Doanh nghiệp Việt cần chủ động chuyển đổi xanh để chinh phục thị trường EU

Đòn bẩy cho xuất khẩu bền vững

Phát biểu mở đầu hội nghị, bà Hồ Thị Quyên - Phó Giám đốc ITPC chia sẻ, CBAM không chỉ là rào cản mà còn là động lực để doanh nghiệp Việt Nam nâng tầm năng lực cạnh tranh. Được EU triển khai nhằm giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sản xuất sạch, CBAM hiện trong giai đoạn chuyển tiếp từ 1/10/2023 đến 31/12/2025.

Trong thời gian này, các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU phải báo cáo lượng phát thải carbon trực tiếp và gián tiếp từ quá trình sản xuất, chưa phải nộp thuế carbon.

Cũng tại hội nghị, bà Đỗ Thị Hồng Duyên - Phó Chủ tịch Tiểu ban Tăng trưởng Xanh thuộc Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu EuroCham (GGSC) cho biết, CBAM là một phần quan trọng của Thỏa thuận xanh của EU.

Bắt đầu từ tháng 1/2026, các nhà nhập khẩu vào EU phải khai báo lượng khí thải carbon của hàng hóa như thép, nhôm, xi măng và phân bón. Tuân thủ CBAM có thể mở ra con đường cho các doanh nghiệp Việt Nam đa dạng hóa xuất khẩu và củng cố chỗ đứng của họ tại thị trường châu Âu - một thị trường đặt môi trường làm trung tâm.

Thống kê từ Cục Thống kê cho thấy, quý I/2025, tổng kim ngạch xuất khẩu sang EU đạt 13,7 tỷ USD, tăng 12,7% so với cùng kỳ năm 2024, khẳng định vai trò của EU như một thị trường chiến lược.

Tuy nhiên, để duy trì và mở rộng thị phần, doanh nghiệp Việt Nam cần đáp ứng các yêu cầu khắt khe của CBAM, bao gồm minh bạch dữ liệu phát thải, áp dụng công nghệ sạch và xây dựng quy trình sản xuất thân thiện với môi trường.

Tại hội nghị, ông William L Nolten - Thành viên Ban Quản trị Rexil Asia phân tích rằng, CBAM khác biệt với GHG Protocol - một khuôn khổ tự nguyện đánh giá phát thải cấp doanh nghiệp (CCF). CBAM là công cụ bắt buộc, tập trung vào lượng phát thải cấp sản phẩm (PCF), tạo áp lực nhưng cũng khuyến khích doanh nghiệp quốc tế nâng cấp chuỗi cung ứng theo hướng bền vững.

Ông William L Nolten - Thành viên Ban Quản trị Rexil Asia chia sẻ tại hội nghị. Ảnh: Lạc Nguyên

Bà Nina Miron Claudia - Chuyên viên chính sách của Tổng cục Thuế và Liên minh Hải quan châu Âu (TAXUD) nhấn mạnh, CBAM là công cụ then chốt để EU thúc đẩy phi carbon hóa, tuân thủ các cam kết quốc tế và quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Để giảm gánh nặng cho doanh nghiệp nhỏ, EU giới thiệu ngưỡng tối thiểu 50 tấn/nhà nhập khẩu/năm cho các ngành thép, nhôm, xi măng và phân bón, đồng thời khấu trừ giá carbon đã trả ở các nước thứ ba. “CBAM không chỉ là chính sách môi trường, mà còn là lời kêu gọi hợp tác toàn cầu vì một tương lai xanh" - bà Claudia khẳng định.

Doanh nghiệp cần chuyển đổi xanh

Theo TS. Nguyễn Phương Nam - Tổng Giám đốc Công ty Tư vấn & Dịch vụ Đổi mới khí hậu Klinova nhấn mạnh, tầm quan trọng của việc kiểm kê phát thải và xây dựng cơ sở dữ liệu khí nhà kính. “Doanh nghiệp cần rà soát quy trình sản xuất, áp dụng năng lượng tái tạo và tối ưu hóa công nghệ để giảm phát thải một cách hiệu quả” - ông nói.

TS. Nguyễn Phương Nam cũng lưu ý các thách thức như yêu cầu báo cáo phức tạp, thu thập dữ liệu phát thải và áp lực cạnh tranh từ các sản phẩm có cường độ phát thải thấp, vốn được nhà nhập khẩu EU ưu tiên.

Ông Tạ Văn Thuận - Trưởng phòng Kinh doanh quốc tế Công ty CP Phân bón Dầu khí Cà Mau (PVCFC) chia sẻ, chiến lược chuyển dịch xanh của công ty với mục tiêu giảm 80.000 tấn CO₂/năm trước 2030 và 220.000 tấn/năm vào 2050. PVCFC đang triển khai các giải pháp như thu hồi CO₂ từ khí thải, thử nghiệm sản xuất hydro ít phát thải, sử dụng năng lượng tái tạo từ điện mặt trời và biomass.

Đặc biệt, công ty dự kiến ra mắt ít nhất hai sản phẩm phân bón phát thải thấp trước 2050, tập trung vào các nguyên liệu thân thiện môi trường như urea với hoạt chất NBPT và DCD, NPK và phân hữu cơ kết hợp vi sinh vật Bacillus spp. “Chuyển đổi xanh không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội để PVCFC khẳng định thương hiệu trên thị trường quốc tế" - ông Thuận nhấn mạnh.

Sự đồng hành từ Chính phủ cũng đóng vai trò quan trọng. Quyết định 232/QĐ-TTg ngày 24/1/2025 đã khởi động thí điểm hệ thống giao dịch phát thải (ETS), tạo nền tảng cho thị trường carbon trong nước. Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành xây dựng thị trường carbon phù hợp với pháp luật, thực tiễn và cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính. Điều này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng CBAM, mà còn giúp Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào 2050.

Chuyển đổi xanh không chỉ mang ý nghĩa với từng doanh nghiệp, mà còn tác động sâu rộng đến chuỗi cung ứng. Khi một đơn vị giảm phát thải, các đối tác trong chuỗi cũng được khuyến khích áp dụng các tiêu chuẩn bền vững, tạo hiệu ứng lan tỏa. Tuy nhiên, để thành công, doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ sạch, nâng cao năng lực báo cáo và xác minh dữ liệu phát thải, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý và đối tác quốc tế.

Nhiều doanh nghiệp đã chuyển đổi xanh để đáp ứng nhu cầu xuất khẩu. Ảnh: Lạc Nguyên

Trong bối cảnh xuất khẩu sang EU ngày càng tăng trưởng, với tổng kim ngạch 202,52 tỷ USD trong quý I/2025 (tăng 13,7% so với cùng kỳ), CBAM trở thành bài kiểm tra năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Việc đáp ứng CBAM không chỉ giúp duy trì thị phần mà còn mở ra cơ hội tiếp cận các thị trường quốc tế khác với các tiêu chuẩn môi trường tương tự, như Hoa Kỳ hay Vương quốc Anh.