Nhiều quốc gia không có khái niệm “hộ kinh doanh”

Kinh nghiệm nhìn từ quốc tế

Tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong quản lý thuế hộ kinh doanh, Bộ Tài chính cho biết, trên thế giới, nhiều quốc gia không có khái niệm “hộ kinh doanh” tách bạch như Việt Nam, nhưng tồn tại mô hình tương tự là doanh nghiệp cá thể (sole proprietorship) - hình thức kinh doanh do một cá nhân làm chủ, chịu trách nhiệm vô hạn và lợi nhuận được tính vào thu nhập chịu thuế của chủ sở hữu, thường bao gồm 3 đối tượng: doanh nghiệp cá thể, hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh.

Các doanh nghiệp cá thể ở các nước thường có thủ tục đăng ký đơn giản, chi phí thấp và được áp dụng chế độ thuế thu nhập cá nhân thay vì thuế thu nhập doanh nghiệp.

Công chức thuế hỗ trợ hộ kinh doanh sử dụng phần mềm bán hàng. Ảnh: TL

Về quản lý thuế, hầu hết các nước cho phép cá nhân kinh doanh nhỏ không bắt buộc lập doanh nghiệp pháp nhân mà vẫn hoạt động với mã số thuế cá nhân. Tuy nhiên, khi doanh thu hoặc số lao động vượt ngưỡng nhất định, họ phải đăng ký thành lập doanh nghiệp hoặc tuân thủ chế độ kế toán, báo cáo thuế như doanh nghiệp. Cạnh đó, nhiều quốc gia áp dụng thuế khoán hoặc thuế đơn giản cho cá nhân kinh doanh nhỏ để giảm gánh nặng hành chính, nhưng luôn có cơ chế chuyển lên khai thuế theo sổ sách khi quy mô lớn hơn.

Điển hình, tại Trung Quốc, hiện nay tồn tại cả 2 đối tượng là doanh nghiệp cá thể và hộ kinh doanh (hộ kinh kinh doanh cá thể và hộ kinh doanh tiểu chủ), tương đồng với Việt Nam. Tuy nhiên, các đối tượng này có các chính sách, quy định để khuyến khích riêng, trong đó doanh nghiệp cá thể được quy định tại Luật Doanh nghiệp cá thể, còn hộ kinh doanh được quy định tại Bộ Luật Dân sự.

Tại Singapore, Malaysia, Thái Lan, doanh nghiệp cá thể được đăng ký dễ dàng và đóng thuế thu nhập cá nhân; riêng Thái Lan quy định doanh thu trên mức nhất định thì phải lập công ty.

Ngoài ra, một số nước cũng triển khai các biện pháp hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp như: Hàn Quốc và Nhật Bản có chính sách miễn, giảm thuế trong vài năm đầu khi hộ lên doanh nghiệp; Trung Quốc miễn thuế môn bài và giảm thuế thu nhập cá nhân cho hộ mới chuyển đổi; Indonesia đơn giản hóa báo cáo thuế cho doanh nghiệp siêu nhỏ để khuyến khích hộ đăng ký doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, các nước cũng chú trọng xây dựng hệ thống thuế điện tử thuận tiện cho cá nhân kinh doanh kê khai, nộp thuế; tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn (ngân hàng, hóa đơn điện tử, máy POS...) để giám sát doanh thu của hộ kinh doanh, chống thất thu.

Từ kinh nghiệm quốc tế, có thể thấy xu hướng chung là tạo điều kiện tối đa về thủ tục và thuế suất cho hộ kinh doanh. Nhưng đồng thời có lộ trình đưa các hộ lớn vào khuôn khổ doanh nghiệp chính thức khi họ đủ lớn, nhằm đảm bảo bình đẳng và tăng hiệu quả quản lý thuế.

Cần hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện

Nghiên cứu kinh nghiệm từ các nước phát triển các chuyên gia chỉ ra rằng, việc chuyển đổi hộ kinh doanh từ thuế khoán sang kê khai tự nguyện chỉ thành công khi đi kèm một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, bao gồm công nghệ số, chính sách ưu đãi, đào tạo và tích hợp dữ liệu quản lý.

Hàn Quốc là một trong những hình mẫu điển hình, cụ thể, từ năm 2010, nước này đã triển khai miễn phí phần mềm HomeTax, để khuyến khích người nộp thuế sử dụng kê khai điện tử.

Đồng thời, Hàn Quốc cũng áp dụng các chính sách ưu đãi như khấu trừ một phần thuế cho các hồ sơ nộp qua hệ thống điện tử, cụ thể là mức khấu trừ 1% giá trị thuế đối với tờ khai điện tử. Nhờ đó, tỷ lệ hộ kinh doanh chuyển sang kê khai điện tử tăng nhanh, góp phần giảm thất thu thuế và thúc đẩy khu vực kinh tế chính thức phát triển mạnh mẽ.

Hộ kinh doanh chỉ cần làm quen với các ứng dụng hỗ trợ khai, nộp thuế điện tử như eTax Mobile, việc chuyển từ thuế khoán sang kê khai sẽ không quá phức tạp. Ảnh: TL

Còn tại Indonesia, quá trình hiện đại hóa quản lý thuế cho MSMEs (doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa) tập trung vào việc số hóa quy trình kê khai, áp dụng hệ thống hóa đơn điện tử và quản lý rủi ro dựa trên dữ liệu.

Đồng thời, Indonesia cũng tích hợp mã số thuế cá nhân - hộ kinh doanh để liên thông dữ liệu với ngân hàng, giúp hộ kinh doanh dễ dàng tiếp cận tín dụng chính thức, đồng thời tăng khả năng kiểm soát dòng tiền và phòng chống rửa tiền.

Kinh nghiệm từ Chile cũng cho thấy, một chế độ thuế giá trị gia tăng đơn giản, như Régimen 14 Ter, có thể vừa thúc đẩy quá trình chính thức hóa kinh tế, vừa hạn chế gian lận hóa đơn.

Bằng cách áp dụng mức thuế tối thiểu dựa trên tỷ suất lợi nhuận ngành, Chile đã khuyến khích hơn 220.000 hộ kinh doanh bán lẻ chuyển sang hệ thống mới. Kết quả là doanh thu thuế giá trị gia tăng tăng 12%, trong khi chi hoàn thuế giảm 30% nhờ giới hạn mức tín dụng thuế đầu vào theo chuẩn ngành. Đây là minh chứng cho hiệu quả của việc thiết kế chính sách thuế đơn giản nhưng có kiểm soát.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, mô hình kinh tế của Việt Nam cũng tương đồng như các nước trên thế giới, hệ thống chính sách pháp luật thuế của Việt Nam cũng đã tiệm cận với thông lệ quốc tế. Từ sự tương đồng và kinh nghiệm quốc tế, nếu có chính sách hỗ trợ phù hợp để khuyến khích tinh thần khởi nghiệp và mở rộng kinh doanh, khu vực kinh doanh cá thể sẵn sàng chuyển đổi lên doanh nghiệp.

Nêu quan điểm về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho rằng, để người kinh doanh sẵn sàng chuyển đổi lên doanh nghiệp, cần giải quyết ba vướng mắc lớn: có bị truy thu thuế quá khứ không; hàng tồn kho trước khi thành lập doanh nghiệp xử lý ra sao nếu không có hóa đơn đầu vào; việc định giá tài sản, hàng hóa đưa vào chi phí hợp lý có được công nhận không?

“Những lo ngại này là chính đáng. Cơ quan thuế nên có hướng dẫn thống nhất, có thể thông qua trung tâm định giá hoặc quy định tiêu chí xác định hàng tồn kho hợp lý. Làm tốt khâu này sẽ giúp hộ kinh doanh yên tâm chuyển đổi, qua đó mở rộng khu vực kinh tế chính thức và tăng tính minh bạch trong quản lý” - bà Cúc nhấn mạnh.

Từ thực tiễn, bà Cúc đề xuất, cần có chính sách khuyến khích hộ kinh doanh khai đúng, khai đủ, không xử phạt, không truy thu với các trường hợp chủ động kê khai bổ sung trong giai đoạn chuyển đổi.

Đồng thời xem xét nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế đối với hộ, cá nhân kinh doanh. Với mức doanh thu 1 tỷ đồng/năm, thu nhập thực tế của hộ kinh doanh cũng chỉ khoảng hơn 13 triệu đồng/tháng. Theo bà Cúc, mức này vẫn thấp hơn với mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân đang được đề nghị áp dụng là 15,5 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế và 6,2 triệu đồng/tháng cho người phụ thuộc. Nếu không điều chỉnh, chính sách sẽ tạo áp lực hành chính cho nhóm hộ nhỏ, sẽ giảm động lực để hộ kinh doanh chuyển đổi” - bà Cúc nhấn mạnh./.