Sáng kiến chống xói mòn cơ sở thuế
Việt Nam có thể tận dụng nguồn thu tăng thêm từ việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu để tăng cường đầu tư. Ảnh: TL

Doanh nghiệp phải đóng một mức thuế tối thiểu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa diễn ra ngày càng sâu rộng, sự phát triển của công nghệ thông tin đang làm thay đổi các hành vi kinh doanh truyền thống. Bên cạnh đó, sự phát triển không đồng đều giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ, sự chênh lệch về trình độ quản lý và sự khác biệt về các chính sách ưu đãi thu hút đầu tư nước ngoài, đang tạo cơ hội cho các doanh nghiệp hoạt động đa quốc gia (MNE) lợi dụng các “kẽ hở chính sách” để tránh việc thực hiện các nghĩa vụ thuế đối với các hoạt động sản xuất kinh doanh.

Trong bối cảnh đó, vào tháng 6/2013, OECD đã khởi xướng và được nguyên thủ các quốc gia G20 thông qua sáng kiến chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển dịch lợi nhuận (BEPS) với 2 nội dung chính gồm: Phân chia quyền đánh thuế, thực hiện đánh giá về phân bổ lợi nhuận và các nguyên tắc phân bổ lợi nhuận; đảm bảo tất cả các doanh nghiệp hoạt động quốc tế phải trả mức thuế tối thiểu.

Tiếp đó, tháng 11/2015, Hội nghị Thượng đỉnh G20 diễn ra tại Antalya - Thổ Nhĩ Kỳ, các nguyên thủ quốc gia đã thông qua gói kế hoạch triển khai 15 hành động cụ thể của dự án BEPS do OECD đề xuất. Đây là những hành động được đề xuất nhằm giải quyết các vấn đề có thể xảy ra các hành vi xói mòn cơ sở thuế và chuyển dịch lợi nhuận như: Chống chuyển giá, chuyển lợi nhuận, tránh nộp thuế thông qua việc lợi dụng các ưu đãi trong các hiệp định thuế.

Ngăn chặn tình trạng lãi thật, lỗ giả

Quy định của thuế tối thiểu toàn cầu

Thuế tối thiểu toàn cầu đưa ra quy định, các công ty có doanh thu toàn cầu từ 750 triệu Euro (tương đương khoảng 870 triệu USD) trở lên sẽ bị áp dụng thuế suất tối thiểu toàn cầu là 15%. Nếu công ty hưởng thuế suất thực tế thấp hơn mức 15% tại quốc gia đầu tư thì sẽ phải nộp bổ sung khoản chênh lệch tại chính quốc.

Ví dụ: Một công ty của Hàn Quốc sở hữu 100% công ty con hoạt động tại Việt Nam. Công ty con được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp và có thuế suất thực tế là 7%. Như vậy, mức thuế suất ở Việt Nam thấp hơn mức thuế suất tối thiểu toàn cầu là 8%. Do đó, Hàn Quốc sẽ yêu cầu công ty mẹ tại Hàn Quốc nộp phần 8% còn lại đối với phần thu nhập chịu thuế dưới mức thuế suất tối thiểu (15%) của công ty con tại Việt Nam.

Các chuyên gia nhận định, khi quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu có hiệu lực, sẽ góp phần tăng nguồn thu từ thuế, hạn chế các hiện tượng trốn, tránh thuế, chuyển giá…, của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam. Theo đó, Việt Nam có thể tận dụng nguồn thu tăng thêm từ việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (nếu có) để tăng cường đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện các yếu tố về môi trường đầu tư chi phối quyết định đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài (cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực...).

Thống kê của Bộ Tài chính cho thấy, số doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) báo lỗ trong năm 2021 là 14.293 doanh nghiệp, chiếm 55% tổng số doanh nghiệp FDI của cả nước. Trong đó có nhiều doanh nghiệp thua lỗ liên tục trong nhiều năm liên tiếp, song các doanh nghiệp FDI này vẫn đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh.

Còn OECD ước tính, khi quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu có hiệu lực, hơn 220 tỷ USD lợi nhuận dự kiến sẽ được phân bổ lại cho các quốc gia mỗi năm và Việt Nam có thể hưởng lợi một phần từ sự phân bổ này. Tuy nhiên, quy mô lợi nhuận phân bổ có thể thấp hơn ước tính hoặc không đáng kể, vì để thực hiện được cần có một hệ thống quản lý thuế hiệu quả và nỗ lực phối hợp giữa các quốc gia.

Nêu quan điểm về những tác động của thuế tối thiểu toàn cầu, GS-TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài cho rằng, việc thống nhất thỏa thuận chung về thuế tối thiểu toàn cầu mang ý nghĩa quan trọng trong việc giảm gánh nặng “đàm phán lại” hàng nghìn hiệp định thuế song phương đang có hiệu lực tại các quốc gia. Bên cạnh đó, thỏa thuận cũng đem lại sự hài hòa dựa trên nền tảng quy tắc hệ thống thuế quốc tế hoạt động hiệu quả vì lợi ích chung của các quốc gia.

GS-TSKH Nguyễn Mại đặt vấn đề, hiện nay có khoảng 50% doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam báo lỗ dù vẫn liên tục mở rộng sản xuất. Trong 50% đó, liệu có bao nhiêu doanh nghiệp thực hiện hoạt động chuyển giá - xóa lợi nhuận ở Việt Nam đẩy ra nước ngoài? “Rõ ràng có thực trạng lãi thật và lỗ giả đang diễn ra, bởi doanh nghiệp chuyển lợi nhuận ra những "thiên đường thuế". Các doanh nghiệp này vào Việt Nam nhưng không đầu tư thẳng mà đầu tư ở một nước thứ 3 - nơi có thuế suất doanh nghiệp thấp hoặc bằng 0 để họ chuyển lợi nhuận sang đó đóng thuế. Như vậy, quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu có hiệu lực sẽ giúp chống chuyển giá - trốn thuế” - GS. TSKH Nguyễn Mại nhấn mạnh.

Việt Nam là thành viên thứ 100 của BEPS

Năm 2017, Việt Nam đã tham gia và là thành viên thứ 100 của BEPS. Nhằm giải quyết vấn đề kinh tế số phát triển và chuyển quá trình sản xuất kinh doanh về những nơi có thuế thu nhập doanh nghiệp thấp, Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng trung ương của Nhóm các nước G20 đã thống nhất về nguyên tắc “Giải pháp Hai trụ cột” nhằm giải quyết các thách thức về thuế phát sinh trong nền kinh tế kỹ thuật số. Trong đó: Trụ cột thứ nhất quy định về phân bổ thuế đối với hoạt động kỹ thuật số; Trụ cột thứ hai quy định về thuế suất tối thiểu toàn cầu.

Triển khai các hành động của BEPS, ngày 9/7/2021, Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng trung ương của Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới đã thống nhất về nguyên tắc “Giải pháp Hai trụ cột” nhằm giải quyết các thách thức về thuế phát sinh trong quá trình số hóa nền kinh tế (gọi tắt là Thỏa thuận Thuế tối thiểu toàn cầu), bao gồm: Trụ cột thứ nhất phân bổ thuế đối với hoạt động kinh doanh dựa trên kỹ thuật số (phân bổ lại quyền đánh thuế đối với các công ty đa quốc gia giữa nơi đặt trụ sở chính và nơi hoạt động kinh doanh). Trụ cột thứ hai đặt ra mức thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu 15% đối với các công ty đa quốc gia nhằm ngăn các công ty này chuyển lợi nhuận sang quốc gia có thuế suất thấp để tránh thuế.

Ngày 8/10/2021, OECD đưa ra tuyên bố Khung giải pháp Hai trụ cột để giải quyết các thách thức phát sinh từ nền kinh tế kỹ thuật số.

Đến ngày 16/12/2022, Diễn đàn hợp tác toàn cầu về BEPS (IF) đã công bố có 138 nước đồng thuận (không phản đối) đối với nội dung về Khung giải pháp Hai trụ cột để giải quyết các thách thức phát sinh từ nền kinh tế kỹ thuật số mà OECD đưa ra ngày 8/10/2021 nêu trên. Việt Nam là thành viên thứ 100 của BEPS và không có ý kiến bảo lưu về nội dung này, nên là một trong những nước đồng thuận. Đến nay, Khung giải pháp Hai trụ cột đã nhận được sự đồng thuận của 142/142 nước thành viên IF. Dự kiến quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu sẽ chính thức được áp dụng vào năm 2024./.