Nông thôn Việt Nam chuyển biến theo hướng văn minh, hiện đại

Những con số ấn tượng

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, đầu thế kỷ XXI, hơn 70% dân số Việt Nam sống ở nông thôn; nông nghiệp giữ tỷ trọng lớn, nhưng thu nhập khu vực nông thôn chỉ bằng khoảng 40 - 45% khu vực thành thị; tỷ lệ hộ nghèo cao, nhất là ở miền núi, vùng sâu, vùng xa. Hạ tầng yếu và thiếu; môi trường ô nhiễm cục bộ; đời sống văn hóa nghèo nàn…

Vì vậy, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (Chương trình NTM) ra đời bởi Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 4/6/2010 của Thủ tướng Chính phủ, đánh dấu sự khởi động một chương trình phát triển toàn diện, quy mô quốc gia, bao phủ toàn bộ khu vực nông thôn cả nước. Đây cũng chính là chương trình nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn.

Nông thôn mới nâng cao tại (Ứng Hòa, Hà Nội). Ảnh: Thu Huyền

Chương trình NTM được thiết kế theo nguyên tắc “người dân là chủ thể, Nhà nước định hướng và hỗ trợ”, huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị và xã hội hóa nguồn lực. Đây là quá trình phát triển toàn diện, không chỉ nâng cấp hạ tầng, mà kết hợp hài hòa các trụ cột kinh tế - văn hóa - xã hội - môi trường - hệ thống chính trị. Bộ tiêu chí quốc gia về NTM với 19 tiêu chí phù hợp các tiếp cận hiện đại về phát triển bền vững, phát triển bao trùm và tiếp cận dựa vào quyền, xác định người dân vừa là mục tiêu, vừa là động lực của phát triển.

Sau hơn 15 năm triển khai, Chương trình NTM đã đạt được những thành quả “to lớn, toàn diện, lịch sử”, có tác động sâu sắc đến đời sống kinh tế, xã hội ở khu vực nông thôn. Nông thôn Việt Nam chuyển biến theo hướng văn minh, hiện đại.

Theo số liệu mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến hết tháng 6/2025, cả nước đã có 6.084/7.669 xã đạt chuẩn NTM (79,3%), trong đó 2.567 xã đạt chuẩn NTM nâng cao (42,2%) và 743 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Đặc biệt, có 24 tỉnh, thành phố có 100% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó 19 tỉnh có cả 100% xã đạt chuẩn. Đây là thành tích chưa từng có trong 15 năm thực hiện phong trào.

Cùng với đó, hạ tầng nông thôn đã có bước phát triển đột phá. Tính đến giữa năm 2025, hơn 76% xã có đường trục xã, liên xã cứng hóa; hơn 90% thôn, bản có đường ô tô đến trung tâm được trải nhựa, bê tông. Thủy lợi bảo đảm tưới cho hơn 80% diện tích đất nông nghiệp; điện lưới quốc gia phủ gần như 100% xã, hơn 99% hộ dùng điện thường xuyên, an toàn. Trên 95% trường học các cấp ở nông thôn đạt chuẩn quốc gia, hơn 92% xã đạt chuẩn y tế, nhiều nơi triển khai hồ sơ sức khỏe điện tử, khám bệnh từ xã; thiết chế văn hóa thôn, xã được củng cố, tạo không gian sinh hoạt cộng đồng...

Đặc biệt, NTM kiểu mẫu đã tiệm cận chuẩn đô thị văn minh, với các tiêu chí xanh - sạch - đẹp, ứng dụng công nghệ, bảo đảm an ninh - trật tự. Đây là bước chuyển từ “lượng” sang “chất”, khẳng định hướng đi đúng đắn trong phát triển nông thôn.

Những con số trên không chỉ phản ánh thành tích vượt bậc, mà còn cho thấy sự lan tỏa mạnh mẽ của phong trào. Tỷ lệ xã đạt chuẩn cao đồng nghĩa với việc hạ tầng cơ sở, đời sống văn hóa, giáo dục, y tế và môi trường ở nông thôn được cải thiện rõ rệt. Người dân được thụ hưởng dịch vụ tốt hơn, thu nhập bình quân ở khu vực nông thôn năm 2025 dự kiến đạt khoảng 58 triệu đồng/người/năm, tăng 1,4 lần so với năm 2020. Tỷ lệ hài lòng của người dân tại các xã đạt chuẩn NTM đạt 95-100%, cho thấy niềm tin xã hội được gia tăng. Ngoài ra, NTM còn góp phần quan trọng vào xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2024 vượt 62,4 tỷ USD, với nhiều ngành hàng chủ lực (lâm sản, gạo, cà phê, thủy sản, rau quả) đạt trên 5 tỷ USD.

Những kết quả này cho thấy tác động trực tiếp và bền vững của Chương trình NTM tới đời sống người dân. Kết quả xây dựng NTM trong thời gian qua tiếp tục khẳng định vai trò chủ thể của nông dân trong xây dựng NTM, NTM nâng cao, kiểu mẫu.

Xây dựng nông thôn mới hiện đại, toàn diện, bền vững

Thành công về tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM không thể tách rời hệ thống chính sách đồng bộ và sự đồng thuận của nhân dân. Với hơn 154 văn bản chính sách, Bộ tiêu chí quốc gia NTM giai đoạn 2021 - 2025 được ban hành theo hướng nâng cao chất lượng, tiệm cận chuẩn mực quốc tế. Người dân tham gia từ khâu hiến đất, đóng góp ngày công, giám sát công trình đến gìn giữ kết quả sau đầu tư.

Phong trào “Cả nước chung sức xây dựng NTM” tiếp tục được duy trì và lan tỏa, gắn với thi đua yêu nước và phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng”.

Dù đạt thành tựu vượt bậc, Chương trình NTM vẫn còn một số thách thức về chênh lệch vùng miền, nhiều xã vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo còn khó khăn. Một số nơi còn chạy theo thành tích, chưa chú trọng đến chất lượng thực chất. Nhiều tiêu chí về môi trường, thu nhập, chuyển đổi số chưa đồng đều... Những thách thức này đòi hỏi giai đoạn 2026-2030 phải tập trung nâng cao chất lượng, thu hẹp khoảng cách phát triển, tránh “NTM hình thức”.

Giai đoạn 2026 - 2035, trong bối cảnh cả nước thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, với cấp xã có quy mô lớn hơn nhiều trước đây, Chương trình NTM và giảm nghèo bền vững được xây dựng (trên cơ sở tích hợp Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM và Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững) gắn với quan điểm và định hướng phát triển bao trùm và bền vững, lấy người dân làm trung tâm và là chủ thể của quá trình phát triển. Phát triển nông thôn theo hướng hiện đại, thông minh, gắn với quá trình công nghiệp và đô thị hóa; đồng thời thay đổi mô hình tăng trưởng theo hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế các bon thấp…

Mục tiêu là xây dựng NTM hiện đại, toàn diện, bền vững, thích ứng linh hoạt với biến đổi khí hậu, bảo đảm phát triển hài hòa giữa kinh tế, xã hội với bảo vệ môi trường, giữ gìn cảnh quan, bản sắc văn hóa và giá trị truyền thống. Thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp đa giá trị trên cơ sở gắn kết chặt chẽ với mực tiêu giảm nghèo đa chiều, phòng ngừa tái nghèo, tăng trưởng xanh, ứng dụng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, nâng cao thu nhập, chất lượng sống và khả năng tiếp cận dịch vụ thiết yếu của người dân, xây dựng cuộc sống hạnh phúc…

Giai đoạn 2026 - 2035 là bước chuyển từ “xây dựng” sang “quản trị phát triển”, tích hợp mục tiêu, phân quyền mạnh cho địa phương, huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực xã hội, tạo sự phát triển đồng bộ giữa nông thôn và đô thị với thế giới. Thực hiện thành công chương trình trong giai đoạn này sẽ có ý nghĩa chiến lược: Không chỉ góp phần bảo đảm an ninh lương thực, an sinh xã hội, mà còn thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số quốc gia từ nền tảng nông thôn… Đây chính là con đường để nông thôn Việt Nam không chỉ “đổi mới”, mà còn “thông minh, bền vững và hội nhập”, trở thành động lực phát triển quan trọng của quốc gia trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.