Thị trường vàng lộ diện nhiều bất cập, "vàng tặc" lẩn khuất sau lớp vỏ vàng miếng

Trong báo cáo tổng kết tình hình thực hiện Nghị định số 24/2012/NĐ-CP ngày 03/4/2012 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng (Nghị định số 24), Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thẳng thắn chỉ rõ những tồn tại, hạn chế khi triển khai Nghị định số 24 sau 13 năm thực thi.

"Lỗ hổng" từ buôn lậu, đầu cơ đến độc quyền sản xuất

Theo NHNN, bên cạnh đa số các doanh nghiệp tuân thủ nghiêm túc quy định của pháp luật, thời gian qua đã có hiện tượng một số doanh nghiệp, tổ chức tín dụng lợi dụng chức năng kinh doanh vàng để kinh doanh trái phép, hợp thức hoá vàng lậu/vàng tặc, trốn thuế, tung tin thất thiệt gây ảnh hưởng tâm lý của người dân về giá vàng và ngoại tệ để đầu cơ trục lợi.

Cùng với đó, giá vàng miếng chênh lệch cao so với giá quốc tế tại nhiều thời điểm, đặc biệt trong giai đoạn từ cuối năm 2021 đến nay, giá vàng thế giới tăng mạnh. Tính đến cuối năm 2024, giá vàng thế giới tăng 26% so với cuối năm 2023. Trong các tháng đầu năm 2025, giá vàng thế giới tiếp tục tăng mạnh, có thời điểm tiến sát mốc 3.500 USD/ounce.

Từ năm 2014 - 2023, NHNN không cung thêm vàng miếng ra thị trường. Ảnh tư liệu.

Việc giá vàng thế giới liên tục tăng cao cùng những khó khăn của các kênh đầu tư trong nước, thói quen lâu đời của người dân trong việc dùng vàng để đảm bảo an toàn tài sản khiến nhu cầu mua vàng của người dân tăng. Mặt khác, không loại trừ tâm lý đám đông đổ xô đi mua vàng khiến nhu cầu vàng miếng SJC tăng đột biến.

Hoạt động buôn lậu vàng qua biên giới vẫn diễn ra, tác động đến tỷ giá USD/VND trên thị trường tự do, gây áp lực lên thị trường ngoại tệ và tỷ giá chính thức, từ đó ảnh hưởng bất lợi tới việc điều hành chính sách tiền tệ, kiểm soát lạm phát, cũng như ổn định kinh tế vĩ mô; gây thất thu thuế cho ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, cách thức độc quyền sản xuất vàng miếng, xuất khẩu và nhập khẩu nguyên liệu để sản xuất vàng miếng bộc lộ hạn chế.

"Việc tiếp tục phụ thuộc vào Công ty SJC trong khi hiện nay công nghệ, thiết bị đã lỗi thời, gây khó khăn cho NHNN trong việc chủ động nguồn cung vàng miếng SJC trong trường hợp cần phải can thiệp với khối lượng lớn" - NHNN chỉ rõ.

NHNN sẽ tiếp tục phải sử dụng ngoại tệ từ dự trữ ngoại hối nhà nước để nhập khẩu vàng nhằm can thiệp, bình ổn thị trường nếu vẫn giữ cơ chế hiện nay.

Đáng chý ý, tồn tại các sản phẩm vàng trang sức mỹ nghệ (hàm lượng 99,99%) có tính chất dùng để đầu tư, tích lũy tương tự như vàng miếng do Nghị định 24 chưa có quy định phân biệt rõ ràng giữa khái niệm về vàng miếng và vàng trang sức mỹ nghệ.

Từ khi Nghị định 24 được ban hành, các doanh nghiệp không được sản xuất vàng miếng. Trên thị trường, các doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm vàng trang sức mỹ nghệ có tính chất đầu tư, tích lũy tương tự với vàng miếng; trong đó có những sản phẩm như: Âu Vàng Phúc Long, Kim Giáp... của công ty DOJI có giá ngang bằng với giá vàng miếng SJC và được đổi sang vàng miếng SJC.

"Vàng hóa" bị đẩy lùi, nhưng nhiều rủi ro đang lộ diện

Trước đó, kể từ năm 2008 - 2012, do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính toàn cầu, nền kinh tế Việt Nam chịu nhiều ảnh hưởng tiêu cực, tốc độ tăng trưởng kinh tế suy giảm, lạm phát gia tăng và nhu cầu nắm giữ vàng trong nền kinh tế tăng. Do giá vàng thế giới biến động tăng mạnh, cơ chế quản lý hoạt động kinh doanh vàng giai đoạn này đã không còn phù hợp.

Hàng loạt hệ quả xảy ra như: “vàng hóa” trong nền kinh tế cao; vàng miếng được mua, bán rộng rãi tại 12.000 doanh nghiệp, 8 đơn vị được sản xuất vàng miếng, việc cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu khối lượng lớn, tiêu tốn ngoại tệ trong khi dự trữ ngoại hối giảm xuống mức thấp kỷ lục. Điều này đặt ra nhu cầu thay đổi cơ chế quản lý hoạt động kinh doanh vàng cho phù hợp hơn.

Thị trường vàng lộ diện nhiều bất cập, vàng tặc lẩn khuất sau lớp vỏ vàng miếng. Ảnh: T.L.

Sau nhiều năm triển khai Nghị định số 24, các tổ chức tín dụng không còn được huy động và cho vay vốn bằng vàng, nhờ đó giảm phương tiện thanh toán bằng vàng trong lưu thông, góp phần ổn định thị trường ngoại hối, loại bỏ rủi ro về vàng trong hệ thống tổ chức tín dụng.

Với thói quen nắm giữ vàng lâu đời, đồng thời pháp luật bảo vệ quyền sở hữu vàng hợp pháp của người dân thì chức năng tích trữ giá trị của vàng vẫn luôn tồn tại. Cùng với đó, quy mô dự trữ ngoại hối nhà nước đã tăng đáng kể so với trước Nghị định 24.

Sau 13 năm triển khai các giải pháp quản lý thị trường vàng theo Nghị định 24, thị trường vàng tương đối ổn định. Tuy nhiên, từ năm 2019 trở lại đây, do ảnh hưởng bởi các yếu tố quốc tế và trong nước như đại dịch Covid-19, leo thang căng thẳng địa chính trị cuộc chiến thương mại, thuế quan của các nền kinh tế lớn trên thế giới… dẫn đến giá vàng quốc tế và trong nước tăng mạnh.

Thị trường vàng trong nước bắt đầu bộc lộ một số hạn chế về cơ chế quản lý sản xuất vàng miếng, cơ chế cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng trang sức mỹ nghệ, do đó, chênh lệch giá vàng miếng trong nước và giá thế giới tăng cao, có thời điểm chênh lệch cao nhất lên 18 triệu đồng/lượng.

Song song với đó là nguy cơ buôn lậu vàng qua biên giới, tác động đến tỷ giá USD/VND trên thị trường tự do. Việc tiếp tục phụ thuộc vào một đơn vị gia công, sản xuất vàng miếng không còn phù hợp trong khi năng lực, công nghệ, kỹ thuật của đơn vị này đã lỗi thời...

Việc rà soát, tổng kết tình hình thực hiện Nghị định 24 để đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định quản lý hoạt động kinh doanh vàng phù hợp với điều kiện hiện nay đang được NHNN lấy ý kiến rộng rãi các đơn vị./.