Vì sao vẫn chưa có vụ án hình sự tội trốn đóng bảo hiểm xã hội được đưa ra xét xử?

Gần 380 hồ sơ về tội trốn đóng bảo hiểm nhưng chưa đủ điều kiện thụ lý

Bộ luật Hình sự năm 2015 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2018) đã bổ sung các điều luật quy định về các tội danh trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội (BHXH), trong đó có: Tội gian lận BHXH, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) - Điều 214, Tội gian lận bảo hiểm y tế (BHYT) - Điều 215 và Tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN - Điều 216 .

Thanh tra BHXH tại doanh nghiệp ở Huế. Ảnh: BHXH VN

Thông tin về tình hình lập hồ sơ kiến nghị khởi tố theo các tội danh lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN theo quy định tại Bộ luật Hình sự, Vụ Pháp chế, (BHXH Việt Nam) cho biết, tính từ năm 2018 đến hết 31/12/2023, cơ quan BHXH đã gửi 417 hồ sơ kiến nghị khởi tố sang Cơ quan điều tra.

Trong đó có 34 hồ sơ kiến nghị khởi tố về Tội gian lận BHXH, BHTN, 4 hồ sơ kiến nghị khởi tố về tội gian lận BHYT, 379 hồ sơ kiến nghị khởi tố về tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN.

Đến hiện tại, đã có 15 hồ sơ đã được khởi tố, trong đó có 8 bản án đã có hiệu lực pháp luật với số tiền cá nhân, tổ chức phải thi hành án cho cơ quan BHXH là trên 2,69 tỷ đồng. Số tiền cơ quan BHXH đã thu hồi được từ thi hành án đạt hơn 2,38 tỷ đồng (chiếm 88,5% số tiền phải thi hành án.

Tuy nhiên, theo Vụ Pháp chế, tính đến nay, trên thực tế chưa có vụ án nào liên quan Điều 216 được đưa ra xét xử do cơ quan công an xác định hành vi vi phạm chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm, chưa đủ điều kiện thụ lý.

Cụ thể, có 220 hồ sơ không khởi tố do được xác định là không có dấu hiệu tội phạm, không có hành vi vi phạm hoặc chuyển xử lý hành chính; 23 hồ sơ tạm đình chỉ giải quyết kiến nghị khởi tố; 2 hồ sơ bị tạm đình chỉ, đình chỉ; 103 hồ sơ vẫn đang trong quá trình xem xét, giải quyết.

Việc khởi kiện vẫn gặp khó

Chia sẻ về những khó khăn trong việc khởi kiện liên quan đến hành vi trốn đóng BHXH, Vụ Pháp chế cho biết, trong quá trình thực hiện lập, gửi hồ sơ kiến nghị khởi tố, cơ quan BHXH các địa phương còn gặp một số vướng mắc.

Đại diện doanh nghiệp ký nhận quyết định thanh tra BHXH tại Hà Nội. Ảnh: BHXHVN

Một trong số vướng mắc là cơ quan công an xác định hành vi chậm đóng chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm, do không có yếu tố gian dối, hoặc thủ đoạn khác. Theo Vụ Pháp chế, thực tiễn công tác gửi kiến nghị khởi tố cho thấy, hầu hết các hành vi cơ quan BHXH xem xét, lập hồ sơ gửi kiến nghị khởi tố được xác định là hành vi chậm đóng.

Theo đó, đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người tham gia BHXH, số tiền phải đóng, khấu trừ tiền lương của người lao động để đóng BHXH, BHYT, BHTN nhưng chưa đóng, được cơ quan công an xác định là không có thủ đoạn gian dối hoặc thủ đoạn khác, nên không thỏa mãn dấu hiệu tội phạm quy định tại khoản 1 Điều 216.

Tiếp đó là vướng mắc về dấu hiệu “đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm”. Cơ quan điều tra không thụ lý hồ sơ do quyết định xử phạt vi phạm hành chính mà cơ quan BHXH ban hành được xác định đối với hành vi chậm đóng, nên chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định. Ngoài ra, biên bản xử phạt vi phạm hành chính xác định chủ thể là đơn vị sử dụng lao động, nên việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân không có căn cứ.

Liên quan dấu hiệu “đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm” còn có cách hiểu khác nhau: Hành vi đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm được hiểu là cùng hành vi vi phạm đã bị xử phạt vi phạm hành chính, nhưng đơn vị sử dụng lao động không nộp số tiền vi phạm, hay là hành vi vi phạm tiếp tục tái diễn sau khi đã bị phạt vi phạm hành chính.

Bên cạnh đó, đối với hành vi chậm đóng mà đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người, số tiền phải đóng, nhưng không đóng (lý do phía đơn vị đưa ra là do khó khăn trong sản xuất kinh doanh, không có thủ đoạn gian dối), cơ quan điều tra có ý kiến “Đơn vị nợ do khó khăn, đề nghị khởi kiện vụ án dân sự theo quy định pháp luật”.

Tuy nhiên, Vụ Pháp chế cho biết, hiện việc khởi kiện của tổ chức công đoàn đang gặp nhiều vướng mắc, nên hầu như không thực hiện được, do khó khăn trong việc thực hiện quy định về ủy quyền của người lao động và thực tế triển khai của tổ chức công đoàn.

Vì vậy, cơ quan BHXH gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định hành vi trốn đóng để xử phạt vi phạm hành chính làm cơ sở, tiền đề để xử lý hình sự về tội trốn đóng.

Mặt khác, theo Điều 216 chỉ xử lý được với pháp nhân, khó áp dụng với cá nhân do chưa có quy định về xử phạt vi phạm hành chính về đóng BHXH, BHYT đối với cá nhân là người quản lý, điều hành, người đại diện theo pháp luật của đơn vị sử dụng lao động.