Hơn 700.000 người rời khỏi hệ thống an sinh

Thống kê của Bảo hiểm Xã hội (BHXH) Việt Nam cho thấy, từ năm 2014, khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực đến nay, số người lao động (NLĐ) đề nghị nhận BHXH một lần có xu hướng tăng cao, với tốc độ tăng trung bình mỗi năm khoảng 11,3%. Nếu so sánh về tỷ lệ, thì số người nhận BHXH một lần so với số người tham gia BHXH bắt buộc chiếm bình quân 4,58% - tương đương tốc độ phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc bình quân cả giai đoạn 2014 - 2019 là 5,72%. Điều này có nghĩa, cứ có 2 người mới tham gia vào BHXH, thì có 1 người rời khỏi hệ thống… Đa số người nhận BHXH một lần do đã ngừng đóng BHXH sau một năm nghỉ việc (chiếm 98,7%); còn số người nhận BHXH một lần khi đến tuổi về hưu nhưng chưa đủ số năm đóng BHXH tối thiểu chiếm rất ít (chỉ 0,92%)…

Tuổi già không lương hưu sẽ là nỗi lo hiện hữu

Người hưởng lương hưu cao tuổi được chi trả lương hưu tại nhà
trong thời gian dịch Covid-19.

Trong 2 năm qua, đời sống khó khăn do dịch Covid-19 khiến nhiều NLĐ đã đề nghị hưởng BHXH một lần để có một khoản tiền chi tiêu, trang trải cuộc sống; đồng thời, một số ít người vì lợi ích trước mắt, muốn rút BHXH một lần để có luôn một khoản “tiền tươi”... Thực trạng đó khiến số NLĐ nghỉ hưởng BHXH một lần, đặc biệt vào thời gian gần đây tăng lên nhanh chóng.

Đến hết năm 2020, có 860.741 người hưởng BHXH một lần. Tính đến đầu tháng 11/2021, cả nước có hơn 700.000 người hưởng BHXH một lần, tăng gấp 1,5 lần so với 6 tháng đầu năm 2021 và tăng 5,45% so với cùng kỳ năm 2020. Theo BHXH Việt Nam, đây là thực tế rất đáng lo ngại, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của NLĐ mà còn làm ảnh hưởng tới tình hình kinh tế - xã hội cũng như ảnh hưởng đến mục tiêu, nỗ lực và quyết tâm của Chính phủ thực hiện an sinh xã hội cho toàn dân. Bởi việc nhận BHXH một lần đồng nghĩa với việc giảm hoặc mất cơ hội được hưởng lương hưu khi về già, ảnh hưởng đến cuộc sống của chính NLĐ cũng như với gia đình họ và xã hội; đồng thời cũng là một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ bao phủ tham gia BHXH trong cả nước tăng chậm.

Nên cân nhắc kỹ trước khi quyết định hưởng BHXH một lần

Theo quy định của pháp luật hiện hành, tổng mức đóng BHXH vào quỹ hưu trí, tử tuất là 22% mức tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH của NLĐ. Trong đó, NLĐ đóng 8% và người sử dụng lao động đóng 14%, tổng mức đóng vào quỹ BHXH hằng năm bằng 2,64 tháng lương. Nếu NLĐ hưởng BHXH một lần thì mức hưởng mỗi năm đóng BHXH chỉ bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014, và bằng 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Như vậy, nếu lĩnh BHXH một lần, NLĐ sẽ mất đi khoảng 1,14 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH trước năm 2014 và khoảng 0,64 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH sau năm 2014.

Nếu quyền lợi được đặt lên “bàn cân” thì chính sách BHXH đem lại cho NLĐ những lợi ích mà không có khoản tiết kiệm nào có thể so sánh được. Hiện tại, đối với NLĐ tham gia BHXH bắt buộc, mức đóng vào quỹ BHXH bằng 25% mức tiền lương hàng tháng của NLĐ, trong đó, NLĐ đóng 8%, người sử dụng lao động đóng 17%.

Ví dụ, nếu tiền lương của NLĐ là 5 triệu đồng/tháng thì quỹ BHXH thu 1.250.000 đồng. Trong đó, NLĐ đóng 400.000 đồng (32% tổng quỹ), người sử dụng lao động đóng 850.000 đồng (68% tổng quỹ). Vì vậy, khi tham gia BHXH với việc bỏ ra số tiền 8% tiền lương hàng tháng (32% tổng quỹ), NLĐ được hưởng những lợi ích từ nguồn quỹ này bao gồm các chế độ: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất. Chỉ tính riêng mức lương hưu tối đa, NLĐ nhận được với mức tiền lương đóng 5 triệu đồng/tháng là 3.750.000 đồng/tháng cũng đã lớn hơn rất nhiều số tiền mà NLĐ phải bỏ ra là 400.000 đồng/tháng.

Với NLĐ tự do, khi tham gia BHXH tự nguyện, NLĐ được lựa chọn mức đóng phù hợp với điều kiện của mình, mức thấp nhất bằng chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn (hiện nay là 700.000 đồng). Như vậy, với tỷ lệ đóng hàng tháng 22%, số tiền đóng mỗi tháng tương đương với 138.600 đồng (Nhà nước đã hỗ trợ 10%), nhưng tỷ lệ hưởng lương hưu khi đến tuổi có thể đạt đến 75% bình quân mức đóng.

Ngoài ra, người hưởng lương hưu còn được cấp thẻ BHYT có mức hưởng 95% khi khám chữa bệnh đúng tuyến. Bên cạnh đó, người thân, người chăm lo cho người tham gia BHXH còn được hưởng chế độ tuất khi người tham gia BHXH qua đời.

BHXH Việt Nam cho biết, trong thực tế đã có rất nhiều trường hợp khi đã nhận BHXH một lần muốn nộp lại tiền để phục hồi số năm đã tham gia BHXH cho đủ điều kiện hưởng lương hưu, nhưng pháp luật về BHXH chưa quy định về trường hợp này. Vì vậy, NLĐ nên cân nhắc kỹ trước khi quyết định hưởng BHXH một lần. Nếu ở thời điểm khó khăn không thể đóng tiếp BHXH, NLĐ có quyền bảo lưu và sau đó đóng tiếp (bằng cách tham gia BHXH bắt buộc hoặc tự nguyện) để đủ điều kiện nhận lương hưu và được cấp thẻ BHYT giúp chăm sóc sức khỏe khi về già.

Phần lớn người nhận bảo hiểm xã hội một lần ở độ tuổi từ 20 - 40

Báo cáo tổng kết việc thực hiện Nghị quyết 93/2015/QH13 của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho thấy, số lượng lao động nữ nhận bảo hiểm xã hội một lần luôn cao hơn lao động nam. Đặc biệt, những người nhận bảo hiểm xã hội một lần tập trung ở độ tuổi từ 20 - 40 (chiếm 80,9%). Trong nhóm này, tập trung đông nhất ở nhóm 20 - 30 tuổi (chiếm 42,7%); nhóm 30 - 40 tuổi chiếm 38,2%.