Bài 1: Thay đổi để minh bạch, công bằng hơn

Khu vực đóng góp quan trọng cho ngân sách

Theo quy định hiện hành, “hộ kinh doanh” là loại hình kinh doanh do một cá nhân hoặc các thành viên hộ gia đình đăng ký thành lập theo quy định của pháp luật và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh của hộ kinh doanh. “Cá nhân kinh doanh” là cá nhân có thực hiện hoạt động kinh doanh và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh.

Về nghĩa vụ thuế, hộ kinh doanh phải thực hiện đăng ký thuế và kê khai nộp các loại thuế tương tự doanh nghiệp, chủ yếu gồm thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân phát sinh từ hoạt động sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, hiện nay, pháp luật thuế cho phép 2 phương thức tính thuế đối với hộ kinh doanh là “phương pháp khoán” và “phương pháp kê khai”.

Nguồn: Bộ Tài chính Đồ họa: Phương Anh

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, trong những năm qua, đặc biệt từ năm 2023 đến nay, công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh có nhiều bước tiến tích cực. Thu ngân sách nhà nước từ khu vực hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có xu hướng tăng trưởng tốt. Trong đó, năm 2024, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp ngân sách 25.953 tỷ đồng, tăng 20% so với năm 2023.

Riêng 8 tháng năm 2025, tổng thu ngân sách nhà nước từ hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh khoảng 22.300 tỷ đồng, đạt 69,7% nhiệm vụ thu và bằng 125,1% so với cùng kỳ năm 2024. Kết quả này có được nhờ ngành Thuế đã triển khai đồng bộ các giải pháp quản lý và hỗ trợ hộ kinh doanh, vừa tạo thuận lợi cho người nộp thuế, vừa nâng cao tính tự giác tuân thủ của người nộp thuế.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh vẫn tồn tại những thách thức cần khắc phục, nguyên nhân được xác định là khung pháp lý quản lý thuế hộ kinh doanh chưa đồng bộ, toàn diện. Cụ thể, chính sách quản lý thuế vẫn còn sự khác biệt giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp. Về phương pháp quản lý, vẫn chưa kiểm soát triệt để doanh thu của hộ khoán. Hạ tầng công nghệ và dữ liệu quản lý hộ kinh doanh chưa đầy đủ, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý…

Đưa kinh tế tư nhân trở thành động lực của nền kinh tế

Theo phân tích của PGS. TS Lê Xuân Trường - Trưởng Khoa Thuế - Hải quan (Học viện Tài chính), thuế khoán đối với hộ kinh doanh được thực hiện trong điều kiện nền kinh tế ở trình độ phát triển thấp, khoa học và công nghệ chưa hiện đại, khả năng áp dụng công nghệ thấp, không có điều kiện sử dụng sổ sách kế toán để ghi nhận doanh thu thực tế, nên cần ước tính doanh thu để tính thuế.

Tuy nhiên, trong điều kiện phát triển của nền kinh tế số hiện nay, khi mà việc sử dụng các phương tiện điện tử đã trở nên rất phổ biến với chi phí rẻ và dễ sử dụng, thì việc tiếp tục duy trì thuế khoán đối với hộ kinh doanh không còn phù hợp.

Từ thực tiễn đặt ra, ngày 4/5/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân. Một trong những nội dung đáng chú ý tại Nghị quyết là xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh chậm nhất trong năm 2026.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, Nghị quyết số 68-NQ/TW được ban hành không chỉ giúp minh bạch hóa quản lý thuế, mà còn thúc đẩy kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng nhất của nền kinh tế. PGS. TS Lê Xuân Trường nhấn mạnh, Nghị quyết số 68-NQ/TW thực sự là một luồng gió mới, mở ra những cơ hội to lớn, mang tính đột phá cho doanh nghiệp và hộ kinh doanh.

Tại nghị trường, trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cũng đã khẳng định, việc bỏ thuế khoán là chủ trương hết sức đúng đắn. Để hiện thực hóa chủ trương này, Bộ Tài chính đang hoàn thiện các quy định để thu hẹp sự chênh lệch giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp về quản trị, tài chính, kế toán, nhất là triển khai bãi bỏ thuế khoán từ năm 2026.

Đồng thời, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, Bộ Tài chính đang hoàn thiện khung pháp lý về nâng cấp hạ tầng kỹ thuật để triển khai bãi bỏ thuế khoán với hộ kinh doanh từ ngày 1/1/2026. Đây là giải pháp căn cơ để minh bạch hóa hoạt động của các hộ kinh doanh, thúc đẩy chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp.

Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng xây dựng các chính sách như miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 3 năm, bãi bỏ thuế môn bài, cung cấp phần mềm kế toán miễn phí để nâng cao năng lực quản trị cho doanh nghiệp.