, bắt giữ, xử lý 139.758 vụ việc vi phạm (tăng 1,17% so với cùng kỳ năm 2021). Trong đó, các đơn vị, địa phương phát hiện, bắt giữ 11.945 vụ mua bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu; 124.121 vụ gian lận thương mại, gian lận về thuế; 3.692 vụ sản xuất, mua bán, vận chuyển hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Thu nộp ngân sách nhà nước 12.829 tỷ đồng; khởi tố hình sự 642 vụ, 720 đối tượng.

* Ông Nguyễn Văn Cẩn - Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan:

Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành

Ông Nguyễn Văn Cẩn

Năm 2023, buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp. Nhất là khi Trung Quốc mở cửa trở lại toàn diện hoạt động thông quan thì nguy cơ buôn lậu trên các tuyến biên giới sẽ “nóng”.

Do đó, để đấu tranh, ngăn chặn, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành như giữa bộ đội biên phòng và hải quan. Đặc biệt, để ngăn chặn tình trạng buôn lậu qua biên giới, bảo vệ sản xuất trong nước thì tuyệt đối không cho ô tô đi qua đường mòn, lối mở. Vì đường mòn lối mở là khu vực dành cho cư dân biên giới. Nên ô tô đi qua khu vực này đa số là có mục đích buôn lậu.

Mặt khác, cơ quan hải quan và cơ quan thuế sẽ phối hợp chặt chẽ hơn trong chia sẻ dữ liệu. Khi cơ quan hải quan kiểm tra trên hệ thống nhận thấy hàng không có hóa đơn điện tử thì có thể chắc chắn là hàng lậu.

* Đại tá Vũ Như Hà - Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (Bộ Công an):

Kịp thời phát hiện “kẽ hở”

ÔngVũ Như Hà

Năm 2023, các đối tượng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả sẽ chủ yếu hoạt động “núp bóng pháp nhân” và đi qua cửa khẩu chính ngạch.

Lượng hàng hóa vi phạm sẽ tăng mạnh. Ngoài các mặt hàng trọng điểm xăng dầu, đường, thuốc lá thì vận chuyển ngoại tệ sẽ diễn biến phức tạp.

Dự báo các đối tượng buôn lậu lợi dụng chính sách, các cơ quan chức năng cần đánh giá hoạt động tạm nhập tái xuất, gửi kho ngoại quan, rà soát để kịp thời phát hiện “kẽ hở” dễ bị lợi dụng để có phương án điều chỉnh kịp thời.

* Ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công thương):

Chấn chỉnh kịp thời những sai sót

Ông Nguyễn Thanh Bình

Cần lưu ý việc xây dựng lực lượng tinh nhuệ, chủ động, thống nhất, phản ứng nhanh, liên tục, thông suốt hiệu quả 24/7, hướng tới là lực lượng mang tính phòng ngừa, giám sát vì sự phát triển của doanh nghiệp, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Tăng cường công tác kiểm tra nội bộ để chấn chỉnh kịp thời những sai sót nghiệp vụ trong quá trình kiểm tra, kiểm soát thị trường và xử lý nghiêm các hành vi sai phạm của tổ chức, cá nhân trong thực thi công vụ; kịp thời biểu dương các cá nhân, đơn vị có thành tích.

Tổng cục Quản lý thị trường kiến nghị Chính phủ sớm phê duyệt Đề án chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử để có cơ sở xử lý các hành vi mới phát sinh.