Xu thế được doanh nghiệp lựa chọn

Hơn 90% vụ tranh chấp được giải quyết ngoài tòa án

TS. Vũ Tiến Lộc cho hay, giải quyết tranh chấp thương mại, ngoài tòa án đang là lựa chọn tất yếu của doanh nghiệp (DN) bởi nhiều lợi ích. Khảo sát của một số trường đại học tại Hoa Kỳ và Singapore cho thấy, hơn 90% giao dịch xuyên biên giới sử dụng phương thức hòa giải, trọng tài kinh tế. Tại Việt Nam, khảo sát PCI của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) năm 2022 vừa công bố mới đây, có 92% DN FDI khẳng định, sử dụng trọng tài kinh tế, hòa giải thương mại là sự lựa chọn trong tranh chấp kinh doanh.

Theo Luật Thương mại 2005 có các phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án bao gồm: thương lượng giữa các bên; hòa giải giữa các bên do một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được các bên thỏa thuận chọn làm trung gian hòa giải; giải quyết tại trọng tài.

TS. Vũ Tiến Lộc nhận định rằng, hòa giải thương mại hiện nay đã rất phổ biến, đặc biệt tại các quốc gia có nền kinh tế phát triển và được các cá nhân, tổ chức, DN ưa chuộng bởi những ưu điểm vượt trội so với các phương thức giải quyết tranh chấp khác, nó bảo đảm được quyền tự quyết của các bên, mang tính chất tự nguyện và thân thiện. Hòa giải vừa giải quyết được công việc một cách êm đẹp, lại vừa duy trì được quan hệ đối tác bền vững, tiết kiệm thời gian và chi phí.

TS. Vũ Tiến Lộc cho biết thêm, việc DN đưa nhau ra tòa là chuyện bất đắc dĩ. Trong những năm gần đây, nhiều trường hợp tranh chấp của DN được giải quyết thông qua các hình thức ngoài tòa án.

Mỗi năm có khoảng 300 vụ việc được Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) tiếp nhận giải quyết, trong đó có 60% liên quan đến giao dịch xuyên biên giới, trong đó có nhiều vụ việc phức tạp cần có sự hỗ trợ pháp lý của các trung tâm trọng tài quốc tế (hiện nay phán quyết của VIAC được công nhận, thi hành tại 170 quốc gia, vùng lãnh thổ theo Công ước New York 1958).

Cần nâng cấp hệ thống pháp luật về hòa giải thương mại

Theo các chuyên gia, hệ thống pháp luật về hòa giải thương mại của Việt Nam cần được nâng cấp để đáp ứng yêu cầu của DN.

Thực tế hiện nay, đã và đang có 4 phương thức giải quyết tranh chấp thương mại, gồm: thương lượng, hòa giải, tòa án hoặc trọng tài thương mại. Mỗi phương thức đã nêu đều có những ưu điểm, hạn chế nhất định, phụ thuộc vào sự lựa chọn của các chủ thể có nhu cầu giải quyết tranh chấp. Khi có tranh chấp thương mại xảy ra, các bên trong tranh chấp đều mong muốn tìm được biện pháp giải quyết tranh chấp bảo đảm tốt nhất quyền lợi, giảm thiểu sự ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các bên, ít tốn kém về thời gian và tiền bạc.

Từ đó, các chuyên gia cho rằng, giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải là một trong những phương thức mang đến nhiều ưu điểm bởi tính đơn giản, thuận tiện, nhanh chóng, sự linh hoạt, ít tốn kém, ít chịu sự chi phối của các nguyên tắc hay hoạt động của các cơ quan công quyền. Đặc biệt với sự tham gia của người thứ ba vừa đảm bảo sự hiểu biết chuyên môn ở lĩnh vực tranh chấp và đáp ứng niềm tin của các bên góp phần không nhỏ tạo nên sự thành công của phiên hòa giải trong tranh chấp thương mại.

Tuy nhiên, hiệu quả trên thực tế của phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải còn gắn liền với các thành tố khác như ý thức thực hiện các cam kết, thỏa thuận hay sự trung thực và thiện chí của các bên.

Theo bà Nguyễn Thị Minh Huệ - Giám đốc Trung tâm liên kết đào tạo luật sư thương mại quốc tế (Học viện Tư pháp), hiện nay việc văn bản pháp luật có hiệu lực trực tiếp nhất về hòa giải mới chỉ là nghị định khiến hiệu quả triển khai hoạt động hòa giải thương mại vẫn còn hạn chế. Đặc biệt, khái niệm thương mại trong Luật Thương mại còn khá hẹp, chưa phù hợp với thông lệ quốc tế, dẫn đến phạm vi các tranh chấp được sử dụng cơ chế hòa giải thương mại bị bó hẹp.

Bên cạnh đó, Nghị định số 22/2017/NĐ-CP vẫn còn thiếu vắng những quy định cụ thể hóa một trong những nghĩa vụ quan trọng nhất của hòa giải viên là nghĩa vụ bảo mật thông tin; thiếu vắng các quy định về hòa giải thương mại trực tuyến; quy định về đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ hòa giải viên thương mại, cơ sở đào tạo về hòa giải thương mại…

Vì vậy, bà Nguyễn Thị Minh Huệ kiến nghị, cần nghiên cứu, xây dựng Luật Hòa giải thương mại với các nội dung mở rộng hơn, theo mô hình luật mẫu UNCITRAL nhằm khắc phục các bất cập, vướng mắc

hiện nay của Nghị định số 22/2017/NĐ-CP. Đồng thời, cần nghiên cứu sửa đổi Luật Thương mại 2005 theo hướng mở rộng khái niệm “hoạt động thương mại” phù hợp với pháp luật và thông lệ quốc tế, mở rộng phạm vi giải quyết tranh chấp của hòa giải thương mại.

“Trên cơ sở nghiên cứu các nội dung Quy tắc hòa giải mẫu của UNCITRAL, xem xét ban hành Quy tắc hòa giải mẫu cho các trung tâm hòa giải thương mại hoặc trung tâm trọng tài có chức năng hòa giải thương mại với sự chọn lọc phù hợp với bối cảnh và điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội của Việt Nam” - bà Nguyễn Thị Minh Huệ bày tỏ.

Đồng tình với quan điểm này, Luật sư Nguyễn Hưng Quang - Giám đốc Trung tâm Luật NH Quang cho rằng, cần nghiên cứu, tổng kết hoạt động hòa giải thương mại theo Nghị định số 22/2017/NĐ-CP để có thể xây dựng Luật Hòa giải thương mại, trong đó bao gồm các vấn đề đang được quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và các luật khác, như thủ tục công nhận kết quả hòa giải thành, thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự với thời gian giải quyết hòa giải ngoài Tòa án.