Hoàn thiện khung pháp lý giám sát đáp ứng yêu cầu quản lý thị trường chứng khoán trong giai đoạn mới

Sửa đổi để phù hợp với yêu cầu quản lý mới

Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đang lấy ý kiến rộng rãi đối với Dự thảo Thông tư sửa đổi Thông tư số 95/2020/TT-BTC và Thông tư số 06/2022/TT-BTC, nhằm cập nhật quy định giám sát giao dịch và giám sát tuân thủ, đáp ứng yêu cầu quản lý thị trường chứng khoán trong giai đoạn mới.

Gần 5 năm thực hiện Thông tư số 95/2020/TT-BTC ngày 16/11/2020 hướng dẫn giám sát giao dịch chứng khoán trên thị trường chứng khoán và hơn 3 năm áp dụng Thông tư số 06/2022/TT-BTC hướng dẫn công tác giám sát tuân thủ của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đối với hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán của Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam và các công ty con, Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) cho thấy công tác giám sát giao dịch và giám sát tuân thủ trên thị trường chứng khoán đã đi vào nền nếp, được tổ chức thống nhất từ trung ương đến đơn vị vận hành thị trường.

Hệ thống quy định này góp phần hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực phát hiện, ngăn ngừa và xử lý vi phạm, từ đó đảm bảo thị trường vận hành công bằng, minh bạch, an toàn và bảo vệ tốt hơn quyền lợi nhà đầu tư.

Mô hình giám sát 3 cấp giữa Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam và công ty con, Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam cùng các thành viên giao dịch đã chứng minh hiệu quả. Việc phân định rõ chức năng và thẩm quyền giúp tăng cường phối hợp, xử lý kịp thời dấu hiệu vi phạm. Thông qua kiểm tra tuân thủ, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng yêu cầu các đơn vị vận hành thị trường rà soát quy trình nghiệp vụ, bảo đảm đồng bộ và phù hợp pháp luật.

Tuy nhiên, thay đổi lớn trong bối cảnh pháp lý và yêu cầu quản lý mới đặt ra đòi hỏi việc sửa đổi hai Thông tư là cần thiết. Luật số 56/2024/QH15 đã điều chỉnh vai trò của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trong phê duyệt quy chế nghiệp vụ của Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam và VSDC; đồng thời bổ sung cơ sở pháp lý cho việc thành lập công ty con triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP). Điều này kéo theo yêu cầu rà soát toàn bộ quy định liên quan đến giám sát giao dịch và giám sát tuân thủ.

Thị trường chứng khoán Việt Nam bước vào giai đoạn mới khi được FTSE Russell nâng hạng lên nhóm thị trường mới nổi thứ cấp. Đây vừa là cơ hội, vừa là áp lực buộc cơ quan quản lý tiếp tục hoàn thiện pháp lý, tăng cường giám sát để củng cố lòng tin nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài.

Hoàn thiện quy định giám sát đáp ứng yêu cầu quản lý thị trường chứng khoán trong giai đoạn mới. Ảnh: T.L

Cùng với đó, việc chuyển đổi sang chế độ báo cáo điện tử theo yêu cầu cải cách thủ tục hành chính giai đoạn 2024-2025 cũng đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quy định mới, bảo đảm tính minh bạch và giảm gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp.

Các thay đổi của quy định pháp luật làm căn cứ cho việc hướng dẫn, cùng với yêu cầu thực tiễn đặt ra là cơ sở thực tiễn khách quan cho việc sửa đổi, bổ sung Thông tư 95/2020/TT-BTC và Thông tư 06/2022/TT-BTC nhằm quy định cho phù hợp với Luật Chứng khoán (đã được sửa đổi tại Luật số 56/2024/QH15), đồng thời nâng cao hiệu quả công tác giám sát, hạn chế rủi ro và bảo đảm tính minh bạch, an toàn của TTCK.

Nhiều điều chỉnh quan trọng

Dự thảo Thông tư mới có nhiều điều chỉnh quan trọng, tập trung vào hoàn thiện cơ sở pháp lý cho mô hình giám sát giao dịch, chuẩn hóa cơ chế phối hợp và tăng cường vai trò của UBCKNN trong điều hành, điều phối dữ liệu và xử lý vi phạm. Một trong những điểm nổi bật là việc bổ sung Điều 3a về nguyên tắc tổ chức giám sát giao dịch chứng khoán, xác lập rõ vai trò, trách nhiệm và sự phối hợp giữa bốn chủ thể chính: UBCKNN, Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam (VNX) và công ty con của Tổng Công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán (VSDC) và các công ty con, cùng các thành viên giao dịch. Quy định này nhằm đảm bảo mô hình giám sát ba cấp được vận hành hiệu quả, liên tục và thống nhất trên toàn thị trường, đồng thời tạo điều kiện để phát hiện kịp thời các giao dịch bất thường, nghi vấn vi phạm pháp luật, như được nêu rõ trong dự thảo Thông tư.

Các khái niệm cốt lõi phục vụ giám sát, như “giao dịch nghi vấn”, “giao dịch bất thường”, “giám sát giao dịch liên thị trường”, cũng được cập nhật để phù hợp với Luật Chứng khoán và thực tiễn triển khai. Việc chuẩn hóa thuật ngữ này giúp VNX và các công ty con có cơ sở pháp lý đầy đủ hơn trong phân tích, xác định giao dịch nghi vấn ngay tại cấp vận hành, qua đó nâng cao chất lượng cảnh báo sớm và giảm độ trễ trong xử lý thông tin. Những sửa đổi về thuật ngữ đã được giải trình chi tiết trong bản so sánh dự thảo .

Về trách nhiệm và quyền hạn của UBCKNN, dự thảo bổ sung nhiều nội dung mới như quyền chấp thuận tiêu chí giám sát giao dịch và chỉ tiêu báo cáo giám sát, quyền hướng dẫn định dạng dữ liệu số và quy trình trao đổi dữ liệu giữa các đơn vị trong hệ thống, cùng trách nhiệm xử lý vi phạm hành chính và phối hợp các cơ quan chức năng trong phòng ngừa, ngăn chặn hành vi vi phạm. Những điều chỉnh này nhằm đảm bảo UBCKNN thực sự đóng vai trò cơ quan giám sát tối cao, đồng bộ từ cấp chính sách đến cấp vận hành, phù hợp với Luật sửa đổi năm 2024 và mô hình thị trường hiện đại.

Đối với VNX, các quy định mới làm rõ trách nhiệm giám sát chung hoạt động giao dịch và giám sát liên thị trường; ban hành tiêu chí giám sát giao dịch và quy chế phối hợp giữa các đơn vị trong hệ thống; tiếp nhận, phân tích và báo cáo giao dịch nghi vấn. Nhiệm vụ giám sát trực tiếp tại từng sở giao dịch, giám sát công bố thông tin, rà soát tin đồn, xác định giao dịch bất thường và kiến nghị xử lý cũng được quy định chi tiết hơn, giúp tăng tính chủ động ở cấp vận hành thị trường.

Cuối cùng, dự thảo cập nhật nghĩa vụ của VSDC trong giám sát bù trừ - thanh toán, quản lý giới hạn vị thế, ký quỹ và phối hợp với UBCKNN, VNX để đảm bảo an toàn hệ thống. Đây là bước điều chỉnh phù hợp khi cơ chế CCP chuẩn bị triển khai trong thời gian tới.