Mở đường để báo chí vận hành như một ngành công nghiệp văn hóa

Tại phiên thảo luận tổ của Quốc hội ngày 23/10, nhiều đại biểu góp ý cho dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đã nhấn mạnh yêu cầu mở rộng không gian phát triển, hoàn thiện cơ chế kinh tế báo chí để bảo đảm báo chí có thể hoạt động bền vững, thích ứng với xu thế chuyển đổi số, song song với việc giữ vững định hướng chính trị và tính chuyên nghiệp của nền báo chí cách mạng.

Cơ chế tài chính thuận lợi để hỗ trợ báo chí phát triển lành mạnh

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) lần này bổ sung hàng loạt quy định mới, trong đó có cơ chế đặc thù về tài chính cho “cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện”, quy định Nhà nước đầu tư “nền tảng số báo chí quốc gia”, phát triển hạ tầng dữ liệu báo chí số, đồng thời cho phép cơ quan báo chí được tích hợp hoạt động dịch vụ trực tuyến nhằm đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào quảng cáo

Ngoài ra, Luật cũng bổ sung quy định đầy đủ về các phương thức Nhà nước giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu, hỗ trợ chi phí truyền dẫn, phát sóng đối với các cơ quan báo chí phục vụ nhiệm vụ chính trị, an sinh, đối ngoại hoặc hoạt động ở vùng sâu, vùng xa.

Cần nghiên cứu ưu tiên cho các cơ quan báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, phục vụ vùng sâu, vùng xa hoặc có sản phẩm chất lượng cao, mang giá trị xã hội. Ảnh tư liệu

Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội trong báo cáo thẩm tra nhất trí với các quy định “tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí có thêm nguồn thu, tăng thêm nguồn lực tài chính để bảo đảm và nâng cao chất lượng hoạt động”. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, làm rõ hơn khái niệm “kinh tế báo chí” và các quy định liên quan đến đầu tư công, cơ chế tự chủ, những quy định về nguồn thu từ hoạt động kinh doanh của cơ quan báo chí.

Theo đại biểu Hoàng Minh Hiếu (đoàn Nghệ An), kinh tế báo chí là nội dung then chốt, gắn trực tiếp với sự phát triển bền vững của hệ thống báo chí. Hiện nay, cơ chế trả nhuận bút chủ yếu dựa trên lượt xem hoặc lượt truy cập. Cách tính này có thể khiến phóng viên ưu tiên tin bài ngắn, chạy theo xu hướng, trong khi những tuyến bài chuyên sâu, chất lượng cao lại ít được quan tâm. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nội dung báo chí...

Bên cạnh đó, khó khăn về kinh tế cũng có thể dẫn đến những biểu hiện tiêu cực trong hoạt động nghề nghiệp, do đó, dự thảo Luật cần có giải pháp thực chất để hỗ trợ báo chí phát triển lành mạnh. Mặc dù Nhà nước hiện hỗ trợ khoảng 0,5% ngân sách cho báo chí, là mức trung bình so với quốc tế, nhưng cách hỗ trợ còn dàn trải. Cần nghiên cứu cơ chế phân bổ ngân sách có trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên cho các cơ quan báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, phục vụ vùng sâu, vùng xa hoặc có sản phẩm chất lượng cao, mang giá trị xã hội lớn, đại biểu đề xuất.

Ông Hiếu cũng đề nghị nghiên cứu chính sách thuế khuyến khích mô hình thuê bao số (subscription) cho báo điện tử - hình thức đang được nhiều quốc gia áp dụng nhằm thúc đẩy phát triển nội dung chất lượng và giảm phụ thuộc vào quảng cáo. Đặc biệt, đại biểu nhấn mạnh cần có quy định cụ thể về nghĩa vụ chia sẻ doanh thu của các nền tảng mạng xã hội khi sử dụng nội dung báo chí, tương tự như mô hình của Canada, nhằm bảo đảm quyền lợi của cơ quan báo chí và người làm báo.

Báo chí có thể trở thành trung tâm của công nghiệp văn hóa

Cùng quan tâm đến nội dung kinh tế báo chí, đại biểu Bùi Hoài Sơn (đoàn TP. Hà Nội) - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội cho rằng, dự thảo Luật cần bổ sung những cơ chế, chính sách rõ ràng hơn để báo chí được vận hành như “một ngành công nghiệp văn hóa”.

Trong đó bao gồm từ cơ chế tài chính dựa trên đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công, cho đến việc cho phép liên kết hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước; từ chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo theo tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW, đến mở rộng báo chí đối ngoại, phát triển đa ngôn ngữ theo tinh thần Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập trong tình hình mới, giúp báo chí Việt Nam vươn ra thế giới; từ việc phân cấp, phân quyền cho địa phương để quản lý và phát triển báo chí gắn với văn hóa bản địa, đến việc khuyến khích hình thành các mô hình liên kết, tập đoàn báo chí nhằm tăng hiệu quả hoạt động.

Theo đại biểu Bùi Hoài Sơn, khi báo chí được đặt trong hệ sinh thái công nghiệp văn hóa, có thể tạo ra một chuỗi giá trị gia tăng lớn, vừa phục vụ nhiệm vụ chính trị, vừa đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và quảng bá hình ảnh quốc gia.

Đại biểu dẫn một số ví dụ thực tế cho thấy báo chí hoàn toàn có thể trở thành hạt nhân của những sự kiện văn hóa, sáng tạo quy mô lớn thời gian qua. Những sự kiện này chứng minh rằng báo chí, khi gắn với công nghệ hiện đại, nghệ thuật biểu diễn và thị trường truyền thông, có thể trở thành trung tâm của công nghiệp văn hóa.

Đối với các nhiệm vụ chính trị của báo chí, trong bối cảnh nước ta không có báo chí tư nhân, đại biểu cho rằng, cần nhấn mạnh cơ chế đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công và đầu tư công có trọng điểm gắn liền với định mức kinh tế kỹ thuật báo chí “3 dễ”: dễ hiểu, dễ áp dụng, dễ thực hiện. Đây sẽ là nguồn lực quan trọng giúp báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị - nhất là ở vùng sâu, vùng xa, hải đảo, và đối ngoại.

Ngoài ra, một số ý kiến bày tỏ đồng tình với quy định cho phép các cơ quan báo chí được liên kết để tăng nguồn thu. Tuy nhiên, theo cần đi kèm với cơ chế giám sát chặt chẽ nhằm tránh tình trạng liên kết biến tướng, dẫn đến “tư nhân hóa” hoạt động báo chí.

Cùng với đó, cần lưu ý giảm bớt chi phí tuân thủ pháp luật cho các cơ quan báo chí. Theo đại biểu Hoàng Minh Hiếu, một số quy định mới trong dự thảo, như yêu cầu báo chí phải kết nối, chịu trách nhiệm đối với thông tin do mình đưa lên mạng xã hội, có thể làm tăng thủ tục hành chính và chi phí thực hiện, trong khi pháp luật về đưa tin mạng xã hội đã có quy định chung cho mọi chủ thể. Vì vậy, chỉ nên quy định những nội dung thực sự cần thiết, tránh trùng lặp và gây khó khăn trong triển khai.

Các đại biểu cũng nhấn mạnh, phát triển kinh tế báo chí không chỉ là giải pháp tài chính, mà còn là sự đầu tư cho một nền báo chí chuyên nghiệp, vì lợi ích công chúng. Và để chính sách thực sự phát huy hiệu quả, không chỉ cần nỗ lực đổi mới thể chế, mà còn cần quyết tâm đổi mới từ chính các tòa soạn.