Công suất dư thừa, tại sao Trung Quốc vẫn khuyến khích sản xuất ô tô?

Trung Quốc đang tăng tốc trong cuộc đua xe ô tô điện. Ảnh: Hector Retamal/Agence France-Prese/Getty Image

Năm 2019, một nhà sản xuất ô tô ít tên tuổi của Trung Quốc là Zhido đã phá sản sau khi Bắc Kinh cắt trợ cấp cho những chiếc ô tô điện cỡ nhỏ mà họ sản xuất, khiến doanh số bán hàng của hãng này bị sụt giảm.

Bây giờ họ đã trở lại. Đầu tháng này, công ty đã ra mắt một chiếc xe điện mini hình hộp mới có tên “Caihong” hay “Rainbow” trong tiếng Trung, có 7 màu pastel - bao gồm cả “Mint Mambo” và có giá khởi điểm tương đương khoảng 4.400 USD.

Sự hồi sinh của Zhido diễn ra sau khi các quỹ được nhà nước hậu thuẫn và hàng chục nhà đầu tư khác bơm vốn vào công ty hồi cuối năm ngoái, bất chấp nhiều dấu hiệu cho thấy Trung Quốc có quá nhiều nhà sản xuất ô tô để phục vụ nhu cầu của mình. Các quan chức chính quyền địa phương đã cổ vũ cho sự hồi sinh này.

Tình trạng dư thừa công suất ô tô đã kéo dài từ lâu tại Trung Quốc, với hơn 100 thương hiệu nội địa sản xuất ra nhiều xe hơn số lượng xe mà người lái xe trong nước mua mỗi năm.

Tuy nhiên, chính phủ vẫn tiếp tục hỗ trợ các công ty như Zhido và các công ty khác, khuyến khích các nhà sản xuất ô tô thua lỗ tiếp tục sản xuất khi các quan chức cố gắng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, bảo toàn việc làm và mở rộng vai trò của Trung Quốc trong ngành kinh doanh xe điện toàn cầu.

Trung Quốc hiện có khả năng sản xuất khoảng 40 triệu xe mỗi năm, mặc dù chỉ bán được khoảng 22 triệu xe trong nước, theo dữ liệu năng lực sản xuất từ công ty chiến lược Automobileity có trụ sở tại Thượng Hải và số liệu bán hàng từ Hiệp hội Xe khách Trung Quốc.

Công suất dư thừa

Trung Quốc có khả năng sản xuất số lượng ô tô gấp đôi số lượng ô tô bán ra trong nước mỗi năm. Tình trạng đó đã dẫn đến một cuộc chiến tranh khốc liệt về giá với việc Tesla và những hãng khác giảm giá ở Trung Quốc, đồng thời gây ra lo ngại ở Mỹ và châu Âu rằng các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc sẽ tràn ngập các nước khác với những chiếc xe chưa bán được.

Tình trạng dư thừa công suất đặc biệt rõ ràng đối với những chiếc ô tô có động cơ đốt trong, vốn đang không còn được ưa chuộng khi người tiêu dùng Trung Quốc chuyển sang sử dụng xe điện.

Nhưng dư thừa công suất cũng là một vấn đề đối với xe điện Trung Quốc khi có quá nhiều công ty tranh giành thị phần. Stephen Dyer, nhà tư vấn ô tô tại AlixPartners có trụ sở tại Thượng Hải cho biết, năm ngoái có 123 thương hiệu đã bán được ít nhất một loại xe điện ở Trung Quốc.

Mỹ cũng lo lắng rằng các công ty Trung Quốc sẽ cố gắng bán phá giá xe được trợ cấp ở Mỹ, bất chấp mức thuế cao của Mỹ đối với ô tô nhập khẩu từ Trung Quốc. Châu Âu năm ngoái đã mở một cuộc điều tra về trợ cấp xe điện của Trung Quốc, có khả năng dẫn đến thuế nhập khẩu trong những tháng tới.

Một chiếc xe điện Xiaomi được trưng bày tại triển lãm Auto China. Ảnh: Jade Gao/Agence France-Prese/Getty Images

Các quan chức Trung Quốc nói rằng những lời chỉ trích về chính sách công nghiệp ô tô của nước này là không công bằng; ô tô Trung Quốc rất sáng tạo và mang lại giá trị tốt - một quan điểm mà nhiều chuyên gia ngành ô tô và giám đốc điều hành hãng ô tô nước ngoài cũng đưa ra. Mỹ cũng sử dụng sự hỗ trợ của chính phủ để thúc đẩy ngành công nghiệp xe điện của mình thông qua Đạo luật Giảm lạm phát mà Trung Quốc đã cáo buộc tại Tổ chức Thương mại Thế giới.

Điều rõ ràng là ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc đang trong giai đoạn mở rộng, ngay cả khi tốc độ tăng trưởng doanh số bán hàng trong nước đang chậm lại.

Tại triển lãm Auto China ở Bắc Kinh, triển lãm ô tô lớn nhất nước này, bắt đầu từ cuối tuần trước, gần 300 mẫu xe điện và xe plug-in đang được trưng bày. Trong đó bao gồm một chiếc sedan thể thao điện được giới thiệu bởi Xiaomi, một nhà sản xuất điện thoại thông minh Trung Quốc vừa bước vào sản xuất ô tô và có kế hoạch giao 100.000 chiếc trong năm nay.

Giải phóng “lực lượng sản xuất mới”

Bắc Kinh từ lâu đã xác định xe điện là ngành công nghiệp mà họ muốn thống trị và nhiều chính quyền địa phương đã cạnh tranh để phát triển các nhà sản xuất ô tô mới có thể mang lại việc làm.

Sự cấp bách phải làm như vậy đã tăng lên trong năm qua, khi các bộ phận khác của nền kinh tế Trung Quốc trì trệ và nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã kêu gọi các nhà lãnh đạo địa phương thúc đẩy “lực lượng sản xuất mới” - một từ thông dụng trong chính sách của Trung Quốc về nhu cầu thúc đẩy các ngành sản xuất có giá trị cao.

Nhìn chung, Trung Quốc đã chi khoảng 173 tỷ USD trợ cấp để hỗ trợ lĩnh vực xe sử dụng năng lượng mới, bao gồm xe điện và xe hybrid, từ năm 2009 đến năm 2022, theo ước tính mới nhất của Scott Kennedy, nhà nghiên cứu chính sách kinh tế của Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.

Dyer, nhà tư vấn ô tô tại AlixPartners cho biết, chỉ có 4 thương hiệu xe điện tại thị trường Trung Quốc bán được hơn 400.000 xe mỗi năm - một khối lượng được coi là điểm hòa vốn cho xe điện dựa trên báo cáo tài chính lịch sử của Tesla. Bốn hãng là BYD, Tesla, Aion và Wuling.

Một số nhà sản xuất xe điện Trung Quốc đã ngừng hoạt động trong những năm gần đây và các quan chức hàng đầu đôi khi cũng lên tiếng về sự cần thiết phải hợp nhất hơn nữa.

Vào tháng 3, Thủ tướng Li Qiang cho biết trong báo cáo của chính phủ rằng, Trung Quốc sẽ củng cố và nâng cao vị thế dẫn đầu trong các ngành công nghiệp, bao gồm cả phương tiện sử dụng năng lượng mới.

Ông Li cũng nhấn mạnh ý định của Bắc Kinh tiếp tục đầu tư vào sản xuất giá trị cao, liên tục sử dụng cụm từ “lực lượng sản xuất mới”. Chính quyền địa phương, vốn nhận tín hiệu từ Bắc Kinh về các ưu tiên kinh tế, đã phản ứng bằng cách hỗ trợ các nhà sản xuất ô tô trên địa bàn.

Hỗ trợ các công ty đang gặp khó khăn

Vào tháng 2, thành phố Trịnh Châu ở miền trung Trung Quốc tuyên bố sẽ thúc đẩy các ngành công nghiệp “lực lượng sản xuất mới” và trở thành “thành phố của các phương tiện sử dụng năng lượng mới” với công suất hàng năm là 700.000 chiếc ô tô như vậy.

Xe điện BYD đang chờ được đưa lên tàu để xuất khẩu. Ảnh: China Daily/Reuters

Một tháng sau, một đơn vị được nhà nước hậu thuẫn ở Zhengzhou tạm thời tiếp quản tài sản của doanh nghiệp địa phương là Haima Auto, có gần 3.000 nhân viên và một nhà máy ở đó. Hồ sơ công ty cho thấy trong 3 tháng đầu năm, nhà sản xuất ô tô đang gặp khó khăn này đã bán được chưa đến 2.000 chiếc ô tô.

Thỏa thuận kéo dài 5 năm đã mang lại cho Haima số tiền mặt cần thiết, tương đương khoảng 27,5 triệu USD. Haima cho biết, sẽ tập trung đẩy mạnh xuất khẩu tại các thị trường như Nga và Việt Nam để thúc đẩy tăng trưởng.

Có thời điểm, từ năm 2014 đến năm 2017, Zhido là một trong những nhà sản xuất xe điện bán chạy nhất Trung Quốc, chuyên về ô tô điện mini. Hồi đó, việc mua những chiếc ô tô điện nhỏ như vậy được chính phủ trợ cấp. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã chấm dứt chính sách đó khi cố gắng khuyến khích xe điện chạy đường dài, doanh số bán hàng sụt giảm khiến Zhido phải gánh khoản nợ khoảng 250 triệu USD, theo tài liệu từ một nền tảng trực tuyến do Tập đoàn Alibaba điều hành để đấu giá tư pháp.

Sau đợt tái cơ cấu vào tháng 10/2023, với sự tham gia của một đơn vị thuộc công ty nhà nước China Three Gorges và nhà sản xuất ô tô Trung Quốc Geely, Zhido hiện đang đặt mục tiêu tăng gấp đôi doanh số bán hàng hàng năm cho đến năm 2026 và tung ra 16 mẫu xe mới vào năm 2028. Họ có kế hoạch mở rộng năng lực sản xuất tại nhà máy ở Cam Túc lên 300.000 xe mỗi năm và “tích cực phát triển hoạt động kinh doanh ở nước ngoài”.